Châu Âu ngạt thở vì thiếu chip điện tử của châu Á

Đăng ngày: 14/09/2021

Thanh Hà

Trung Quốc biết lo xa vơ vét chip điện tử. Châu Á, nguồn cung cấp đến 80 % linh kiện bán dẫn cho thị trường toàn cầu, bị tê liệt một phần dưới tác động của biến thể Delta, Covid-19. Hậu quả kèm theo là châu Âu bị vạ lây. Nhiều nhà máy trên Lục Địa Già phải tạm đóng cửa vì thiếu linh kiện bán dẫn.

Hàng loạt các nhà máy trên thế giới phải hoạt động chậm lại, công nhân bị cho nghỉ việc vì lý do « kỹ thuật », lỗi do thiếu « não bộ » của hàng tỷ máy móc điện tử, từ xe hơi, đến điện thoại thông minh, máy tính cá nhân, TV, thẻ tín dụng ngân hàng…

Châu Âu lệ thuộc đến 94 % vào chịp « nhập khẩu » bị nặng hơn cả. Trong chưa đầy một năm, các nhà máy sản xuất xe hơi ở Rennes (miền tây bắc nước Pháp), tại Sochaux (miền đông) hay ở Onnaing (miền bắc), đều đã phải tạm cho nhân viên nghỉ việc trong nhiều đợt. Nhìn rộng ra hơn tại châu Âu, các xưởng sản xuất của hãng xe Nhật Toyota chỉ hoạt động 40 % so với công suất bình thường. Lý do : nhà máy không còn chip điện tử để lắp ráp xe. Toyota không là trường hợp duy nhất. Đối thủ đáng gờm nhất của hãng xe Nhật này là tập đoàn Đức, Volkswagen cùng chung số phận. Tập đoàn sản xuất xe vận tải của Thụy Điển, Scania cuối tháng 8/2021 thông báo « ngưng sản xuất trong vòng một tuần » tại tất cả các nhà máy ở Thụy Điển, Pháp và Hà Lan.

Riêng chi nhánh của tập đoàn Peugeot tại Rennes, sau ba tuần lễ nghỉ hè trong tháng 8, nhân viên bất ngờ được kéo dài thời gian nghỉ phép ngoài ý muốn. Tổng giám đốc Emil Frey France, chuyên phân phối 28 hiệu xe khác nhau tại 250 văn phòng đại diện trên toàn quốc khẳng định : « Thời gian giao hàng bị trễ từ sáu đến 9 tháng ».

Theo thẩm định của cơ quan tư vấn Boston Consulting, hiện tượng khan hiếm linh kiện bán dẫn ảnh hưởng trực tiếp đến khoảng 8 triệu chiếc xe bán ra trên thế giới chỉ riêng trong năm nay, tương đương với gần 10 % của thị trường toàn cầu. Khoản thất thu kèm theo, ước tính lên tới khoảng 110 tỷ đô la theo thẩm định của Alix Partners, trụ sở tại New York. Vấn đề đặt ra là hiện tượng khan hiếm chip điện tử có nguy cơ kéo dài.

Trả lời đài phát thanh tư nhân Radio Classique hôm 03/09/2021, Paul Boudre tổng giám đốc Soitec, tập đoàn cung cấp nguyên liệu để sản xuất công nghệ bán dấn của Pháp, chờ đợi « cơn khát » này sẽ kéo dài thêm « từ sáu đến chín quý nữa » có nghĩa là đến cuối 2023 : « Sự khan hiếm này được xác định ở nhiều cấp trước hết là từ phía các lò đúc. Như đã biết khoản đầu tư cần thiết trong ngành được tính hàng tỷ đô la. Các dây chuyền sản xuất đã hoạt động hết công suất. Bây giờ cần bắt buộc phải xây dựng những nhà máy máy mới và cần có thời gian để cân bằng mức cung và cầu ».

