Nhựa thông đem lại hy vọng cho nông thôn Tây Ban Nha

• Susana Girón
• BBC Travel

2 giờ trước

Trải dài về phía bắc từ Madrid, vùng tự trị Castilla y León ở tây bắc Tây Ban Nha là một khung cảnh chắp vá của các dãy núi rộng lớn, cao nguyên cao và những thị trấn Trung Cổ.

Trong khi hầu hết du khách đến để choáng ngợp trước các lâu đài castillo mà vùng này được đặt tên theo hoặc chiêm ngưỡng các nhà thờ quyến rũ ở León và Burgos, phần lớn khu vực được bao phủ bởi dãy núi có cây bụi và bình nguyên trên cao kéo dài vô tận.

Nhưng ở các tỉnh Segovia, Ávila và Valladolid, cảnh quan hoàn toàn khác hiện ra. Ở đây, giữa dãy núi Tierra de Pinares và Sierra de Gredos, khu rừng thông nhựa thơm rậm rạp được bảo vệ rộng 400.000 ha trải dài lên đến những triền núi uốn nếp.

Được che chắn khỏi ánh nắng nóng của Tây Ban Nha và có những lối mòn trải dài, vùng rừng núi xa xôi này là nơi đi bộ đường dài được ưa chuộng đối với dân địa phương và du khách.

Và, nếu đến thăm vào đúng thời điểm trong năm và nhìn kỹ, bạn có thể thấy công nhân cúi xuống cạnh thân cây, nối tiếp truyền thống thu hoạch \’vàng lỏng\’ của thông đã có hàng thế kỷ.

Thị trường bùng nổ

Nhựa thông đã được các nền văn minh khác nhau sử dụng hàng ngàn năm. Ở Tây Ban Nha và khắp Địa Trung Hải, nó được sử dụng để chống thấm tàu, trị bỏng và thắp đuốc cùng những công dụng khác. Nhưng theo Alejandro Chozas, giáo sư Khoa kỹ thuật lâm nghiệp tại Đại học Bách khoa Madrid, mãi cho đến thế kỷ 19 và 20, khai thác nhựa thông mới thực sự sinh lợi ở vùng Castilla y León.

Khi công nghệ và công nghiệp hóa giúp biến thứ nhựa đặc, trắng sữa thành những thứ như nhựa, vecni, keo, lốp xe, cao su và thậm chí cả phụ gia thực phẩm vào giữa thế kỷ 19, các chủ sở hữu rừng Pinus pinaster rậm rạp ở Castilla y León đã nhìn thấy cơ hội.

Chẳng mấy chốc, công nhân đã rạch vỏ cây thông trên khắp vùng để lấy nhựa quý giá. Và trong khi quy trình mất thời gian này hiện đã chấm dứt khắp thế giới, trong thập kỷ qua, nó đã hồi sinh ở Castilla y León, nơi có nhiều nhà sản xuất nhựa thông hơn bất cứ nơi nào khác ở châu Âu và là một trong những nơi cuối cùng trên lục địa nơi tập quán này vẫn tồn tại.

Từ \’chết\’ đến \’sống\’

Ông Mariano Gómez sinh ra ở tỉnh Ávila và đã làm công việc lấy nhựa thông trong 32 năm. \”Cha tôi là nhà sản xuất nhựa và tôi đã học từ ông. Ban đầu, tôi dùng rìu đốn gỗ, nhưng làm vậy rất đau tay. Ngày nay, các công cụ được thiết kế tốt hơn cho mỗi công đoạn, [nhưng] đó vẫn là công việc chân tay,\” ông nói.

Gómez và nhiều người dân địa phương khác cất giữ rìu và các công cụ lấy nhựa cổ của ông cha họ trong nhà.

Mặc dù quá trình lấy nhựa trên thực tế vẫn không thay đổi kể từ khi ngành này xuất hiện, các nhà sản xuất nhựa thông hiện tại đã phát triển các công cụ hiệu quả và tiện dụng hơn, cũng như các sản phẩm hóa học kích thích tiết nhựa.

Kết quả là, năng suất đã cải thiện rất nhiều. Tuy nhiên, trong khi trọng tâm của công nhân trước đây là khai thác cây \’đến chết\’ bằng các cách làm tàn bạo, kể từ đó đã có sự chuyển đổi sang \’sự sống\’ để giảm thiểu số vết cắt vào thân cây và giảm thiệt hại cho cây.

