241 triệu liều vaccine Covid sẽ bị bỏ phí?

• Stephanie Hegarty
• Phóng viên dân số

2 giờ trước

Tổng thống Biden yêu cầu các nhà lãnh đạo thế giới cam kết tiêm vaccine cho 70% dân số toàn cầu trước tháng Chín sang năm. Nhưng nghiên cứu cho thấy các nước giàu vẫn đang dự trữ vaccine, và hàng triệu liều có khả năng sẽ bị bỏ phí.

Khi lên máy bay đi Iran hè này, Bahar rất háo hức được gặp lại cha lần đầu tiên trong bốn năm.

Cô không hề biết virus corona sẽ tàn phá đất nước Iran – và gia đình cô – khi làn sóng thứ hai cướp đi nhiều sinh mạng. Đầu tiên là một người bạn của gia đình, đang chuẩn bị cho đám cưới của con trai thì bị nhiễm Covid. Bà qua đời sau ít ngày. Sau đó đến chú của cha cô, rồi một bà bác lớn tuổi. Bahar vô cùng lo lắng cho bà nội, người mới chỉ được tiêm một mũi và đang chờ tiêm mũi thứ hai.

Bahar 20 tuổi và sống ở Mỹ, nơi cô được tiêm hồi tháng Tư.

Mặc dù biết mình được bảo vệ phần nào, trong những ngày cuối của chuyến đi Iran, cô không ra khỏi nhà và không khỏi lo lắng Covid sẽ tấn công ai tiếp. Chỉ ít người trong gia đình cô đã được tiêm vaccine vì nguồn cung ứng vaccine ở Iran rất hạn chế.

Ngay sau khi trở lại Mỹ, cô được tin cha cô đã nhiễm virus. Cô ở xa và lo lắng tột cùng. \”Tôi mang cảm giác tội lỗi của người sống sót,\” cô nói. \”Tôi rời Iran và cảm thấy hoàn toàn khỏe mạnh vì tôi đã được tiêm hai mũi vaccine Pfizer.\” Cha cô đã khỏi và bình phục nhưng nhiều họ hàng cao tuổi không qua khỏi. \”Tôi cảm thấy tội lỗi khi biết điều đó.\”

Nguồn cung vaccine không cân bằng này được thấy trên các con số thống kê. Hơn một nửa dân số thế giới vẫn chưa được tiêm mũi một.

Theo tổ chức Human Rights Watch, 75% vaccine Covid tập trung ở 10 quốc gia. Viện Economist Intelligence Unit ước tính một nửa tất cả lượng vaccine được sản xuất tới nay được phân phát cho 15% dân số thế giới, và các nước giàu đã tiêm số liều vaccine nhiều gấp 100 lần các nước nghèo.

Hồi tháng Sáu, thành viên của nhóm G7 – Canada, Pháp, Đức, Ý, Nhật, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ – cam kết sẽ tặng một tỷ liều vaccine cho các nước nghèo trong năm tới.

\”Tôi mỉm cười khi tôi thấy cam kết đó,\” bà Agathe Demarais, tác giả dẫn đầu một báo cáo gần đây về nguồn cung vaccine toàn cầu tại Economist Intelligence Unit và từng là một nhà ngoại giao, nói. \”Tôi từng thấy cam kết như thế này rất nhiều. Bạn biết là nó sẽ không bao giờ thực hiện được.\”

Anh Quốc cam kết sẽ tặng 100 triệu liều, và tới nay mới tặng gần 9 triệu. Tổng thống Biden cam kết 580 triệu liều, và Mỹ đã giao được 140 triệu cho tới nay. Và khối EU cam kết 250 triệu liều vào cuối năm nay, nhưng tới giờ mới giao được khoảng 8% số đó.

Như nhiều quốc gia có thu nhập trung bình, Iran mua vaccine từ Covax, cơ chế toàn cầu do WHO hỗ trợ. Covax mua rồi bán vaccine với giá thấp cho các nước có thu nhập trung bình và tặng miễn phí cho các nước nghèo.

Nhưng Covax gặp khó khăn lớn về cung ứng. Cơ chế này dự định sẽ phân phối hai tỷ liều vào 2021 với phần lớn lượng vaccine được sản xuất tại một cơ sở ở Ấn Độ. Nhưng khi làn sóng thứ hai càn quét Ấn Độ hồi tháng Năm, chính phủ nước này ra lệnh cấm xuất khẩu. Kể từ đó, Covax phải trông cậy vào nguồn hiến tặng vaccine từ các nước giàu. Và nguồn cung rất chậm, với một số nước chỉ tiêm được chưa đầy 2% dân số.

