Mỹ-Trung: Từ chiến tranh thương mại đến tranh giành vị trí bá chủ thế giới

Thu Hằng – Đăng ngày 13-05-2019

Tổng thống Mỹ Donald Trump (T) và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Tử Cấm Thành, Bắc Kinh, ngày 09/11/2017.Reuters

Vòng đàm phán Mỹ-Trung nhằm tìm giải pháp cho cuộc chiến thương mại đã bị cắt ngang hôm 10/06 sau khi tổng thống Trump thông báo Bắc Kinh không muốn đưa vào thỏa thuận những cam kết liên quan quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ. Trên Le Monde (12-13/05/2019), hai nhà báo Frédéric Lemaître và Gilles Paris cho rằng giữa « Trung Quốc và Mỹ, còn hơn cả cuộc chiến thuế quan ».

Trên mạng Twitter, tổng thống Mỹ nhắc đến những cuộc đàm phán « thẳng thắn và mang tính xây dựng ». Dù tiếp tục khẳng định duy trì mối quan hệ « rất bền vững » với chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, tổng thống Trump vẫn quyết định tăng thuế, từ 10% lên thành 25% đối với 200 tỉ đô la hàng nhập từ Trung Quốc. Biểu thuế mới có thể « được dỡ bỏ hoặc không » tùy theo tiến độ vòng đàm phán mới dù chưa có ngày cụ thể. Chưa dừng ở đó, tổng thống Trump ra lệnh lập thêm danh sách đánh thuế mới đối với hàng Trung Quốc với tổng trị giá 325 tỉ đô la và nội dung có thể được công bố ngày 13/05.

Tổng thống Trump tự tin vào khả năng làm thay đổi quan hệ thương mại với Trung Quốc. Thứ nhất, ông cho rằng nền kinh tế Mỹ vững chắc. Thứ hai, ông bảo đảm rằng dù người dân Mỹ bị cuộc chiến thương mại tác động, nhưng những khoản thuế mà Trung Quốc phải trả « sẽ mang về cho đất nước chúng ta nhiều tiền hơn so với một thỏa thuận thông thường ».

Để trấn an cử tri, đặc biệt giới nông dân bị ảnh hưởng nặng nề từ cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung, tổng thống Trump khẳng định sẽ dùng tiền thu được từ tăng thuế hàng Trung Quốc để thu mua nông phẩm dư thừa nhằm cứu trợ các nước đói nghèo. Điều trớ trêu là chính quyền tổng thống đương nhiệm lại cắt giảm các khoản cứu trợ quốc tế.

Nếu như đường lối cứng rắn của tổng thống Trump vẫn mang tính chất giao dịch, ngược lại, một bộ phận của chính quyền Mỹ coi các cuộc đàm phán đang diễn ra là cách thể hiện sức mạnh vượt qua cả quy mô thương mại. Bắt đầu từ phó tổng thống Mike Pence, người trực tiếp đánh giá bản chất chế độ Trung Quốc là « chuyên quyền » khi phát biểu trước cử tọa bảo thủ vào tháng 10/2018 ở Washington.

Gần đây, trong một diễn đàn trên Washington Post ngày 06/05, ông Steve Bannon, cựu cố vấn chiến lược của tổng thống Trump, kêu gọi chủ nhân Nhà Trắng từ chối thỏa hiệp với Bắc Kinh vì theo ông, « mục tiêu hiện nay của đội ngũ lãnh đạo Trung Quốc là trở thành cường quốc bá chủ thế giới ».

Cùng ngày, giám đốc lập kế hoạch chính trị của bộ Ngoại Giao Mỹ, Kiron Skinner, mô tả cặp đôi Mỹ-Trung « là cuộc chiến với một nền văn minh khác hẳn và một ý thức hệ khác mà Hoa Kỳ chưa từng đối đầu. Lần đầu tiên, chúng ta có một đối thủ chính không thuộc chủng tộc da trắng ».

Trung Quốc : « Nạn nhân » của phương Tây ?

