Biển Đông: Bình luận về đối đầu Mỹ – Trung, và diễn tiến sau vụ Repsol

Tình hình an ninh ở Biển Đông và khu vực hiện đang dần \”nóng lên\” và có chiều hướng \’xấu đi rõ rệt\’ với các diễn biến \’đối đầu\’ hay \’căng thẳng leo thang\’ giữa hai đại cường cùng hiện diện ở khu vực là Trung Quốc và Mỹ, theo một số nhìn nhận.

Việt Nam – Trung Quốc có thể đàm phán để ‘lấy lại’ Hoàng Sa không?

Biển Đông: Bàn về lựa chọn ‘chiến tranh kinh tế, và cùng khai thác’

Nhiều mũi giáp công ở Biển Đông, Trung Quốc lớn tiếng chỉ trích Việt Nam

Tin cho hay, ngay trong cuối tuần này, Trung Quốc đang tổ chức một đợt diễn tập quân sự ở khu vực quần đảo Hoàng Sa trên Biển Đông mà Trung Quốc chiếm từ tay chính quyền Việt Nam Cộng hòa trước đây từ năm 1974, với các lực lượng quân sự tham gia diễn tập gần một tuần từ ngày 01-05/7/2020.

Bộ Quốc phòng Mỹ hôm 02/7, theo truyền thông quốc tế, đã ra tuyên bố chính thức bày tỏ quan ngại về quyết định tập trận này của Bắc Kinh.

Cùng lúc ngay trước đó một ngày, hôm 01/7, Mỹ đã cử một tàu chiến được cho là chiếc USS Gabrielle Giffords xuất hiện ngay tại khu vực tàu khảo sát Trung Quốc đang hoạt động dưới sự hộ tống của một tàu hộ vệ tên lửa.

Nhân dịp này, hôm 02 và 03/7/2020, hai nhà quan sát an ninh khu vực và Biển Đông, chia sẻ với BBC News Tiếng Việt đánh giá của mình về tình hình.

Trước tiên họ trả lời câu hỏi phải chăng đang có sự leo thang thực sự giữa Trung Quốc và Mỹ qua các động thái gần đây cho tới nay, đặc biệt là qua các hoạt động tập trận hay diễn tập quân sự trên Biển Đông, khu vực.

\’Đúng là sự leo thang\’

Nhà nghiên cứu Hoàng Việt (Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh): Theo tôi, đúng ra đây là sự leo thang của Trung Quốc trên phạm vi toàn thế giới, và cùng với sự phản ứng của nhiều quốc gia, trong đó có Hoa Kỳ. Đặc biệt sự cạnh tranh nhau giữa Mỹ và Trung Quốc đã khiến Trung Quốc bộc lộ những bất ổn nội bộ. Cho nên để thị uy với thế giới cũng như thể hiện sức mạnh và sự không khoan nhượng của Trung Quốc trước Hoa Kỳ, điều đó càng khiến biển Đông trở nên căng thẳng hơn

Tiến sỹ Hà Hoàng Hợp (nhà nghiên cứu cao cấp khách mời, Viện Iseas, Singapore): Tình hình an ninh Biển Đông tuần này xấu đi rõ rệt, do Trung Quốc điều tàu hải quân, tàu hải cảnh, tàu dân binh, các tàu nghiên cứu địa chất ra Biển Đông ở diện rộng gần Trường Sa và Hoàng Sa.

Lúc này Trung Quốc đang cho tập trận ở Hoàng Sa (đến ngày 5/7), có ít nhất hai tàu nghiên cứu đang di chuyển ở vùng Đặc quyền kinh tế (EEZ) của Việt Nam, mặc dù chưa triển khai thăm dò, đo đạc…

Tần suất bay trên Biển Đông của các loại máy bay quân sự Trung Quốc dày đặc hơn, không loại trừ việc có một số tàu ngầm Trung Quốc đang di chuyển ở biển Đông và vùng nước lân cận, ở vùng trời trên eo biển Đài Loan, có lúc máy bay quân sự Trung Quốc đã xâm phạm vùng nhận dạng phòng không của Đài Loan.