Làm cây \’chảy máu\’

Trong những tháng ấm áp, từ tháng 3 đến tháng 11, các nhà sản xuất địa phương cẩn thận chiết xuất nhựa từ cây thông bằng cách lột lớp vỏ bên ngoài cây.

Sau đó, một chiếc dĩa được đóng đinh vào thân cây và một chậu hứng được móc vào đó.

Kế tiếp, công nhân dùng rìu rạch các vết cắt chéo vào vỏ cây, làm cây \’chảy máu\’ và để nhựa thấm xuống chậu. Khi chậu đầy, họ đổ nhựa vào thùng 200kg.

Nhà sản xuất sau đó đưa thùng chứa đến các nhà máy để bắt đầu quá trình cô đặc, chiết xuất tinh dầu thông.

Khi nhựa thông lỏng được loại bỏ, nó trở thành một thứ nhớt có màu vàng bên ngoài vốn cứng lại khi nguội và biến thành đá giống hổ phách sáng loáng.

Niềm tự hào địa phương

Trong thời đỉnh cao khai thác nhựa thông của Tây Ban Nha vào năm 1961, 55.267 tấn nhựa được khai thác, hơn 90% trong số đó đến từ các khu rừng ở Castilla y León.

Trong những thập niên sau đó, nhu cầu giảm và giá xuống mạnh đã khiến sản lượng giảm dần. Nó gần như biến mất vào những năm 1990, khiến nhiều người lo truyền thống cắm rễ sâu trong văn hóa Tây Ban Nha này đã cáo chung.

Ở Castilla y León, nhựa không chỉ là huyết mạch kinh tế của các cộng đồng nông thôn, mà còn là nghề được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Nói chuyện với dân địa phương, bạn sẽ nhận ra hầu hết mọi gia đình đều có ít nhất một thành viên đã \’lấy máu\’ cây, hoặc tham gia vào quá trình cô đặc nó.

Phần lớn hoạt động kinh tế và xã hội ở các thị trấn luôn được đánh dấu bởi ngành nhựa thông, và các cộng đồng gìn giữ di sản này như một phần quan trọng trong văn hóa họ.

Giải pháp sinh thái thay thế cho dầu thô?

Theo một số nghiên cứu, với tốc độ khai thác hiện tại, trữ lượng dầu hỏa của Trái Đất dự kiến sẽ cạn kiệt vào khoảng sau năm 2050.

Tuy nhiên, Blanca Rodríguez-Chaves, phó trưởng khoa luật tại Đại học Tự trị Madrid và là chuyên gia chính sách môi trường, tin rằng nhựa thông có thể là giải pháp thay thế đầy đủ.

Bà cho rằng hầu hết các sản phẩm làm bằng dầu hỏa – chẳng hạn như nhựa, vốn không thể phân hủy sinh học – cũng có thể được làm từ nhựa thông và phân hủy dễ hơn.

\”Nhựa thông là dầu mỏ trong thế giới hiện nay và trong tương lai. Ý định sẽ là tất cả công dụng dầu mỏ đều sẽ được thay thế bằng nhựa thông,\” bà nói.

\”Nhựa công nghiệp đã được làm từ nhựa thông. [Nó được sử dụng] trong ngành công nghiệp mỹ phẩm và dược phẩm bên cạnh tất cả các ứng dụng trong xây dựng hay trong sản xuất vecni và keo. Rừng là nhà cung cấp tài nguyên và năng lượng tái tạo tuyệt vời cho phép chúng ta thay thế các sản phẩm dầu mỏ, và ở đây nhựa thông có vai trò chính.\”

Rodríguez-Chaves cũng tin rằng tiềm năng chưa được khai thác của nhựa thông có thể có ý nghĩa lớn đối với Tây Ban Nha. \”Nhựa thông Tây Ban Nha có độ tinh khiết cao nhất trên thế giới và hiện tại chỉ có Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha sản xuất nhựa thông ở châu Âu.\”

Trở lại nông thôn

Bên cạnh lợi ích môi trường, những người ủng hộ nhựa thông cũng tin rằng nó có thể đem đến giải pháp cho cuộc tháo chạy khỏi nông thôn của Tây Ban Nha.

Theo báo cáo của Ngân hàng Trung ương Tây Ban Nha, 42% thị trấn ở nước này bị suy giảm dân số khi ngày càng có nhiều người trẻ rời nông thôn để tìm kiếm cơ hội việc làm tốt hơn ở các thành phố.

Hiện tượng này lại càng trầm trọng hơn ở Castilla y León, nơi 80% thị trấn ở 14 tỉnh được coi là \’có nguy cơ tuyệt diệt\’.

