Vì sao chính phủ Afghanistan rệu rã, Taliban thắng như chẻ tre?

2 giờ trước

Vào hôm 8/7, Tổng thống Mỹ Joe Biden khẳng định Không, khi được hỏi liệu ông có thấy bất kỳ điểm tương đồng nào giữa việc Mỹ rút quân khỏi Việt Nam và Afghanistan hay không.

\”Taliban không phải là quân đội Bắc Việt. Họ không thể so sánh về khả năng. Sẽ không có việc phải không vận ra khỏi sân thượng đại sứ quán Hoa Kỳ từ Afghanistan. Hoàn toàn không thể so sánh được.\”

Mặc dù vậy, với việc Taliban đang áp sát Kabul, báo chí Mỹ lại so sánh tình hình với Việt Nam, với tờ New York Post chạy trên trang nhất với tiêu đề \”Sài Gòn của Biden\”.

Tốc độ tiến công của Taliban ở Afghanistan dường như đã khiến nhiều người ngạc nhiên – các thủ phủ khu vực đang rơi xuống như quân cờ domino.

Hôm thứ Bảy 14/8, Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani cho biết ông đang đàm phán khẩn cấp với các nhà lãnh đạo địa phương và các đối tác quốc tế khi phiến quân Taliban tiến gần hơn đến Kabul.

\”Với tư cách là Tổng thống, trọng tâm của tôi là ngăn chặn sự bất ổn, bạo lực và sự di dời của người dân\”, Ghani nói trong một bài phát biểu ngắn trên truyền hình.

Ông phát biểu ngay sau khi quân nổi dậy chiếm Pul-e-Alam, thủ phủ của tỉnh Logar, chỉ cách Kabul 70 km về phía nam.

Chẻ tre

Việc giành được thành phố diễn ra một ngày sau khi quân nổi dậy chiếm các thành phố lớn thứ hai và thứ ba của đất nước.

Một quan chức chính phủ Afghanistan hôm thứ Sáu xác nhận rằng Kandahar, trung tâm kinh tế của miền nam, đang nằm dưới sự kiểm soát của Taliban.

Herat ở phía tây, gần biên giới với Iran, cũng rơi vào tay nhóm Hồi giáo cực đoan.

Thống đốc mới của Taliban ở Kandahar, Haji Yousaf Wafa, đã tuyên bố ân xá cho các nhân viên chính phủ và các thành viên của lực lượng an ninh, đồng thời kêu gọi mọi người trở lại làm việc bình thường, kể cả ở các trường học và đại học.

Trong một thông báo trên đài phát thanh, Taliban cũng yêu cầu cảnh sát giao thông tiếp tục nhiệm vụ của họ và giảm bớt tình trạng tắc đường ở Kandahar.

Nhưng theo báo Wall Street Journal, bất chấp những lời hứa ân xá, những người cai trị mới của thành phố đã vào nhà của một số chỉ huy chống Taliban và các cựu quan chức an ninh, đặc biệt là những người thân cận với Tướng Abdul Raziq, lãnh chúa đã bị Taliban ám sát vào năm 2018.

Cảnh quay xung quanh nhà tù Kandahar, nơi từng giam giữ các tù nhân Taliban, cho thấy thi thể của một số cảnh sát nằm rải rác.

Taliban đang tấn công vũ bão, trong khi chính phủ Afghanistan có vẻ rệu rã.

Việc quân đội Afghanistan tan rã lần đầu tiên được thấy rõ là nhiều tháng trước.

Tan rã bắt đầu với những tiền đồn riêng lẻ ở các vùng nông thôn nơi binh lính đói khát và cạn kiệt đạn dược. Họ bị Taliban bao vây và hứa sẽ an toàn nếu họ đầu hàng và bỏ lại vũ khí.

Khi các tiền đồn sụp đổ, lời phàn nàn hầu như luôn giống nhau: Không có hỗ trợ của không quân hoặc họ đã hết nguồn cung cấp và thực phẩm.

Tuần này, một báo cáo tình báo của Mỹ bị rò rỉ ước tính rằng Kabul có thể bị tấn công trong vòng vài tuần và chính phủ có thể sụp đổ trong vòng 90 ngày.

Mỹ và các đồng minh NATO – bao gồm cả Anh – đã bỏ ra 20 năm qua để đào tạo và trang bị cho các lực lượng an ninh Afghanistan.

Vô số tướng lĩnh Mỹ và Anh tuyên bố đã tạo ra một quân đội Afghanistan hùng mạnh và có năng lực hơn. Những lời hứa hẹn hôm nay tỏ ra ngớ ngẩn.

Lý thuyết và thực địa

Về lý thuyết, chính phủ Afghanistan vẫn nắm thế thượng phong với một lực lượng lớn hơn.

Lực lượng an ninh Afghanistan có ít nhất là hơn 300.000 người, trên giấy tờ, bao gồm quân đội Afghanistan, không quân và cảnh sát.

Quân đội và cảnh sát Afghanistan có một lịch sử thương vong cao, đào ngũ và tham nhũng.

Trong báo cáo mới nhất trước Quốc hội Mỹ, Tổng thanh tra đặc biệt Afghanistan (SIGAR) bày tỏ \”quan ngại nghiêm trọng về tác động ăn mòn của tham nhũng … và đáng nghi ngờ về sức mạnh thực tế của lực lượng này\”.

Jack Watling, thuộc Royal United Services Institute, cho biết ngay cả quân đội Afghanistan cũng chưa bao giờ biết chắc mình thực sự có bao nhiêu quân.

Sức mạnh của Taliban thậm chí còn khó đo lường hơn.

