Nhân vật trong năm 2018

Từ năm 1927, Time- tạp chí uy tín và lâu đời của Mỹ – đã bắt đầu truyền thống bình chọn Nhân Vật Trong Năm. Danh xưng Person of the Year là cho một người, một nhóm hay một đồ vật tân tiến, một xu hướng chính trị, xã hội đã có những ảnh hưởng ở tầm mức rộng lớn trong năm. Dù ít hơn, nhưng sự bình chọn này bao gồm cả những cá nhân, tổ chức xấu đã tác động hay làm thay đổi cục diện thế giới như Hitler, Stalin, Khomeini … cũng từng trở thành Nhân Vật Trong Năm. Xin mời các bạn cùng chúng tôi điểm lược lại dăm nét chính của sự kiện này, cũng như về các ký giả trên thế giới đã được bình chọn là “Nhân Vật Trong Năm” năm 2018 này, là những người đã trả giá bằng chính mạng sống hay sự tự do của mình khi lên tiếng trước bạo quyền trong cuộc chiến cho sự thật.

Hai năm liên tiếp, Time đã chọn “Nhân Vật Trong Năm” là một nhóm người thay vì một cá nhân hay xu hướng nào đó. Hồi năm trước là những người phụ nữ đã phá vỡ bức màn im lặng và can đảm lên tiếng trước những vụ tấn công tình dục. Phong trào #Me Too lan truyền trên các trang mạng xã hội đã giúp cho nhiều phụ nữ can đảm tố cáo những kẻ đã lạm dụng cương vị, quyền lực để sách nhiễu phụ nữ, chắc chắn sẽ gây cho những cá nhân có ý định thực hiện các vụ sách nhiễu tình dục trong tương lai phải suy nghĩ lại. Và năm nay, việc các ký giả trên thế giới đã bị sát hại hay cầm tù được bình chọn là “Nhân Vật Trong Năm”, là lời nhắc nhở cho thế giới rằng, quyền tự do ngôn luận nhiều lúc phải trả bằng một cái giá rất đắt với những người đi tìm sự thật hay cất lên tiếng nói sự thật.

Theo Ủy Ban Bảo Vệ Ký Giả CPJ, năm 2018 này có 53 ký giả đã tử nạn trong công vụ, hoặc bị sát hại bởi những thể chế độc tài, các tổ chức tội phạm hoặc bị bắn nhầm, bị tai nạn… khi đang thu thập tin tức trong vùng chiến sự, thiên tai… Sự hy sinh của họ không được công chúng biết đến nhiều dù họ là những con người bảo vệ và đi tìm sự thật, hay lao vào những nơi hiểm nguy để tường trình tin tức thời sự đến đại chúng. Không kể trong ba năm qua, cũng theo CPJ, con số ký giả bị bắt giữ và cầm tù liên tục gia tăng. Số liệu không đầy đủ cho thấy chỉ riêng trong năm 2018 đã có 251 ký giả bị bắt khi lên tiếng về các vấn đề chính trị và nhân quyền, trong đó các vụ bắt giữ tại Thổ Nhĩ Kỳ, Trung Cộng và Ả-Rập Saudi đã chiếm hơn phân nửa trong ba năm qua. Việt Nam cũng bị CPJ đưa vào danh sách đàn áp báo chí và quyền tự do ngôn luận, đứng hạng sáu khi có ít nhất là 11 ký giả và blogger bị bắt và cầm tù với tội danh tương tự các quốc gia trong danh sách này: “tội tuyên truyền chống chính phủ”.