Mỹ cũng đang có tập trận ở phía Tây Philippines. Ba tàu sân bay Mỹ đang ở gần biển Đông, cùng nhiều tàu chiến các loại. Máy bay săn ngầm, máy bay cảnh báo sớm và chỉ huy có tần suất và các đường bay đặc biệt, gần các căn cứ quân sự, hải quân v.v… của Trung Quốc ở Hải Nam.

Trung Quốc đẩy mạnh các hoạt động trên biển nhằm củng cố tuyên bố chủ quyền ở thực địa, còn Mỹ chỉ tiếp tục các hoạt động đảm bảo tự do hàng hải, với các cuộc tuần tra, thám sát phù hợp, có tăng về số lượng và chủng loại, áp dụng các kế hoạch di chuyển quân sự thích hợp, có tính chất cảnh bảo Trung Quốc.

Quá tự tin hay trong dự tính?

BBC: Trung Quốc có quá tự tin hay không khi vừa tỏ ra \’quyết đoán\’, có người nói là \’hung hăng\’ ở vùng biển khu vực, trong đó có Biển Đông, khu vực eo biển Đài Loan, nam Biển Đông, đồng thời lại vừa có căng thẳng biên giới với Ấn Độ, một nước láng giềng mạnh của họ?

Nhà nghiên cứu Hoàng Việt: Hiện nay, nhóm \”diều hâu\” trong Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) đã thúc đẩy chủ nghĩa dân tộc của Trung Quốc dâng cao. Điều này đã khiến Trung Quốc thể hiện theo cách như chúng ta đã thấy.

Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng Trung Quốc dù \”lớn\” nhưng chưa đủ \”mạnh\” để thay thế vị trí của Hoa Kỳ và phương Tây. Tuy vậy, Trung Quốc vẫn đang sẵn sàng đe dọa với cả thế giới và châu Á. Điều đó cũng có phần do các nhà lãnh đạo \”sợ\” đối đầu với Trung Quốc. Trung Quốc biết được điều đó nên đã ra sức tận dụng. Cho nên cũng không hẳn là Trung Quốc tự tin, nhưng họ đang biết tận dụng các \”nỗi sợ\” Trung Quốc, và họ biết điểm dừng cần thiết để không đẩy căng thẳng đi quá xa.

Tiến sỹ Hà Hoàng Hợp: Lúc này Trung Quốc triển khai nhiều hoạt động trên biển, từ Biển Hoa Đông, eo biển Đài Loan, biển phía Đông Đài Loan, Biển Đông, hai eo biển ở Nam biển Đông nối với Ấn Độ Dương, eo Malacca, và toàn bộ vùng biển gần với Indonesia.

Trên đất liền, ngoài căng thẳng với Ấn Độ, Trung Quốc còn có tranh chấp lãnh thổ với 14 nước khác (nếu kể cả các nước mà Trung Quốc có tranh chấp lãnh thổ trên biển, là 18 nước). Đây là hoạt động chiến lược đã được tính toán từ trước, cho nên không nên nói Trung Quốc là \”hung hăng\” hay \”quyết đoán\”.

Đúng là Trung Quốc đang làm mạnh hơn, diện rộng hơn, có hiệp đồng và phối hợp phức hợp hơn từ các cấp trung ương Trung Quốc. Bất chấp tương quan thực tế về năng lực quốc phòng, Trung Quốc tự buộc mình phải hành xử mạnh trong việc phối hợp các hoạt động chính trị, chính sách, đối ngoại, quân sự.

Một khi Trung Quốc đang áp dụng hành xử ngoại giao theo lối hung hăng (chiến lang), thì với các hoạt động quân sự, Trung Quốc cũng có hành xử tương tự.