Trung Quốc « vơ vét » chip của thế giới

Có hai nguyên nhân dẫn tới hiện tượng khan hiếm nói trên, cả hai cùng xuất phát từ châu Á. Trên đài phát thanh France Info, chuyên gia kinh tế Rémi Bourgeot, cộng tác viên Viện Quan Hệ Quốc Tế và Chiến Lược – IRIS của Pháp chú ý đến chiến thuật của Trung Quốc trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ-Trung :

« Trung Quốc đã lo xa, tích trữ linh kiện từ trước cho một thời gian dài, tránh để bị thiếu hụt. Một cách cụ thể là thay vì dự trù khối lượng đủ để cung cấp cho các nhà máy trong một hay hai tuần hay cùng lắm là một tháng, thì Trung Quốc dự trù cho khoảng thời gian là từ một đến hai năm, vơ vét chip của thị trường thế giới. Bằng mọi giá, Bắc Kinh muốn tránh để dây chuyền sản xuất bị gián đoạn. Trung Quốc đã đầu tư 180 tỷ đô la để phát triển các nhà máy sản xuất linh kiện bán dẫn, không phải lệ thuộc vào Mỹ. Châu Âu thì mới bắt đầu nhập cuộc ».

5 nhà máy tại Malaysia bị tê liệt

Nguyên nhân thứ nhì khiến thị trường công nghệ bán dẫn càng lúc càng « căng », do dịch Covid-19 tái phát tại châu Á, nơi « tập trung đến 80 % các nhà máy sản xuất chip điện tử » để cung cấp cho toàn cầu : chỉ riêng tập đoàn TSMC của Đài Loan sản xuất 28 % những « con bọ điện tử bán ra cho thế giới. Một ông khổng lồ khác trong ngành là UMC cũng của Đài Loan chiếm 13 % thị phần toàn cầu. Nhật Bản bảo đảm 16,5 % nhu cầu tiêu thụ cho thế giới, Hàn Quốc là  21 %.

Theo thẩm định của cơ quan tư vấn Hoa Kỳ IC Insight, trong lĩnh vực điện tử, châu Âu lệ thuộc vào 94 % chịp điện tử châu Á. Năm nhà máy tại Malaysia là nguồn cung cấp chính phục vụ các nhà máy lắp ráp xe hơi tại châu Âu. Năm nhà máy đó được đặt tại Penang, (bờ biển tây bắc Malaysia), một nhà máy thứ nhì đặt tại tỉnh Kedah, sát biên giới với Thái Lan, một ở cảng Malacca, một ở khu vực cực nam là Johor và nhà máy quan trọng sau cùng được đặt tại Selangor, cách không xa thủ đô Kuala Lumpur. Có điều dịch Covid-19 kéo dài từ đầu 2020 và đã bùng phát mạnh trở lại từ mùa xuân vừa qua khiến các nhà máy này đã phải tạm đóng cửa, hoặc hoạt động với số lượng nhân viên ít hơn nhiều so với bình thường.

Những nhu cầu tiêu thụ mới

Ở góc đài bên kia, chính virus corona đã đẩy nhu cầu tiên thụ tăng cao và phát sinh thêm những nhu cầu mới. Paul Boudre, tổng giám đốc tập đoàn Soitec của Pháp, phân tích :

« Đại dịch là yếu tố thúc đẩy mọi việc : có nhiều thay đổi quan trọng, thậm chí là cả một sự đảo lộn, trong lối sống của chúng ta. Tiêu biểu nhất là trên phương diện y khoa và giáo dục. Linh kiện bán dẫn từ 40 năm nay đã đem lại nhiều thay đổi trong cuộc sống hàng ngày, qua máy điện toán, qua điện thoại thông minh… Ngành công nghệ bán dẫn càng lúc càng chiếm một vị trí quan trọng và cũng đã có nhiều tiến bộ trên thị trường này.

Trước đây, chủ yếu bên công nghiệp sử dụng chíp điện tử, như công nghệ xe hơi… Nhưng đừng quên rằng từ khi dịch Covid-19 bùng lên, trong giai đoạn phong tỏa, mọi người đã phải mua thêm đến 300 triệu chiếc máy tính cá nhân để làm việc, để theo học từ nhà. Nhu cầu linh kiện bán dẫn càng lúc càng lớn và ngành công nghiệp sản xuất chip điện tử vừa là một yếu tố làm thay đổi môi trường công nghiệp, vừa đứng trước nhiều thử thách ».

