\’Đói dopamine\’ là mốt mới tăng năng suất ở Thung lũng Silicon?

Chris Stokel-WalkerBBC Capital

\’Để đói dopamine\’ sẽ khởi động lại bộ não bạn và khiến bạn đánh giá những thú vui hàng ngày cao hơn, những người đề xướng nói vậy. Nhưng liệu có căn cứ khoa học không?

Khi James Sinka bắt đầu để đói dopamine, anh tự cắt bỏ tối đa những kích thích bên ngoài. Anh sẽ ngừng ăn, thay vào đó chỉ uống nước để giữ đủ nước. Anh sẽ không dùng điện thoại, máy tính xách tay và các thiết bị công nghệ khác. Và anh sẽ cố gắng và tránh hết mức việc tương tác với mọi người – kể cả nhìn vào mắt nhau.

\”Tôi rất may là có những người bạn, có gia đình và đối tác hết sức ủng hộ,\” doanh nhân công nghệ có trụ sở tại Thung Lũng Silicon, nói. \”Tôi nói với họ từ trước: \’Tôi sẽ để đói dopamine từ 17 tháng 11, xin lỗi vì sẽ không liên lạc với mọi người. Không phải tôi không quý các bạn, mà tôi phải làm điều này cho bản thân. Mới đầu nghe chừng kỳ cục nhưng nay họ quen rồi. Họ sẽ cười và chấp nhận.

Sinka, 24 tuổi, là một trong số ngày càng tăng của những người ở trung tâm công nghệ áp dụng để đói dopamine. Nó là một mốt kỳ cục mới nhất xuất hiện ở khu vực đối mặt với tương lai, được biết là đang áp dụng sáng kiến mới để tăng sức khỏe. Nhưng liệu việc \’để đói dopamine\’ chẳng qua chỉ là một hình thức thiền định cổ xưa? Và có môn khoa học nào chứng minh lý thuyết này hay không?

\’Hạn chế nhưng đáng giá\’

Dopamine là một chất dẫn truyền thần kinh – chất truyền tin hóa học của não- liên quan đến cảm giác thôi thúc muốn làm các việc. Nó thường được gọi một cách không chính xác là \”hóa chất của niềm vui\”.

\”Việc tiết ra dopamine có thể được kích hoạt bởi một loạt các kích thích bên ngoài, đặc biệt là các sự kiện nổi bật bất ngờ,\” Joshua Berke, giáo sư thần kinh học và tâm thần học tại Đại Học California, San Francisco, nói. \”Những thứ này có thể bao gồm từ những tiếng động lớn khó chịu đột ngột đến những kích thích, mà qua kinh nghiệm trước đó, đã trở nên gắn liền với phần thưởng.\”

Những người đề xuất \’để đói dopamine\’ tin rằng chúng ta đã trở nên quá kích thích bởi những \’liều\’ nhanh dopamine từ những thứ như phương tiện truyền thông xã hội, công nghệ và thức ăn. Họ nói rằng bằng cách cố tình tránh những sự kích thích phổ biến này – những thứ mà chúng ta coi là hoạt động vui thú – thì chúng ta có thể giảm được lượng dopamine trong não. Rồi, sau khi bị đói dopamine, khi chúng ta tiếp cận lại với các chất kích thích này, chúng ta thích thú với chúng hơn và cuộc sống thấy tốt đẹp hơn.

Sinka tin rằng các \’liều\’ dopamine nhanh và đều đặn làm cho chúng ta \”trở nên tê cứng, giống như cách mà người tiêu thụ cocaine nảy sinh khả năng kháng thuốc\”. \”Bạn đang cố gắng gỡ bỏ sự hình thành kháng thuốc đó. Điều đó cho phép bạn nghĩ và nhìn vào bức tranh lớn hơn, và đánh giá lại. Khi bạn bắt đầu tiếp cận lại tất cả những kích thích khác nhau đó, chúng sẽ hấp dẫn hơn nhiều so với ban đầu.\”

Tiến sĩ Cameron Sepah, một nhà tâm lý học đang điều trị cho nhiều người ở khu vực Thung Lũng Silicon, cho biết việc \’để đói dopamine\’ là dựa trên một kỹ thuật trị liệu hành vi gọi là \’kiểm soát kích thích\’ mà nó có thể giúp người nghiện bằng cách gạt bỏ sự kích hoạt dùng thuốc. Ông đã hoàn thiện để biến nó thành một biện pháp tối ưu hóa sức khỏe và hiệu suất của các giám đốc và nhà đầu tư mạo hiểm mà ông làm việc cùng.

