Biển Đông trước làn sóng đe dọa mới từ Trung Quốc

Sep 24, 2020 cập nhật lần cuối Sep 25, 2020

Trần Đại Thanh (Nguồn: RFA)

Tình hình Biển Đông vốn đã “nóng” nay lại càng phức tạp hơn khi Indonesia mới đây đã có hành động cứng rắn: Cơ quan An Ninh Hàng Hải Indonesia (Bakamia) quyết định bám đuổi và xua đuổi một tàu Hải Cảnh của Trung Quốc gần quần đảo Natuna, đồng thời trao công hàm phản đối Bắc Kinh xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Jakarta.

Phát biểu ngày 15 Tháng Chín của ông Aan Kurnia, giám đốc Bakamia, rằng Indonesia sẽ tăng cường các hoạt động tuần tra trong vùng biển gần một số đảo của nước này ở Biển Đông sau khi một tàu Hải Cảnh của Trung Quốc được phát hiện gần đó, gây nghi ngại về ý đồ của con tàu này.https://tpc.googlesyndication.com/safeframe/1-0-37/html/container.html

Indonesia cứng rắn hơn khi bị Trung Quốc tiếp tục “xâm phạm” EEZ

Theo ông Aan Kurnia, chiếc tàu của Trung Quốc đã tiến vào cùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý của Indonesia ở phía Bắc quần đảo Natuna ngày 12 Tháng Chín và đến ngày 14 Tháng Chín mới rời đi sau màn tranh cãi “qua sóng vô tuyến” và sau khi phía Indonesia khẳng định quyền chủ quyền đối với vùng biển này.

Phát ngôn viên của Bộ Ngoại Giao Indonesia Teuku Faizasyah cho biết Jakarta đã yêu cầu một lời giải thích từ phía Đại Sứ Quán Trung Quốc: “Chúng tôi đã nhắc lại với phía Đại Sứ Quán Trung Quốc rằng EEZ của Indonesia không chồng lấn với các vùng biển của Trung Quốc.”

Về phía Trung Quốc, phát ngôn viên Bộ Ngoại Giao Trung Quốc Uông Văn Bân (Wang Wenbin) trong cuộc họp báo ngày 15 Tháng Chín khẳng định rằng các quyền lợi của Trung Quốc trong vùng biển liên quan là rất rõ ràng: “Tàu Trung Quốc tiến hành tuần tra bình thường trong vùng biển mà Bắc Kinh có quyền tài phán.” Đại diện Bộ Ngoại Giao Trung Quốc cũng khẳng định hai bên đã có liên lạc trao đổi về vụ việc vừa qua. Vụ việc xảy ra ngoài khơi quần đảo Natuna của Indonesia và đây là động thái mới nhất nằm trong chuỗi các vụ việc tàu tuần duyên và tàu cá Trung Quốc xâm nhập vùng đặc quyền kinh tế của Indonesia.

Trong những tháng gần đây, Trung Quốc đã tăng cường sự hiện diện và các cuộc tập trận tại một số khu vực tranh chấp trên tuyến hàng hải chiến lược này, vào đúng thời điểm các bên cũng có yêu sách khác đang tập trung xử lý dịch bệnh viêm đường hô hấp cấp do virus Corona chủng mới (COVID-19). Chuyên gia Ian Storey, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện ISEAS-Yusof Ishak, nhận định: “Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã khẳng định các yêu sách về quyền tài phán của mình với cái gọi là ‘đường chín đoạn’ (đường lưỡi bò), sự hiện diện của các tàu tuần duyên và tàu đánh cá Trung Quốc ở vùng biển ngoài khơi quần đảo Natuna đã gia tăng. Do đó, việc này đã trở nên bình thường hơn đối với Trung Quốc, mặc dù rất không được Indonesia hoan nghênh.”

