Căng thẳng Mỹ-Trung (Phần 2): Trung Quốc đã tự dồn mình tới chân tường?

Tóm tắt bài viết

• Trung Quốc lớn mạnh như ngày nay phần lớn nhờ vào hệ thống toàn cầu dựa trên các quy tắc do Hoa Kỳ kiến tạo. Nhưng nay họ đang muốn đạp đổ các quy tắc đó và tạo ra luật chơi riêng.
• Từ tham vọng ở Biển Đông cho đến công nghệ, họ đang thách thức Hoa Kỳ và đồng minh. Chính điều này sẽ dồn họ vào thế chân tường.
• Ngoài ra, Trung Quốc hiện nay còn thừa hưởng những di sản xấu từ các giai đoạn phát triển trước đó.

Hoa Kỳ và Trung Quốc không chỉ tham gia vào chiến tranh thương mại và căng thẳng quân sự, mà còn trong một cuộc đua công nghệ và thách thức về ý thức hệ, hay cụ thể hơn là về tương lai của nền dân chủ.

Bài viết này là phần thứ hai trong loạt 3 bài viết của nhà báo Joseph Nathan đăng trên Thời báo châu Á (Asia Times), do ĐKN dịch lại (xem Phần 1 ở đây).

***

Theo nhiều cách, Trung Quốc đã được hưởng lợi nhiều từ năng lực đổi mới của Mỹ và sự phát triển kinh tế ngoạn mục của nó có liên quan nhiều đến sự giúp đỡ và hỗ trợ của Mỹ và các cường quốc thế giới khác. Tiềm năng hợp tác là rất lớn và có chỗ cho mọi người thành công.

Trong khuôn khổ dựa trên các quy tắc, thành công củng cố thành công và điều này đã giữ cho mọi người hợp tác bất chấp sự không hoàn hảo của mô hình kinh tế hiện tại và hệ thống tài chính của nó.

Năm 1975, Tổng thống Hoa Kỳ Gerald Ford đã thành lập Ủy ban Đầu tư nước ngoài tại Hoa Kỳ (CFIUS), chủ yếu để theo dõi tác động của đầu tư nước ngoài và danh mục đầu tư vào Hoa Kỳ có thể ảnh hưởng đến an ninh quốc gia. Sự dự phòng này đã được triển khai trước khi cuộc cách mạng công nghệ bắt đầu.

Hoa Kỳ có thể đã dự đoán hoặc biết trước rằng một cơ quan như vậy sẽ cần thiết như một đội ngũ chống lại rủi ro đối với an ninh quốc gia trong tương lai gần.

Thách thức hiện trạng

Khi thế giới chuyển sang kỷ nguyên số, nó nhận ra rằng sự trỗi dậy của Trung Quốc rất phức tạp và đầy thách thức. Với thành công kinh tế nhờ phần lớn do hệ thống thương mại tự do không phân biệt, một số đối tác thương mại lớn của họ không còn thoải mái với việc Trung Quốc tìm cách khởi xướng một trật tự thế giới mới dựa trên thương mại, để thay thế chính sách dựa trên quy tắc phổ biến và được chấp nhận trên toàn cầu . Đó cũng là một thách thức về ý thức hệ ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của hiện trạng.

Bất cứ khi nào Bắc Kinh gặp phải các vấn đề song phương với việc mở rộng quân sự mình hoặc với tuyên bố Đường 9 đoạn, từ sự hiện diện ven biển ở khu vực tiểu lục địa đến Biển Đông, lời giải thích chính thức của họ luôn dựa trên chính sách dựa trên thương mại của chính họ. Điều này đã khiến các nhà lãnh đạo thế giới và doanh nghiệp tự hỏi làm thế nào hệ tư tưởng chịu ảnh hưởng Marxist của Trung Quốc về các giá trị chính sách dựa trên thương mại ảnh hưởng đến khái niệm hòa bình và thịnh vượng tập thể dưới sự lãnh đạo của Hoa Kỳ.

Cuộc đua công nghệ

Hoa Kỳ không cần thêm bất kỳ sự thúc đẩy nào nữa khi nhận ra rằng Trung Quốc có công nghệ tiến bộ trong điện toán lượng tử. Điện toán lượng tử sẽ không chỉ biến đổi triệt để công nghệ vũ trụ, quốc phòng, an ninh và thông tin liên lạc, mà còn biến chiến tranh mạng thành hiện thực đáng sợ, vì nó có thể được sử dụng để vượt qua cả những mã hóa tiên tiến nhất. Công nghệ như vậy có thể được vũ khí hóa chống lại bất cứ ai, bất cứ nơi nào. Nó là xâm phạm khủng khiếp, và nhận thức này là đáng sợ hơn đối với Hoa Kỳ, so với thâm hụt thương mại hiện tại với Trung Quốc.