Theo Trung tâm Chống Khủng bố tại West Point, ước tính Taliban có 60.000 tay súng chủ lực. Với sự bổ sung của các nhóm dân quân khác và những người ủng hộ, con số đó có thể vượt quá 200.000.

Afghanistan: một trong những việc nguy hiểm nhất

Chính phủ Afghanistan lẽ ra có lợi thế cả về kinh phí và vũ khí.

Họ đã nhận được hàng tỷ đôla để trả lương và trang thiết bị cho binh lính – phần lớn là của Mỹ. Trong báo cáo tháng 7 năm 2021, SIGAR cho biết hơn 88 tỷ đôla (64 tỷ bảng Anh) đã được chi cho an ninh của Afghanistan trong 20 năm qua.

Nhưng họ nói thêm: \”Câu hỏi liệu số tiền đó có được chi tiêu hợp lý hay không cuối cùng sẽ được trả lời bằng kết quả của cuộc giao tranh.\”

Lực lượng Không quân của Afghanistan trên giấy tờ có vẻ dũng mãnh.

Nhưng họ đã liên tục gặp khó khăn trong việc duy trì và vận hành 211 máy bay của mình.

Taliban thường dựa vào doanh thu từ buôn bán ma túy, nhưng cũng có sự hỗ trợ từ bên ngoài – đáng chú ý nhất là Pakistan.

Lực lượng đặc biệt Afghanistan có số lượng tương đối nhỏ, khoảng 10.000 người, và hiện cũng đã mệt mỏi.

Taliban dường như cũng đang giành chiến thắng trong cuộc chiến tuyên truyền trong khi chính phủ Afghanistan đã cãi lộn và sa thải các tướng lĩnh.

Phe Cộng hòa chỉ trích Biden

Sự tiến công của Taliban đặt ra thách thức chính sách đối ngoại đáng kể đối với Tổng thống Biden.

Lãnh đạo phe thiểu số Cộng hòa, Thượng viện Mỹ, Mitch McConnell, vừa ra tuyên bố hôm 12/8 lên án chính phủ Mỹ bỏ rơi Afghanistan.

\”Afghanistan đang hướng tới một thảm họa lớn, có thể dự đoán được và có thể ngăn chặn được.

\”Taliban không tin vào một dàn xếp chính trị. Họ muốn chiến thắng quân sự và trả thù đẫm máu.

\”Trừ khi Tổng thống Biden nhanh chóng điều chỉnh đường lối, còn không thì Taliban đang đi đúng hướng để đảm bảo một chiến thắng quân sự quan trọng. Tin mới nhất về Đại sứ quán của chúng ta giảm người và việc triển khai quân vội vã dường như là chuẩn bị cho Kabul thất thủ. Các quyết định của Tổng thống Biden đưa ta hướng tới phần tiếp theo tồi tệ hơn sự sụp đổ nhục nhã của Sài Gòn năm 1975.

\”Tổng thống Biden nên ngay lập tức cam kết cung cấp hỗ trợ nhiều hơn cho các lực lượng Afghanistan, bắt đầu bằng việc hỗ trợ không quân sau ngày 31 tháng 8.

\”Chiến lược của Tổng thống Biden đã biến một tình hình không hoàn hảo nhưng ổn định thành một tình huống xấu hổ lớn và tình trạng khẩn cấp toàn cầu trong vài tuần.\”

Tình hình chắc chắn có vẻ ảm đạm đối với chính phủ Afghanistan.

Vào thứ Sáu, một lãnh chúa nổi tiếng của Afghanistan và cựu thống đốc, Mohammad Ismail Khan, người đã chống lại các cuộc tấn công của Taliban ở miền tây Afghanistan trong nhiều tuần, đã đầu hàng quân nổi dậy.

Các phương tiện truyền thông của Taliban sau đó đã chia sẻ một đoạn video về ông Khan sau khi đầu hàng.

\”Tôi hy vọng tất cả anh em có thể tạo ra một môi trường hòa bình, để chiến tranh kết thúc và chúng ta có thể có hòa bình và ổn định ở Afghanistan\”, ông Khan nói với một thành viên của Taliban trong video.

Nhưng Jack Watling của RUSI nói rằng, \”tình hình vẫn có thể được cứu vãn bằng chính trị\”.

Giai đoạn giao tranh mùa hè sẽ sớm kết thúc khi mùa đông Afghanistan bắt đầu – khiến việc điều động các lực lượng trên bộ trở nên khó khăn hơn.

Nếu chính phủ ở Kabul cố thủ được đến mùa đông, vẫn có khả năng sẽ có một sự bế tắc vào cuối năm nay.

Nhưng hiện tại, có vẻ như những nỗ lực của Hoa Kỳ và Nato nhằm mang lại hòa bình, an ninh và ổn định cho Afghanistan cũng vô ích như trải nghiệm của Liên Xô mấy chục năm trước.

Trong một cuốn sách ra năm 2020, cựu bộ trưởng quốc phòng Mỹ Robert Gates nhận xét Mỹ lẽ ra cần rút sớm khỏi Afghanistan.

\”Bắt đầu là một trong những chiến dịch quân sự nhỏ nhất, ít tốn kém nhất, ngắn nhất, thành công nhất trong lịch sử Hoa Kỳ, và rồi đã biến thành một cuộc xung đột kéo dài nhiều thế hệ, cuộc chiến dài nhất trong lịch sử của chúng ta.\”

\”Mọi thứ trở nên sai lầm vì những lý do tương tự thời hậu Chiến tranh Lạnh: sự kiêu ngạo khi tin rằng chúng ta có sức mạnh để biến đổi một đất nước và nền văn hóa, những sai lầm chiến lược và sự yếu kém của các công cụ quyền lực phi quân sự của chúng ta, những thứ rất cần thiết cho cơ hội thành công.\”