\”Với bản chất luôn phải sẵn sàng và bị căng thẳng vì công việc, họ dễ có những hành vi gây nghiện để kìm nén căng thẳng và cảm xúc tiêu cực,\” ông giải thích. Nhưng kiêng cữ hoàn toàn những thứ như truyền thông xã hội và công nghệ sẽ là tự sát nghề nghiệp, vì vậy thay vào đó, ông đề nghị kiêng cữ ngắn hạn để cân bằng lại cuộc sống của họ. Ông nói rằng các bệnh nhân của ông thấy tâm trạng có cải thiện, khả năng tập trung và năng suất tăng – giúp họ có nhiều thời gian rảnh hơn cho việc cư xử lành mạnh khác.

Sinka nhớ lần đầu tiên, do tình cờ, bị đói ăn khi còn nhỏ vì ốm trong 3 ngày và cuối cùng thấy đủ khỏe lại để gậm vào một quả đào. \”Cảm giác thật không tin nổi và cái ngon của nó là phi thường – nó làm tôi nhớ mãi.\” Anh thỉnh thoảng nhịn ăn khi học đại học và giờ đây anh tạo thành thói quen hàng tháng. Anh thường xuyên tách mình ra khỏi kỹ thuật, và trong năm qua anh thực hành \’bỏ đói dopamine\’ hàng quý.

\”Với tôi việc để đói dopamine chỉ là sự tổng hợp của các kiểu \’để đói\’ khác mà tôi đã thực hiện trong đời, được tổng hợp lại với nhau để mang lại lợi ích gấp bội,\” anh nói.

Khi \’để đói\’, anh tập trung vào việc giảm các kích thích ở 3 lĩnh vực khác nhau: môi trường, hành vi cư xử và sự phấn khích hóa học. Anh không nghe nhạc, không sử dụng thiết bị điện tử hoặc nói chuyện với bất cứ ai. Anh sẽ tránh ánh sáng nhân tạo nếu có thể, ngừng ăn và tránh thuốc hoặc chất phụ thêm.

Phần khó nhất là tìm được thời gian để làm điều đó do vướng vào các yêu cầu của công việc. Điều đó nghĩa là, không nhận bất kỳ cuộc gọi điện thoại nào, không có cuộc họp nào với nhà đầu tư, sắp xếp lại các cuộc họp hỗ trợ khách hàng với những người khác trong công ty,\” anh giải thích. Nhưng ông tin rằng việc \’để đói\’ là một khoản đầu tư đáng làm. \”Nó là khó khăn và gây hạn chế, nhưng những lợi ích là đáng giá.\” anh nói.

Mốt khác hay là thiền định đổi tên?

Nhưng không phải ai cũng bị thuyết phục về giá trị của việc để đói dopamine, hoặc của lợi ích nhận thức được của nó. \”Hãy lưu ý rằng dopamine không có mối quan hệ đơn giản với \’niềm vui\’, hay \’hạnh phúc\’,\” Berke giải thích. ông nói ông \”không biết bất kỳ bằng chứng nào\” về tuyên bố của những người kiêng cữ rằng việc tránh công nghệ và thực phẩm có thể làm giảm mức độ dopamine trong não.

\”Đây là một mốt kỳ cục, không phải là một nghiên cứu được kiểm soát,\” ông nói. \”Tất nhiên cũng là hợp lý và tốt để tạm nghỉ, tránh phải liên tục kiểm tra tài khoản truyền thông xã hội và tiệc tùng hàng đêm. Nó có thể chẳng liên quan gì nhiều đến dopamine.\”

\”Theo định nghĩa, sẽ có thể là thư giãn nếu được nghỉ để tránh những hoạt động náo động hoặc căng thẳng; và cũng hoàn toàn hợp lý,\” ông nói thêm. \”Tuy nhiên, lại là không hợp lý khi từ chối nói chuyện với một người bạn vì bạn đang \’để đói dopamine\’.\”