Dĩ nhiên những phát biểu, nhận định trên được Trung Quốc khai thác, bình luận để chứng minh rằng Hoa Kỳ không thực tâm. Đối với Bắc Kinh, quyết định của Mỹ trừng phạt Iran mà Trung Quốc là khách hàng chính, rồi Washington ủng hộ Đài Loan mà Trung Quốc coi là một tỉnh hoặc China Mobil bị cấm vào thị trường Mỹ đều là những « vụ tấn công » nhắm vào Trung Quốc. Tại Bắc Kinh, ngay cả những người được cho là ôn hòa nhất cũng cho là Hoa Kỳ và một bộ phận các nước phương Tây không chấp nhận sự trỗi dậy của Trung Quốc.

Bắc Kinh vẫn chưa quên mình là « nạn nhân » của phương Tây trong quá khứ : những « thỏa thuận bất công » hồi thế kỷ XIX do phương Tây áp đặt ; khi ký thỏa thuận Versailles, phương Tây đã không trả lại tỉnh Sơn Đông bị Đức chiếm đóng mà trao cho Nhật Bản ; vụ quân đội NATO oanh kích sứ quán Trung Quốc ở Beograd ngày 07/05/1999 trong cuộc chiến Kosovo.

Theo hai nhà báo của Le Monde, ký thỏa thuận với Mỹ, chủ tịch Tập Cận Bình sẽ bị chỉ trích yếu thế, còn tổng thống Trump được cho là người chiến thắng. Tăng trưởng của Trung Quốc đã vững chắc hơn trong những năm gần đây, nhưng không thể để bị suy sụp chỉ vì cuộc chiến thương mại với Mỹ. Hậu quả là tính chính đáng của đảng Cộng Sản Trung Quốc sẽ bị đe dọa vì đảng tiếp tục tồn tại được là nhờ bảo đảm sự phát triển và phồn thịnh của tầng lớp trung lưu.

Về phía Mỹ, tình hình cũng không hẳn lạc quan theo phân tích của nhật báo Wall Street Journal. Việc tổng thống Trump gây sức ép để Cục Dự trữ Liên bang giảm lãi suất cho thấy rằng tăng trưởng của Mỹ chưa đủ vững mạnh như tổng thống Trump cần để đạt được thỏa thuận với Bắc Kinh.

Thường thì ngay khi Hoa Kỳ tuyên bố tăng thuế, Trung Quốc có biện pháp đáp trả ngay lập tức. Nhưng lần này, ngoài phản đối, Bắc Kinh chưa thông báo biện pháp cụ thể.

Quan hệ thương mại Mỹ-Trung còn mông lung hơn

« Quan hệ thương mại Mỹ-Trung còn mông lung hơn » là nhận định của nhật báo kinh tế Les Echos. Hiện tại, người tiêu dùng Mỹ chưa bị tác động rõ ràng vì các sản phẩm mới bị tăng thuế không phải là sản phẩm tiêu dùng. Tuy nhiên, một danh sách khác, gồm các loại mặt hàng còn lại có tổng giá trị 325 tỉ đô la sắp được đưa ra nghiên cứu, sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới túi tiền người dân Mỹ vì đa số là sản phẩm điện tử và hàng hóa thường nhật.

Dù căng thẳng Mỹ-Trung tăng thêm một bậc từ ngày 10/05, phó thủ tướng Lưu Hạc, trưởng đoàn đàm phán Trung Quốc vẫn tỏ hy vọng rằng các cuộc đàm phán không bị cắt đứt và các trở ngại là điều không tránh được ở giai đoạn cuối cùng.

Theo ông Lưu Hạc, hai cường quốc có ba bất đồng chính. Thứ nhất, Bắc Kinh ấn định điều kiện cho một thỏa thuận là mọi khoản thuế đánh thêm của Mỹ phải được xóa bỏ trước đó. Bất đồng thứ hai là khối lượng hàng hóa Mỹ mà Trung Quốc sẽ mua. Cuối cùng là một cố vấn của chủ tịch Tập Cận Bình nhấn mạnh đến một thỏa thuận « cân đối » và chấp nhận được đối với người dân Trung Quốc.

Theo nhận định của Les Echos, chủ tịch Tập Cận Bình, cũng như tổng thống Donald Trump, đều không muốn mất thể diện trong cuộc chiến thương mại này.