\”Hiện tại vaccine được chia sẻ với số liều rất thấp, ít thời gian báo trước, và thời hạn sử dụng ngắn hơn lý tưởng – khiến cho việc phân bổ và giao vaccine tới các nước có thể sử dụng kịp là một thách thức hậu cần rất lớn,\” bà Aurélia Nguyen, giám đốc điều hành Covax nói.

Nguồn cung ứng vaccine toàn cầu không phải là vấn đề. Các nước giàu đã và đang tăng lượng vaccine dự trữ, theo Airfinity, một công ty phân tích dữ liệu tiến hành nghiên cứu về nguồn cung ứng vaccine toàn cầu. Các nhà sản xuất hiện cho ra lò 1,5 tỷ liều mỗi tháng, và như vậy 11 tỷ liều sẽ được sản xuất đến cuối năm nay.

\”Họ sản xuất lượng vaccine rất lớn. Công suất đã tăng lên rất nhiều trong ba, bốn tháng qua,\” TS Matt Linley, nghiên cứu trưởng tại Airfinity cho biết.

Các nước giàu trên thế giới có thể có tới 1,2 tỷ liều họ không cần đến – ngay cả nếu họ tiêm mũi tăng cường cho người dân.

Cơ chế COVAX là gì, được phân phối ra sao?

Một phần năm số liều này – 241 triệu liều – có nguy cơ bị bỏ phí nếu chúng không được hiến tặng sớm, TS Linley nói. Nhiều khả năng các nước nghèo hơn sẽ không có khả năng tiếp nhận trừ khi chúng còn hạn sử dụng tối thiểu là hai tháng.

\”Tôi nghĩ không hẳn là các nước giàu tham lam, mà là vì họ không biết loại vaccine nào sẽ có tác dụng tốt,\” TS Linley nói. \”Vì thế họ phải mua vài loại vaccine [cùng một lúc].\”

Với nghiên cứu mới nhất, Airfinity hy vọng sẽ cho các chính phủ nước giàu thấy họ có nguồn vaccine dồi dào và không cần phải tích trữ lượng vaccine thừa. Thay vào đó, họ có thể tặng những gì họ không cần đến và tự tin hơn rằng sẽ có thêm vaccine được sản xuất trong những tháng tới.

\”Họ không muốn ở vào thế bị động,\” bà Agathe Demarais nói. \”Ngoài ra còn áp lực chính trị trong nước vì có một bộ phận cử tri có lẽ rất không hài lòng khi thấy vaccine được cho đi, nếu họ cảm thấy vẫn cần có vaccine ở trong nước.\”

Chính phủ Anh nói họ không dự trữ vaccine và đã có thỏa thuận cho Úc vay 4 triệu liều, và Úc sẽ trả lại cho Anh vào cuối năm.

\”Nguồn cung ứng và việc giao nhận vaccine đã được quản lý rất thận trọng để cho tất cả những ai đủ tiêu chuẩn có cơ hội được tiêm sớm nhất có thể,\” người phát ngôn của Bộ Y tế và Chăm sóc Xã hội cho biết.

Bà Aurélia Nguyen, giám đốc điều hànhCovax, nói không chỉ các chính phủ cần hành động.

\”Chúng ta cũng cần các nhà sản xuất thực hiện cam kết với Covax và ưu tiên chúng tôi trước các thỏa thuận song phương với các nước đã có đủ vaccine.\”

Nếu các hãng sản xuất được 1,5 tỷ liều mỗi tháng, câu hỏi đặt ra là tại sao có rất ít liều đến được các nước nghèo, bà nói.

\”Ở những nơi có nhu cầu tiếp cận vaccine qua Covax lớn nhất, các chính phủ nên đổi chỗ xếp hàng để Covax có được những liều vaccine chúng tôi đã đặt một cách nhanh chóng hơn.\”

Với Bahar và gia đình cô, những liều vaccine này không chỉ là con số. Chúng là mạng sống của bạn bè và người thân.

Cứ vài ngày, cô lại nghe tin có người quen qua đời. Khi bạn cô ở trường đại học nói họ không muốn tiêm vaccine, cô từng tranh luận với họ, nhưng cô không còn làm thế nữa, nó quá đau buồn.

\”Tôi để mặc họ nhưng thật rất đau lòng khi thấy có những người không muốn dùng đặc quyền mà họ có.\”