Tiến sĩ Amy Milton, một giảng viên cao cấp về tâm lý học và hội viên của Ferreras-Willetts về khoa học thần kinh tại Đại Học Downing, Cambridge, có cùng quan điểm này. \”Tôi không chắc nó có liên quan gì đến hệ thống dopamine, hay đến việc khởi động lại nó như mọi người nói,\” bà nói, \”đấy là chưa kể đến việc đó là một ý tưởng tồi là thỉnh thoảng nhớ các thói quen xấu của mình, rồi thực hành nó.\”

Điều này cũng nghe có vẻ giống như một phương pháp duy trì sự an lành đã có từ nhiều năm: thiền Vipassana, một trong hai nguyên lý cốt lõi của thiền Phật giáo, có từ hơn 2.500 năm. Các thiền giả Vipassana được yêu cầu \”không được giết chóc, ăn cắp, hoạt động tình dục, nói dối và dùng chất gây say\” trước khi hành thiền. Yêu cầu cuối cùng này (tránh dùng chất gây say, mà nhiều người cho rằng không chỉ là rượu hay ma túy, mà cả các chất phụ gia nhân tạo có trong thực phẩm) cộng với động lực cho sự khổ hạnh khiến người ta coi 2 điều trên là như nhau. Một số nhà bình luận cho rằng việc \’để đói dopamine\’ chỉ đơn thuần là thiền Vipassana được đổi tên thành một thủ thuật có chút kỹ thuật.

Sự say mê của công chúng với các xu hướng Thung lũng Silicon – và chúng ta nhận thức rằng các doanh nhân đang ở đó là đỉnh cao của sự phát triển – cũng có nghĩa là chúng ta quan tâm và quá tin vào các sáng kiến tốt cho sức khỏe xuất hiện ở nơi đó, ngay cả khi các chuyên gia nói rằng khoa học này chưa được chứng minh . Nhưng Lyons thì hoài nghi.

\”Bằng cách nào đó, tất cả chúng ta đều tin tưởng rằng những người này thông minh hơn những người còn lại trong chúng ta,\” ông nói. \”rằng họ sống trong tương lai, họ nhìn thấy điều trước mắt. Chúng ta mua nó và họ bán nó. Nếu cái mốt kỳ cục này xảy ra trong ngành công nghiệp ô tô ở Detroit, liệu có ai trong chúng ta chú ý không?\”

Kỳ thị giới tính cũng có thể đóng một vai trò. \”Hãy nhìn vào những lời chế giễu mà Gwyneth Paltrow phải nhận – mà là đúng – đối với Goop và tất cả những điều nhố nhăng này,\” Lyons nói. \”Một số điều là vì đây là những người da trắng giàu có.\”

\’Xử lý hành vi\’

Sinka tin rằng điều anh đang làm là một quan điểm hiện đại của thiền Vipassana, được thích nghi với thế giới công nghệ thống trị của thế kỷ 21. Anh nói rằng các nhà phê bình chế giễu những gì họ không hiểu, nhưng đối với anh, việc \’để đói dopamine\’ khiến mọi thứ hàng ngày trở nên hấp dẫn hơn.

Hàng ngày, chúng ta sống quá đông đúc, bị kích thích thái quá, chìm đắm trong tiếng ồn, và giờ đây chúng ta có thể lùi lại một bước, suy ngẫm và tái tham gia theo cách chúng ta muốn, không phải theo cách mà chúng ta được đào tạo.\”

Có lẽ đừng gọi đó là \’để đói dopamine\’, một số chuyên gia lập luận. Milton, người mô tả nó như \”một ý tưởng thú vị\”, gợi ý rằng những lợi ích thực sự có thể đến từ cảm giác thấy mình kiểm soát được.

\”Chúng ta thích kiểm soát được môi trường và những gì chúng ta làm. Nếu bạn cảm thấy như bạn đã giành được quyền kiểm soát hành vi của mình và đang thực hiện các bước đúng đắn để đối phó với thứ đang có vấn đề, điều đó sẽ khiến bạn cảm thấy tốt hơn,\” bà nói.

Thung lũng Silicon là tâm điểm của việc \’để đói dopamine\’, nơi bắt nguồn của các xu thế khác về \’giữ gìn sức khỏe\’ – làm cho chúng ta thấy rất quyến rũ (Ảnh: Alamy)

Hãy đặt điện thoại xuống: đó là một trong nhiều yếu tố kích thích bạn sẽ phải từ bỏ nếu bạn định thử \’bỏ đói dopamine\’ (Ảnh: Alamy)