Ông Collin Koh, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên Cứu Chiến Lược và Quốc Phòng, đánh giá rằng vụ việc là “một thách thức” đối với Indonesia. Ông nói: “Diễn biến mới nhất này chỉ đơn thuần làm nổi bật vấn đề dai dẳng mà Indonesia phải đối mặt là việc Trung Quốc từ chối ‘xuống thang,’ nhượng bộ đối với các tuyên bố phi lý của họ ở Biển Đông dựa trên cái gọi là ‘đường lưỡi bò’ hay ‘đường chín đoạn,’ vốn đã bị tòa quốc tế vô hiệu trong phán quyết năm 2016. Vì vậy, thay vì nói Trung Quốc ‘hung hăng hơn,’ có lẽ sự mô tả chính xác hơn là Trung Quốc là ‘vẫn hung hang,’ mặc dù đã có giới hạn cuối cùng gần quần đảo Natuna.”

ASEAN có thể noi gương Indonesia?

Theo nhiều chuyên gia, sự hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông là “chuyện thường,” nên chưa biết liệu hành động của Indonesia có đủ sức răn đe đối với chính quyền Bắc Kinh trong tương lai hay không khi mà người Trung Quốc chưa bao giờ từ bỏ tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông hay yêu sách lãnh thổ với cái gọi là “đường lưỡi bò” hay “đường chín đoạn.”

Chuyên gia Storey nói rằng trong việc xua đuổi tàu Trung Quốc, Indonesia đã thể hiện sự “cứng rắn” về lập trường của mình đối với các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông bởi trước đây họ chỉ giám sát các tàu tuần duyên của Trung Quốc đi vào vùng đặc quyền kinh tế của mình.

Theo ông, các quốc gia Đông Nam Á khác cũng có tranh chấp về lãnh thổ và biển đảo sẽ có thể “làm tốt” hơn nữa thông qua “tấm gương” của Indonesia, để cho Bắc Kinh thấy rằng họ hoàn toàn bị bác bỏ cái gọi là “quyền lịch sử trong đường chín đoạn.”

Chuyên gia Storey nói: “Khi Tòa Trọng Tài năm 2016 ra phán quyết, những ‘quyền lịch sử’ đó không phù hợp với luật pháp quốc tế.”

Tuy nhiên, nhà phân tích Collin Koh cũng bày tỏ sự hoài nghi rằng liệu hành động của Indonesia có đủ “cứng” để răn đe Bắc Kinh trong tương lai hay không. Ông Koh cho rằng Indonesia cần “một chiến lược mạnh mẽ hơn” để tập hợp “Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á (ASEAN) và các nhân tố bên ngoài khu vực có cùng chí hướng” để cùng lên án “các hành vi bá quyền” như vậy, mặc dù ông cảnh báo rằng điều này sẽ gây ra “rắc rối về mặt chính trị nếu bị hiểu sai như là chính sách ngăn chặn của Trung Quốc.” Một lựa chọn khác là đưa vấn đề ra trước các thể chế quốc tế, chẳng hạn như lên diễn đàn của Liên Hiệp Quốc, mặc dù cách tiếp cận này cũng sẽ có những hạn chế tiềm ẩn.

Chuyên gia Koh cũng cho biết cần phải đầu tư nhiều hơn vào các lực lượng hàng hải của Indonesia và khả năng tuần tra ngoài khơi của họ để đảm bảo “sức mạnh được duy trì đầy đủ trong vùng đặc quyền kinh tế của Indonesia ngoài quần đảo Natuna trước sự xâm phạm của Trung Quốc.”

Philippines “mập mờ”

Biển Đông vẫn tiếp tục là một vấn đề gây tranh cãi tại các cuộc đối thoại giữa Trung Quốc và Philippines hồi tuần trước, trong đó Manila đã đưa ra những giọng điệu cứng rắn trước khi rút lại chúng mà không có lời giải thích nào.

Bộ trưởng Quốc Phòng Philippines cho biết đất nước ông sẽ tuân thủ “mà không cần bất cứ sự thỏa hiệp nào” đối với phán quyết của tòa trọng tài quốc tế hồi năm 2016 vốn đã vô hiệu hóa hầu hết các yêu sách dàn trải của Trung Quốc ở Biển Đông. Tuyên bố này của ông Delfin Lorenzana được đưa ra trong cuộc gặp với người đồng cấp của mình hôm 11 Tháng Chín, song đã bị rút lại ngay sau đó, và những bình luận gây tranh cãi cũng được dỡ bỏ theo.