Tuy nhiên, vì sự quan tâm mới đối với nhựa thông, một số người trẻ gần đây đã bắt đầu trở lại nơi này để tìm việc làm.

Guillermo Arranz là một trong số đó. Anh sống và làm việc tại Cuéllar (Segovia) và là thế hệ công nhân lấy nhựa thông thứ tư trong gia đình.

\”Rừng thông là văn phòng của tôi và nó cho tôi cơ hội tiếp tục làm việc ở nơi tôi sinh ra. Điều tôi thích nhất về công việc của mình là sự tự do không có ông chủ, và dĩ nhiên, tiếp xúc trực tiếp với thiên nhiên và người dân của tôi.\”

\’Vương quốc của tôi\’

Vicente Rodríguez, vốn là nhà sản xuất nhựa thông ở quê nhà Casavieja và là một trong khoảng 30 nhà sản xuất nhựa ở tỉnh Ávila, hưởng ứng tình cảm của Arranz.

\”Chúng tôi là số ít còn lại. Mọi người vẫn ngạc nhiên khi thấy chúng tôi lấy nhựa thông. Họ nghĩ chúng tôi là người của quá khứ. Nhưng họ không hiểu rằng tương lai của các vùng này là ở nhựa thông. Tôi trở về với cội nguồn và vùng núi của mình vì tôi thích điều này\”.

Isabel Jiménez là một trong số ít nữ công nhân lấy nhựa thông trong vùng.

Do đây là công việc vất vả, nặng nhọc, lâu nay phụ nữ chỉ làm các việc hỗ trợ.

\”Tôi vẫn còn nhớ khi tôi bắt đầu lấy nhựa thông, cánh đàn ông đã đùa giỡn và cá độ tôi sẽ trụ được bao nhiêu tuần. Và tôi vẫn còn ở đây hơn ba năm sau. Tôi là người phụ nữ có sức mạnh. Và tôi trụ được bởi vì ngoài việc là cách sống và nguồn thu nhập cho tôi, đây là vương quốc của tôi. Khoảnh đất nhỏ của tôi trên Trái Đất.\”

Tự chủ trong công việc

Ngày nay, khoảng 95% khai thác nhựa thông của Tây Ban Nha diễn ra ở Castilla y León, và Arranz và Rodríguez tin rằng cách tốt nhất để bảo tồn những khu rừng xưa này là trao cho chính những người khai thác nhựa thông quyền kiểm soát lớn hơn.

\”Tương lai những người khai thác sẽ được phép quản lý lãnh thổ của riêng họ. Nếu chính quyền viện trợ cho chúng tôi để đổi lấy chúng tôi dọn dẹp hoặc giám sát vùng núi, chúng tôi sẽ làm việc cả năm và sẽ có thêm nhiều người khai thác sẵn sàng làm việc trên những ngọn núi vẫn chưa có ai làm,\” Rodríguez nói.

Bằng cách thu hút thêm người trẻ đến sống và làm việc tại các thị trấn nông thôn, Rodríguez tin nơi này có thể chứng kiến du lịch sinh thái gia tăng, với thêm nhiều công ty tổ chức tour đi bộ đường rừng có hướng dẫn và bảo tàng địa phương tổ chức các hội thảo nhựa thông.

Du lịch nhựa thông

Để giúp biến điều này thành hiện thực, khu vực giàu nhựa thông của Thung lũng Tiétar (tỉnh Ávila) gần đây đã đệ đơn xin UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển được bảo vệ.

Ngoài ra nơi đây còn có các bảo tàng chuyên về nhựa thông, chẳng hạn như các Bảo tàng Casillas, Nava de Oro và Oña, nơi du khách có thể nhìn thấy những túp lều truyền thống nơi những người thợ thời kỳ đầu ngủ, cũng như các công cụ cổ xưa dùng để lấy nhựa thông.

Ngoài ra còn có các công ty mở các tour \’Cung đường Nhựa thông\’ có hướng dẫn từ các bảo tàng vào rừng, cho phép du khách nhìn thấy lò nung, nơi nhựa thông chuyển thành keo chống thấm và được trải nghiệm làm người lấy nhựa thông là như thế nào.

Vào cuối tuần, những khu rừng này có thể tràn ngập bước chân những người đi bộ lánh xa sự nhộn nhịp của các thành phố lân cận. Nhưng nếu lắng nghe kỹ, bạn vẫn có thể nghe từng giọt \’vàng lỏng\’ của Tây Ban Nha tí tách chảy xuống chậu hứng treo trên thân cây.

Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Travel.