Biển Đông: Bắc Kinh liên tiếp lãnh đòn tại LHQ từ Manila và châu Âu

September 29, 2020

Trong những tuần lễ cuối của tháng 9 năm 2020 này, tại Liên Hiệp Quốc, Bắc Kinh đã phải liên tiếp hứng chịu hai ngón đòn đến từ Philippines và châu Âu về Biển Đông, đặc biệt trên vấn đề bản phán quyết năm 2016 của Tòa Trọng Tài Thường Trực La Haye, bác bỏ yêu sách chủ quyền của Trung Quốc trên Biển Đông

Đòn mới nhất, được giới quan sát đánh giá là rất bất ngờ, đến từ tổng thống Philippines, một người cho đến nay không che giấu chủ trương tạm gác chiến thắng pháp lý quốc tế mà Manila giành được trên vấn đề Biển Đông để đánh đổi lấy tài trợ từ Trung Quốc.

Trong một phát biểu trước Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc hôm 22/09/2020, ông Rodrigo Duterte đã lên tiếng công khai bảo vệ cho bản phán quyết năm 2016 của Tòa Trọng Tài Thường Trực mà theo ông “đại diện cho chiến thắng của lẽ phải trước sự thiếu suy nghĩ, của luật pháp trước sự vô trật tự, của tình thân hữu trước tham vọng”, đồng thời khẳng định rằng Philippines “kiên quyết phản đối những nỗ lực nhằm phá hoại phán quyết”.

Dù không nêu đích danh ai là kẻ phá hoại, nhưng rõ ràng đây là một tuyên bố nhắm vào Trung Quốc, nước cho đến nay vẫn luôn luôn phủ nhận giá trị của bản phán quyết của Tòa Trọng Tài được thành lập trong khuôn khổ Công Ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển UNCLOS.

Trả lời phỏng vấn của Ban Việt Ngữ RFI qua thư điện tử ngay sau phát biểu của tổng thống Philippines, giáo sư Carlyle A. Thayer thuộc Học Viện Quốc Phòng Úc, Đại Học New South Wales cho rằng tuyên bố của ông Duterte là “một quả bom bất ngờ”, một lời “khẳng định táo bạo nhất” của một quan chức Philippines trên vấn đề này.

Carl Thayer: Khi tổng thống Duterte nhậm chức vào năm 2016, ông đã gác qua một bên Phán Quyết của Tòa Trọng Tài Thường Trực La Haye năm 2016 về vụ Philippines kiện Trung Quốc để có thể thúc đẩy quan hệ tốt đẹp hơn với Bắc Kinh. Trong suốt thời gian làm tổng thống, ông chỉ một đôi lần nhắc đến phán quyết này như vào tháng 8 năm 2019 khi nêu vấn đề Biển Đông với chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.

Bài phát biểu của ông Duterte trước Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc ngày 22/09 là một bước đột phá khi ông đề cập thẳng thắn đến Phán Quyết của Tòa Trọng Tài. Đó là một quả bom bất ngờ. Ông Duterte khẳng định rằng “hành động của Philippines ở Biển Đông phù hợp với UNCLOS và Phán quyết Trọng Tài năm 2016”.

Trong một lời khẳng định táo bạo nhất của một quan chức Philippines, tổng thống Duterte tuyên bố: “Phán quyết này giờ đây là một phần của luật pháp quốc tế, vượt ra ngoài mọi thỏa hiệp và vượt ra ngoài tầm với của các chính phủ khác nhau để có thể bị xóa mờ, giảm thiểu giá trị hay từ bỏ… Chúng tôi kiên quyết phản đối những nỗ lực nhằm phá hoại phán quyết này”.

Các phát biểu của tổng thống Duterte trước Liên Hiệp Quốc xuất phát từ sự thất vọng ngày càng tăng của các quan chức chính phủ cấp cao Philippines trước việc Trung Quốc liên tục hù dọa và bắt nạt ngư dân cũng như tàu và máy bay quân sự của Philippines ở Biển Đông.

Philippines cũng thất vọng trước việc các chính sách thân thiện với Trung Quốc của họ đã không dẫn đến việc cung cấp các khoản đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng như Bắc Kinh đã hứa.

Cuối cùng, giới lãnh đạo cấp cao của Philippines đã trở nên bạo dạn hơn sau lời khẳng định của ngoại trưởng Mike Pompeo rằng Hiệp Ước Phòng Thủ Hỗ Tương năm 1951 bao trùm cả Biển Đông.

Công hàm của châu Âu khẳng định giá trị của phán quyết

Trước bài phát biểu của tổng thống Philippines tại Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc, Bắc Kinh cũng đã phải chống đỡ một ngón đòn khác trên vấn đề Biển Đông tại Liên Hiệp Quốc, cũng rất bất ngờ vì đến từ ba nước châu Âu rất xa Biển Đông là Anh, Đức và Pháp.

Trong một công hàm chung gởi đến Ủy Ban Ranh Giới Thềm Lục Địa của Liên Hiệp Quốc CLCS ngày 16/09 và nêu đích danh Trung Quốc, ba cường quốc châu Âu được gọi chung là nhóm E3 đã nhấn mạnh rằng Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS) là “khuôn khổ pháp lý cho mọi hoạt động trên biển và đại dương”, đồng thời khẳng định rằng tính toàn vẹn của công ước cần được duy trì.