Khi Đại học Khoa học và Công nghệ Trung Quốc chứng minh sự vướng víu lượng tử bằng cách gửi vệ tinh lượng tử của nó vào không gian để giải phóng các hạt lượng tử vướng víu trở lại Trái đất hoặc cho thấy chất lượng của các hình ảnh thu được từ vệ tinh, nó đã khiến nhiều người ở Trung Quốc và khu vực phải kinh ngạc. Nhưng chức năng thực sự của điện toán lượng tử nằm trong việc quản lý tính sự mất liên kết lượng tử, không chỉ đơn thuần là sự hiển thị của lý thuyết cơ học lượng tử.

Viện Công nghệ Massachusetts và IBM đã tạo ra giao thức lượng tử vào đầu những năm 1980. Về mặt kỹ thuật, Trung Quốc vẫn đứng sau Mỹ và các đồng minh khoảng 20 năm. Tuy nhiên, Mỹ không có bất kỳ cơ hội nào với người Trung Quốc.

Để duy trì sự lãnh đạo toàn cầu và trật tự thế giới, Mỹ biết rõ rằng họ phải có khả năng tập hợp các đồng minh một lần nữa để hỗ trợ cho sự thúc đẩy đổi mới của mình trong điện toán lượng tử và nhiều phát triển liên quan. Họ không thể làm điều này một mình, và nếu thất bại hậu quả là cực kỳ thất vọng. Mỹ cần phải vượt qua người Trung Quốc một cách quyết đoán trong cuộc đua công nghệ này nếu muốn giữ quyền lãnh đạo.

Cải cách chiến lược

Ở khía cạnh này, Mỹ sẽ phải đào sâu hơn vào “rương đổi mới” của mình và đưa ra những đột phá hơn nữa mà họ đang phát triển một cách kín đáo nếu mong muốn thay đổi chiến lược thế giới tốt hơn, giống như những gì đã làm trong “cuộc đua lên mặt trăng” của mình trong những năm 1960 cuối cùng đã kết thúc Chiến tranh Lạnh. Mỹ và các đồng minh cần một chất xúc tác có thể truyền cảm hứng cho một sự thúc đẩy đổi mới như vậy.

Họ vẫn phải phát triển đồng thời một công nghệ làm mát tiết kiệm năng lượng hơn nhiều để ổn định các máy tính lượng tử mạnh mẽ này. Hoa Kỳ và các đồng minh của họ biết rõ rằng họ cũng sẽ phải giảm chi phí đơn vị để vận hành các hệ thống siêu máy tính này và thiết lập các tiêu chuẩn và giao thức quốc tế mới cho điện toán lượng tử và các ứng dụng của nhiều nền kinh tế yếu hơn về tài chính.

CFIUS và FIRRMA

Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump ký thành luật Đạo luật Hiện đại hóa đánh giá rủi ro đầu tư nước ngoài (FIRRMA) hồi tháng 8 năm ngoái, nó đã củng cố chiến lược cho quyền lực điều hành của CFIUS. Hoa Kỳ hiện có quyền phủ quyết đối với bất kỳ quốc gia nào tìm cách phá hoại an ninh quốc gia, bao gồm cả Trung Quốc, và không cần liên quan đến Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) hoặc Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc.

Washington cũng đang làm việc để giúp các đồng minh của mình phát triển các phiên bản của điều khoản đó để bảo vệ các đánh giá đầu tư của chính họ và để tạo điều kiện trao đổi thông tin. Liên minh châu Âu, Anh, Canada, Úc và Nhật Bản là một số nền kinh tế đang đặt các biện pháp giám sát tương tự để bảo vệ an ninh quốc gia của chính họ.

Với sự hợp tác sâu rộng như vậy, lập luận rằng Hoa Kỳ đã gạt ra ngoài lề với các đồng minh chiến lược của mình có thể không đúng sự thật. Trên thực tế, họ đã xử phạt chung Huawei, ZTE, Hytera, Dahua và một số công ty công nghệ khác từ Hàng Châu, phiên bản Trung Quốc của Thung lũng Silicon, vì lý do an ninh, và rất hợp lý.

Vướng mắc của Trung Quốc

Việc Giám đốc tài chính Huawei Mạnh Vãn Châu bị giam giữ bởi người Canada chủ yếu là do cô cố gắng phá vỡ Quy định Tuân thủ tài chính của Hoa Kỳ, và Huawei cũng bị cáo buộc giao dịch với Iran bất chấp lệnh trừng phạt hiện hành của Mỹ. Khi người Trung Quốc bắt giữ 3 người Canada trong một động thái ăn miếng trả miếng, người Trung Quốc đã vô tình xác thực những nghi ngờ của cộng đồng toàn cầu rằng Huawei đang làm gián điệp cho chính phủ Trung Quốc và rằng họ có mối liên hệ rất mạnh mẽ trong hệ thống phân cấp của Trung Quốc.

Trước các biện pháp trừng phạt này, có khả năng cao là Mỹ và các đồng minh có thể tạo ra một mạng Internet chuyên dụng dựa trên một bộ giao thức và tiêu chuẩn điện toán lượng tử mới cho các lĩnh vực có giá trị cao hơn như quốc phòng, an ninh, hàng không vũ trụ, chăm sóc sức khỏe, truyền thông và các ứng dụng quan trọng khác mà không có người Trung Quốc.