Đài Loan đe dọa “đáp trả tương xứng”

Đài Loan mới đây cho biết các máy bay chiến đấu của Trung Quốc đã bay vào không phận của Đài Loan ở Biển Đông vào hôm 9 và 10 Tháng Chín vừa qua trong khuôn khổ các cuộc tập trận mà Đài Bắc gọi là “một sự khiêu khích nghiêm trọng với hòn đảo tự trị này, đồng thời đặt ra một mối đe dọa đối với hòa bình và ổn định khu vực.” Đài Loan nhấn mạnh những hành động như vậy của Quân Giải Phóng Nhân Dân Trung Quốc đang đe dọa toàn bộ khu vực, đồng thời hối thúc cộng đồng quốc tế phản ứng với Trung Quốc.

Bộ Ngoại Giao Đài Loan ngày 10 Tháng Chín cho biết quân đội của họ nhận thức rõ các hành động của Trung Quốc và sẽ “đáp trả tương xứng,” song không đưa ra thêm chi tiết nào. Một số nhà bình luận trên hòn đảo này cũng gọi các cuộc tập trận của Trung Quốc là mối đe dọa quân sự nghiêm trọng nhất với Đài Loan kể từ năm 1996, khi Trung Quốc tiến hành các cuộc tập trận và phóng tên lửa xuống vùng biển gần Đài Loan nhằm mục tiêu hăm dọa các cử tri Đài Loan trong cuộc bầu cử tổng thống trực tiếp của hòn đảo này.

Việt Nam im lặng

Trái ngược với cách hành xử kiên quyết, mạnh mẽ của Indonesia, Việt Nam – nước chủ tịch ASEAN năm nay dường như đang học theo “chính sách ngoại giao im lặng” từ Malaysia. Facebooker Phạm Thắng Nam cho biết là từ Tháng Tám tới nay, tàu Hải Cảnh Trung Quốc đã 10 lần xâm nhập trái phép vùng biển thuộc EEZ của Việt Nam, đe dọa trực tiếp Lô 06.1 đang khai thác của Việt Nam. Tuy nhiên, không thấy bất cứ sự lên tiếng nào của chính quyền Việt Nam.

Và tất cả các báo chí chính thống Việt Nam cũng im tiếng. Dường như Trung Quốc đã thành công trong việc khiến cho các quốc gia ASEAN trực tiếp tham gia trong tranh chấp Biển Đông như Việt Nam chấp nhận việc tàu Trung Quốc thường xuyên xâm phạm vùng biển thuộc EEZ của các nước là một chuyện bình thường.

Trong cuộc nói chuyện tại Bộ Công An Việt Nam về tình hình thế giới và Biển Đông hồi năm trước, ông Trần Việt Thái, vốn là viện trưởng Viện Nghiên Cứu Chiến Lược, Bộ Ngoại Giao Việt Nam có phát biểu ám chỉ rằng phía Việt Nam đã “bình thường hóa” việc các tàu Trung Quốc xâm phạm trái phép vùng biển của Việt Nam. Ông Trần Việt Thái còn tiết lộ là phía Việt Nam chỉ tập trung “không để xảy ra tình trạng mất an ninh nội địa như hồi năm 2014,” nhưng không thấy nói tới Việt Nam sẽ làm gì để ngăn chặn sự xâm phạm từ các tàu Trung Quốc.

Nhiệm kỳ chủ tịch ASEAN của Việt Nam năm nay đã sắp hết, nhưng vẫn chưa thấy Việt Nam có sáng kiến gì đặc biệt để dẫn dắt ASEAN. Sang năm sẽ là nhiệm kỳ của Brunei – nước nhỏ nhất của ASEAN, có lẽ sẽ khó có những đột biến. Đặc biệt năm tiếp theo nữa sẽ là nhiệm kỳ của Campuchia – quốc gia vốn là đồng minh thân cận, luôn bảo vệ lợi ích của Trung Quốc tại Biển Đông. Chắc có lẽ vấn đề Biển Đông sẽ khó có bước tiến triển mới, chưa nói là có thể thụt lùi. Điều này cần sự đoàn kết từ ASEAN và sự quyết đoán từ chủ tịch ASEAN năm nay.