Điểm đáng chú ý là ba nước đã bác bỏ yêu sách chủ quyền của Trung Quốc trên hầu hết Biển Đông, xác định rằng khái niệm “quyền lịch sử” (mà Bắc Kinh đưa ra để đòi yêu sách với phần lớn Biển Đông) không tuân thủ luật pháp quốc tế, cũng không phù hợp với UNCLOS, đồng thời nhắc lại rằng “Phán Quyết Trọng Tài (của Tòa Thường Trực La Haye, Hà Lan) ngày 12/7/2016 trong vụ Philippines kiện Trung Quốc đã xác nhận rõ ràng điểm này”.

Theo giáo sư Carl Thayer, công hàm chung của nhóm E3 mang một ý nghĩa đặc biệt quan trọng:

Carl Thayer: Công hàm của nhóm E3 báo hiệu rằng ba trong số các quốc gia quan trọng nhất ở châu Âu, trong đó có hai thành viên thường trực của Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc, có lợi ích quốc gia trong việc dấn thân cùng các nước vào vùng Ấn Độ – Thái Bình Dương để đảm bảo tương lai kinh tế của châu Âu.

Năm nay, cả Pháp lẫn Đức đều đã công bố văn kiện chính thức nêu bật tầm quan trọng của khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương đối với trật tự toàn cầu dựa trên luật pháp và sự thịnh vượng kinh tế của họ.

Biển Đông là trung tâm địa lý chiến lược của khu vực hàng hải đó do tầm quan trọng của các tuyến hàng hải phục vụ chuỗi cung ứng toàn cầu nối liền châu Âu với các nền kinh tế lớn của vùng Ấn Độ – Thái Bình Dương, bao gồm Ấn Độ, Trung Quốc và ASEAN.

Các nhân tố tương tự cũng chi phối Vương Quốc Anh khi nước này bước vào thời kỳ hậu Brexit.

Phản ứng gay gắt của Trung Quốc

Trung Quốc ngày 18/09 đã đáp trả công hàm chung của nhóm nước châu Âu E3. Theo giáo sư Thayer, trong phản ứng của mình, Trung Quốc  đã đưa ra một số lập luận gay gắt hơn so với bình thường.

Carl Thayer: Phản ứng của Trung Quốc trước công hàm chung của nhóm E3 khác với các phản ứng trước đó của Trung Quốc đối với công hàm do các quốc gia Đông Nam Á, Hoa Kỳ và Úc đệ trình, vì các nước E3 đặt ra những vấn đề pháp lý khác.

Phản ứng của Trung Quốc cũng gay gắt và có giọng điệu gây tranh cãi nhiều hơn. Trung Quốc chẳng hạn đã thẳng thừng khẳng định rằng họ “phản đối việc sử dụng UNCLOS như một công cụ chính trị để tấn công các nước khác. UNCLOS không bao trùm mọi vấn đề về trật tự trên biển”, và “mọi cách giải thích và áp dụng một cách thiên vị UNCLOS đều bất công, bất hợp pháp và có động cơ mờ ám”.

Để nhấn mạnh lâp luận trên, Trung Quốc thẳng thừng tuyên bố rằng “chủ quyền lãnh thổ và các quyền lợi hàng hải (của Bắc Kinh) ở Biển Đông… trong mọi trường hợp, sẽ không bị phán quyết trọng tài phi pháp về Biển Đông gây tổn hại”.

Trung Quốc đã phủ bàn tay sắt của họ trong một chiếc găng tay bằng nhung khi lưu ý rằng UNCLOS “đã liên tục phát triển và được cải tiến” kể từ năm 1982, và Trung Quốc đã góp phần vào quá trình đó khi tham gia các cuộc đàm phán nhằm tạo ra một công cụ quốc tế để bảo tồn và sử dụng bền vững sự đa dạng sinh học biển.

Ngoài ra, công hàm của Trung Quốc cũng lưu ý rằng Bắc Kinh đã tham gia các cuộc “tham vấn hữu nghị” để giải quyết tranh chấp, rằng Trung Quốc ủng hộ việc “thực hiện đầy đủ và hiệu quả bản Tuyên Bố về Ứng Xử của các bên ở Biển Đông” cũng như việc tham vấn về Bộ Quy Tắc Ứng Xử trên Biển Đông.

Trong một phân tích ngày 25/09, giáo sư Thayer đã nêu bật ba loạt hành động mà nhóm E3 có thể thực hiện để cho thấy rõ ràng lập trường của họ trên vấn đề Biển Đông.

Trước hết là “hậu thuẫn về mặt ngoại giao và chính trị cho toàn khối ASEAN trong tư cách là một cơ chế đa phương, cũng như cho từng thành viên của khối có tranh chấp chủ quyền (với Trung Quốc)”, kế đến là góp phần “định hình chính sách của châu Âu về Ấn Độ – Thái Bình Dương nói chung và chính sách đối với Trung Quốc nói riêng”.

Sau cùng, theo giáo sư Thayer: “Pháp và Anh có thể khẳng định quyền tự do hàng hải của mình bằng cách triển khai tàu tuần tra ở Biển Đông, một mình hoặc kết hợp với các nước khác”. Trên điểm thứ ba này, giáo sư Thayer nhắc lại rằng trong thời gian gần đây, đã có những thông tin về khả năng Pháp và Anh sẽ cho tàu sân bay của họ đến Ấn Độ Dương và Biển Đông.

Theo RFI