BBC:Ông đánh giá thế nào về tuyên bố chung ở Asean mới đây về lập trường của khối này với Biển Đông? Liệu đây là một bước tiến mới có tính bản lề, hay chỉ là tình thế, do Việt Nam đang là chủ tịch luân phiên của khối này hiện nay?

Nhà nghiên cứu Hoàng Việt: Trong tuyên bố mới đây của Asean cho thấy có những bước tiến mới. Gọi là bước tiến bởi vì nó không chỉ là nỗ lực của Việt Nam – chủ tịch Asean năm nay.

Mà chúng ta còn thấy thái độ của các quốc gia khác đã thay đổi qua một loạt công hàm/công thư gần đây. Đầu tiên là Malaysia, sau đó là Philippines, Việt Nam, Indonesia. Đặc biệt phải kể đến Philippines đã thay đổi rất nhiều với việc gửi công hàm phản đối Trung Quốc, rút lại việc hủy bỏ Thỏa thuận Thăm viếng Quân sự (VFA) với Hoa Kỳ.

Tiếp theo là Indonesia. Mặc dù Indonesia luôn giữ im lặng trước đây nhưng với việc Trung Quốc đe dọa vùng Natuna đã khiến Indonesia phải lên tiếng một cách rõ ràng. Việc thay đổi đó mới là xung lực chính cho Tuyên bố của Asean vừa rồi.

Tiến sỹ Hà Hoàng Hợp: Tuyên bố của chủ tịch Asean cho cuộc họp thượng đỉnh lần 36 vừa rồi về vấn đề Biển Đông là tuyên bố rõ ràng, mạnh mẽ, thể hiện sự đồng thuận của Asean trong việc mong muốn và hành động nhằm giải quyết các vấn đề biển Đông dựa vào luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước về luật biển của Liên Hợp quốc năm 1982.

Tuyên bố này cũng nhấn mạnh việc Asean thúc đẩy việc đàm phán về quy tắc ứng xử trên biển Đông (CoC) với Trung Quốc một cách tích cực, để có thể đạt một CoC thực chất, phù hợp với công pháp quốc tế. Đai dịch làm cho các nước Asean đoàn kết hơn; tuyên bố của chủ tịch Asean lần này là một bước tiến thực chất, bắt kịp và nắm được cơ hội tốt để có thể hy vọng tiến tới đàm phán thực chất CoC.

Nếu tới đây đàm phán CoC không có tiến triển tích cực, thì đó cũng sẽ là một thực tế phản ánh thực chất và điều kiện để các nước có tranh chấp ở biển Đông, trong đó có Việt Nam, xem xét các biện pháp khác, kể cả biện pháp pháp lý.

Điều nên để ý, quan tâm?

BBC:Về vấn đề Biển Đông, có vấn đề gì về an ninh mà Việt Nam hiện nay cũng như tới đây nên quan tâm chú ý?

Nhà nghiên cứu Hoàng Việt: Theo tôi, vấn đề Biển Đông cũng như an ninh khu vực vẫn đang đối mặt rất nhiều thách thức và nguy cơ. Vì vậy Việt Nam cần có phương án chuẩn bị cho những trường hợp, kể cả các trường hợp xấu nhất để không rơi vào tình trạng bị động.

Tiến sỹ Hà Hoàng Hợp: Việt Nam luôn theo dõi sát sao tình hình Biển Đông, có thể nói Việt Nam không bị bất ngờ, luôn chủ động và hành động toàn diện, phù hợp để góp phần đảm bảo an ninh ở biển Đông.

Quá trình hiện đại hóa quốc phòng, đặc biệt hiện đại hóa hải quân, không quân, phòng không đã có kết quả tích cực.

Năng lực quốc phòng được nâng cao, củng cố toàn diện chính là điều kiện để tự vệ thành công, đảm bảo được an ninh trên biển, bảo vệ được chủ quyền của Việt Nam. Ngoại giao nhà nước và hợp tác quốc phòng với các nước là rất quan trọng.