Time bình chọn và vinh danh Nhân Vật Trong Năm 2018 là những ký giả có lẽ ít nhiều cũng mang vài ẩn ý từ cuộc chiến giữa giới truyền thông và chính phủ Hoa Kỳ hiện nay, dù phần lớn những người được chọn hay nhắc đến là ký giả nước ngoài. Ðó là Jamal Khashoggi, một chủ bút, nhà văn và là một nhà đối lập tại Ả-Rập Saudi, rồi cộng tác với Washington Post khi sang thường trú tại Hoa Kỳ, là cái gai trong mắt giới cầm quyền và Thái tử Mohammed của quốc gia này. Vụ ông bị sát hại ngay trong lãnh sự quán Ả-Rập Saudi tại Thổ Nhĩ Kỳ hồi tháng 10 năm nay đã thu hút sự chú ý của công luận khắp thế giới cùng câu hỏi ai là nhân vật chủ mưu cho đến nay. Người thứ hai là bà Maria Ressa, 55 tuổi, sáng lập kiêm chủ bút mạng tin tức Rappler, mạng tin lên tiếng về cuộc chiến sắt máu của tân Tổng thống Rodrigo Duterte của Phi Luật Tân gây ra cái chết khoảng 12,000 người, theo ước tính của tổ chức Human Watch. Chính quyền Duterte đã sử dụng đúng theo phương pháp của Việt Nam đã áp dụng với nhà tranh đấu Ðiếu Cày Nguyễn Văn Hải và Trần Huỳnh Duy Thức, áp dụng tội “trốn thuế” lên Rappler và bà Ressa với án tù có thể đến 10 năm. Ðó là hai ký giả trẻ người Miến Ðiện và làm việc cho Reuters là Kyaw Soe Oo và Wa Lone bị bản án bảy năm khi làm phóng sự về cái chết của những người Hồi Giáo thiểu số Rohingya tại Miến Ðiện. Và đó là nhóm năm ký giả của tờ báo Capital Gazette tại Annapolis, Md., một trong những tòa báo lâu đời nhất của nước Mỹ, đã bị một kẻ quá khích tấn công và sát hại ngay tòa báo. Trong số nhiều ký giả được nhắc tên khác có cả Mẹ Nấm Nguyễn Ngọc Như Quỳnh, người mà Time nhắc đến bản án 10 năm tù của chị khi lên tiếng chỉ trích nhà cầm quyền cộng sản. Time gọi họ là “Những người bảo vệ (sự thật)” (Guardians).

Cái chết cùng những bản án tù của những ký giả kể trên nhắc lại vụ thảm sát tại toà báo biếm họa Charlie Hebdo tại Paris bên Pháp của bốn năm về trước, khi các kẻ khủng bố  xông vào tòa báo và nổ súng, hạ sát 12 ký giả, họa sĩ và gây thương tích cho hàng chục người khác.  Nước Pháp và giới truyền thông thế giới vẫn chưa nguôi nỗi mất mát to lớn này, cũng như hiểu được sự nguy hiểm ngày càng lớn hơn cho chính họ. Và Time có lẽ cũng không được biết đến những nhà báo, bloggers Việt Nam đang bị cầm tù như các ký giả Miến Ðiện được bình chọn năm nay, như nhà báo Ba Sàm Nguyễn Hữu Vinh, blogger Trần Thị Nga …

Vai trò của truyền thông ngày càng quan trọng trong một xã hội dân chủ mà hiến pháp đã xác định rõ quyền tự do ngôn luận, quyền tự do báo chí và quyền biểu đạt ý kiến của người dân cần được cổ súy và bảo vệ mà không bị trấn áp, truyền thông giữ một vị trí quan trọng trong các hoạt động quốc gia. Không chỉ cung cấp cho người dân các thông tin về thời sự, chính trị, xã hội trên khắp thế giới, mà nó còn là phương tiện và sự cần thiết để giám sát sự minh bạch của chính phủ và guồng máy điều hành quốc gia, cũng như phản ánh thái độ và phản ứng của người dân để chính phủ có thể điều chỉnh các chính sách một cách thích hợp hơn. Ðàn áp, bách hại hay cầm tù những ký giả hay những người cầm bút nói chung, những người truy tìm và tranh đấu cho sự thật chỉ hiện diện trong những thể chế độc tài và gây nên nỗi bức bối cho lương tri nhân loại. Những bài học và nguyên tắc báo chí là những người ký giả không phải là nhân vật được nhắc đến trong những bài báo, mà họ chỉ tường trình hay bình luận các sự kiện. Nhưng xem ra điều này đã thay đổi khi vài năm qua, giới ký giả và truyền thông bị tấn công, sách nhiễu nhiều hơn. Chính vì vậy, sự bình chọn “Nhân Vật Trong Năm 2018” của Time là sự ghi nhận những hy sinh, đóng góp của họ  và là lời hiệu triệu sự lưu tâm, bảo vệ đến những con người can đảm đang tranh đấu cho sự thật và vì sự thật. Họ xứng đáng để nhận lãnh danh hiệu này.