Chiến lược phát triển nào ?

Vào lúc Hoa Kỳ đã xem « công nghệ bán dẫn » là một ưu tiên chiến lược, Trung Quốc đầu tư 180 tỷ đô la để không còn lệ thuộc vào bọ điện tử của Mỹ, thì châu Âu đã có những bước chuẩn bị như thế nào ? Tổng giám đốc Soitec, Paul Boudre trả lời :

« Châu Âu có những công ty dẫn dầu thị trường trong ngành. Những công ty đó cần được hỗ trợ để tiếp tục là những con chim đầu đàn, để tiếp tục giữ thế thượng phong trong tương lai. Trong số những hãng lớn của châu Âu phải kể tới ST MicroElectronics, NSX Semiconductors hay Infeneon Technoligies… Các công ty này đã đầu tư rất nhiều và có hẳn những chiến lược phát triển linh kiện bán dẫn để phục vụ các ngành từ công nghệ viễn thông đến trí thông minh nhân tạo hay ngành công nghệ xe hơi.

Giờ đây chúng ta đã trông thấy là nhu cầu càng lúc càng lớn của ngành y tế, giáo dục. Các trung tâm nghiên cứu về công nghệ nano và microtechnologies lại càng cần được hỗ trợ nhiều hơn và đã đến lúc các tập đoàn của châu Âu cần đẩy mạnh chiến lược phát triển ».

Cụ thể hơn từ 2018, Pháp đã cùng với Đức, Ý và Áo hợp lưc trong một dự án chung mang tên PIIEC. Các bên cộng tác trong các khâu nghiên cứu và phát triển. Bộ Kinh Tế và Tài Chính Pháp đang tiếp tục vận động ba đối tác còn lại để triển hạn và tăng ngân sách cho khâu này.

Mùa xuân vừa qua, Paris triệu tập nhiều đối tác Pháp và châu Âu trong ngành công nghiệp bán dẫn để « cùng hoạch định những chiến lược lâu dài ». Như vừa trình bày, đầu tư trong lĩnh vực này là những dự án bạc tỷ, nhất là châu Âu phải bắt kịp những chậm trễ so với các đối tác châu Á, liệu rằng Bruxelles và 27 nước thành viên có sẵn sàng để nhận lấy gánh nặng đó hay không ? Nhà cung cấp nguyên liệu cho các công ty sản xuất chip điện tử Pháp, Paul Boudre, hãng Soitec một lần nữa nhấn mạnh đến hợp tác giữa các doanh nghiệp với chính phủ :

« Theo tôi tuyệt đối cần phải bảo đảm cho các doanh nghiệp châu Âu một môi trường phát triển an toàn, để cho các hãng này có hẳn một chiến lược rõ ràng trong lĩnh vực chuyên môn của họ. Chính thế leadership về mặt công nghệ đó là lá chủ bài bảo đảm cho sự độc lập về mặt chủ quyền của châu Âu. Bước tiếp theo là cần quan sát xem làm thế nào để tiếp cận với những công nghệ càng lúc càng tân tiến. Cả hai bước này đều chỉ có thể được thực hiện cùng với các doanh nghiệp ».

18 tháng trước đây, khi đại dịch Covid-19 bắt đầu, Pháp nói riêng Liên Hiệp Châu Âu nói chung đặt ra vấn đề « tự chủ về mặt công nghiệp » không chỉ vì thiếu hụt từ khẩu trang đến trang thiết bị y tế, mà cả trên lĩnh vực công nghệ bán dẫn. Nhưng rồi các nhà máy chip điện tử của châu Á cho đến rất gần đây vẫn hoạt động gần như bình thường, hồ sơ « tự chủ về công nghiệp » có vẻ như đã tạm thời lắng xuống. Nhưng khi cả ngành công nghiệp xe hơi của châu Âu, với hai đầu tàu là các hãng lớn của Đức và Pháp điêu đứng vì thiếu linh kiện bán dẫn của châu Á, thất thu hàng chục tỷ đô la, đây có thể là cú hích thúc đẩy Lục Địa Già đổi chiến lược phát triển công nghiệp.