Dự phóng trung, dài hạn?

BBC:Câu chuyện hãng dầu khí Repsol rút khỏi Việt Nam mới đây đã gây nhiều bàn tán, tin đồn. Theo ông, Việt Nam cần phải làm gì để tránh lặp lại và ngăn chặn điều đó?

Nhà nghiên cứu Hoàng Việt: Theo thông lệ quốc tế thì bên nào yêu cầu dừng hợp đồng thì bên đó phải có nghĩa vụ bồi thường thiệt hại cho bên kia. Thiệt hại sẽ bao gồm các chi phí bên kia đã bỏ ra cùng với các thiệt hại về lợi ích vật chất mà các bên khi thực hiện hợp đồng đã kỳ vọng đạt được.

Mặc dù phía chính phủ Việt Nam không đưa ra thông tin chính thức nhưng theo báo chí quốc tế thì chính phủ Việt Nam trước áp lực của Trung Quốc đã yêu cầu Repsol dừng khai thác tại lô 136.3 và 07.3.

Nếu vậy thì đương nhiên phía Việt Nam phải có nghĩa vụ bồi thường cho Repsol.

Một thương vụ như vậy thường có chi phí rất lớn, có thể lên tới hàng tỉ đô la Mỹ. Vì vậy khả năng bồi thường nếu có cũng sẽ rất lớn.

Chưa kể việc yêu cầu Repsol dừng khai thác như vậy sẽ tạo tâm lý không tốt cho các nhà đầu tư dầu khí quốc tế và khiến dân chúng Việt Nam nghi ngờ quyết tâm của chính phủ. Chính vì vậy nên không thể để trường hợp tương tự xảy ra.

Tiến sỹ Hà Hoàng Hợp: Thông tin như trên chưa được khẳng định bởi chính phủ Việt Nam và PVN. Trong thực tế, Việt Nam không chịu để bị bắt chẹt hay đe dọa trên lãnh thổ và ở nơi Việt Nam có chủ quyền, quyền chủ quyền.

Với một hai liên doanh cụ thể, thì được, mất là việc bình thường, không thể hình sự hóa trái pháp luật Việt Nam và pháp luật quốc tế được!

BBC:Quý vị có dự báo hay bình luận gì thêm về tình hình Biển Đông tới đây với viễn kiến không chỉ trong ngắn, trung hạn mà có thể dài hạn hơn?

Nhà nghiên cứu Hoàng Việt: Về vấn đề Biển Đông thì phức tạp nhiều. Nhưng có thể nhận xét là Trung Quốc sẽ không thay đổi tham vọng độc chiếm Biển Đông của họ, nếu họ không bị buộc phải làm khác như vậy. Và để Trung Quốc xuống thang trong các tham vọng của họ thì đó không phải là một điều dễ dàng. Nói thế để biết được tình hình Biển Đông sẽ còn kéo dài căng thẳng trong thời gian sắp tới.

Tiến sỹ Hà Hoàng Hợp: Về Biển Đông, theo tôi Trung Quốc sẽ càng quyết tâm chiếm biển Đông theo đường 9 đoạn, mở rộng theo sơ đồ Tứ Sa. Đây là sự thể hiện bá quyền rõ ràng nhất, và với nền chính trị bá quyền này, Trung Quốc khó tránh khỏi bẫy Thucydides với Hoa Kỳ và các đồng minh của Hoa Kỳ.

Rủi ro xung đột vũ trang và chiến trang ở Biển Đông đang lớn dần, có lúc lớn nhanh! Hoa Kỳ đánh giá đúng vai trò và sức mạnh của Asean. Asean sẽ phải là một đối tác quan trọng để đảm bảo an ninh cho chính mình.

Việt Nam không có cách nào khác, là phải trở thành một quốc gia tầm trung, có như vậy mới có thể tự vệ thành công và đóng góp vào an ninh và hòa bình Đông Nam Á.