Nếu Trung Quốc không thể là một phần của sự phát triển công nghệ mới này, tất cả các khoản đầu tư và kiến ​​thức thu được vào điện toán lượng tử sẽ bị lãng phí nếu họ không thể tìm thấy bất kỳ người mua nào để kiếm tiền một cách hợp lý các nỗ lực và đầu tư của mình. Các nền kinh tế nghèo hơn hiện đang bị Trung Quốc “tán tỉnh” theo Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường của Bắc Kinh rất ít sử dụng những công nghệ tiên tiến như vậy. Đây sẽ là thách thức khó khăn nhất mà Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phải giải quyết.

Thế tiến thoái lưỡng nan

Ngay cả trước cuộc chiến thương mại hiện tại, nền kinh tế Trung Quốc đã có dấu hiệu suy yếu. Người Trung Quốc đã bơm nền kinh tế của họ và giảm thuế để cố gắng kích thích tăng trưởng trong một thời gian khá dài. Với công ty xếp hạng Toàn cầu S&P ước định khoản vay ngoại bảng ở mức 60% tổng sản phẩm quốc nội năm 2017, các kích thích như vậy đang gần đạt đến giới hạn lợi nhuận giảm dần.

Để bù đắp cho các khoản đầu tư trực tiếp nước ngoài đang rút ra khỏi biên giới, Trung Quốc cần có xếp hạng tín dụng tốt để thu hút các doanh nghiệp FDI mới. Nhưng khi Trung Quốc ngừng phát hành một số dữ liệu thương mại quan trọng trong những tháng gần đây, điều đó khiến cho những nỗ lực như vậy trở nên khó khăn hơn nhiều. FDI có giá trị cao đi kèm với lợi ích và nhu cầu tương hỗ, và Trung Quốc phải giải quyết các mối quan tâm nhân quyền hợp lệ của các tập đoàn đa quốc gia lớn bảo vệ người nước ngoài của họ – quyền làm việc và thực hành niềm tin tôn giáo của họ một cách tự do và an toàn.

Trung Quốc cần hiểu rằng người nước ngoài có thể tôn trọng luật pháp Trung Quốc theo chính sách dựa trên các quy tắc hiện hành, nhưng nếu nước này quá lạm dụng quyền của họ, đặc biệt là về vấn đề tôn giáo và an toàn cá nhân, Trung Quốc sẽ rất khó thu hút được các khoản đầu tư quan trọng vào thời điểm này khi nền kinh tế suy yếu. Cộng đồng toàn cầu đang nhìn xem Trung Quốc làm thế nào có thể hoặc sẽ hợp nhất sự tồn tại của hai hệ tư tưởng rất mâu thuẫn để ủng hộ chính sách dựa trên thương mại trong nước. Quả bóng nằm ở tòa án Trung Quốc, và nó không có vẻ hứa hẹn.

Những thách thức mang tính di sản

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình thực sự đã thừa hưởng quá nhiều vấn đề di sản. Khi ông cải cách thị trường trong nước, giải quyết sự mất cân bằng thương mại và tìm cách thu hút vốn FDI mới, những thách thức của ông càng được củng cố bởi thỏa thuận ngừng bắn thương mại 90 ngày và lệnh trừng phạt chống lại công nghệ lượng tử. Trung Quốc cần sự hỗ trợ của các đối tác thương mại lớn hơn bao giờ hết, nhưng sẽ không dễ dàng gì.

Trung Quốc không thể đủ khả năng để hoạt động trong sự cô lập, vì điều đó có thể dễ dàng đưa nước này vào biến động kinh tế, và có nguy cơ phá vỡ sự kiểm soát trung tâm và sự gắn kết quốc gia. Trong khi đó, các chính sách đối ngoại và thương mại không phân biệt và sự ngang ngược của họ ở Biển Đông đã đối nghịch với nhiều nước láng giềng, khiến họ cực kỳ thận trọng khi đàm phán với Trung Quốc.

Trung Quốc đang ở một vị trí rất khó khăn trên nhiều mặt trận. Đó là vấn đề nan giải thực sự mà ông Tập đang phải đối mặt và cần sự hỗ trợ đầy đủ của người dân và Đảng Cộng sản để giúp tìm ra giải pháp mới. Nó phải đào sâu để tìm ra cách tiếp cận mới trong việc giải quyết các thách thức, giống như Mỹ phải đào sâu vào “rương đổi mới” và hài hòa mối quan hệ sống còn với các đồng minh. Trung Quốc cần một câu chuyện mới, nhưng trước tiên họ cần phải tự tái sáng tạo.

* Đây là bài viết thứ hai trong loạt bài gồm 3 phần. Phần 3 sẽ xem xét tương lai nền kinh tế toàn cầu sẽ được định nghĩa như thế nào bởi cuộc đua công nghệ và sự khác biệt về ý thức hệ. Để đọc Phần 1, bấm vào đây.

Trung Dung (Biên dịch từ Asia Times)