Từ chức ở Anh và Nhật: Trông người lại nghĩ đến quan chức Việt Nam ta

• Trần Ngọc Thiên Phước
• Gửi cho BBC News Tiếng Việt từ Sài Gòn

6 giờ trước

Báo chí vừa đưa tin bà Allegra Stratton, người phát ngôn của Chính phủ Anh tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên Hiệp Quốc năm 2021 đã đệ đơn từ chức.

Cựu thư ký báo chí của Thủ tướng Boris Johnson cho biết mình vô cùng hối hận, vì khi tập dượt các cuộc họp báo, đã nói đùa rằng \”Có bữa tiệc Giáng sinh với rượu và phô mai ở dinh Thủ tướng\”.

Thực ra, không có tiệc nào cả vì lúc đó cả nước Anh đang phong tỏa (12/2020).

Chuyện xảy ra từ năm ngoái. Thủ tướng Johnson vất vả thanh minh là không có bữa tiệc nào và xin lỗi người dân Anh về lời nói đùa của thuộc cấp

Về phần mình, bà Stratton viết \”Những gì tôi đã nói dường như thể hiện rằng có sự xem nhẹ các quy định mà mọi người đã làm mọi cách để tuân thủ. Đó không bao giờ là ý định của tôi. Tôi sẽ hối hận về những lời nói đùa đó của mình suốt cuộc đời. Xin được gửi lời xin lỗi chân thành đến tất cả các bạn\”.

Tháng 10/2020, ở Nhật Bản, trong vòng một tuần lễ; Bộ trưởng Thương mại Isshu Sugawara và Bộ trưởng Tư pháp Katsuyuki Kawai từ chức. Cứ tưởng lỗi lầm gì ghê gớm. Ai dè, chuyện \”nhỏ như lá cỏ\”. Ông Sugawara, bị cáo buộc \”hối lộ cử tri\” vì gửi dưa hấu, cua; trị giá 20.000 yen (khoảng 4.000.000 VNĐ), phúng viếng gia đình một người ủng hộ ông ở Tokyo và văn phòng của ông cũng gửi hoa tới một số đám tang khác.

Ông quyết định từ chức vì không muốn vụ bê bối này khiến một phiên họp quốc hội phải hoãn lại để nghe ông giải trình.

Ông Kawai bị cáo buộc tặng khoai tây cho một số người ủng hộ. Vợ ông bị cáo buộc trả cho những người hỗ trợ bà trong chiến dịch tranh cử vào Thượng viện hồi tháng 7/2020 số tiền cao gấp đôi mức luật pháp cho phép. Ông tuyên bố từ chức để tránh ảnh hưởng đến sự tín nhiệm của công chúng đối với hệ thống tư pháp.

Năm 2014, Bộ trưởng Tư pháp Midori Matsushima từ chức với cáo buộc phân phát quạt giấy có in ảnh bà cùng các chính khách trong một lễ hội ở khu vực bầu cử của mình, vi phạm luật bầu cử cùng như các quy tắc sử dụng quỹ chính trị. Cả 3 bộ trưởng không thừa nhận sai phạm, nhưng rời khỏi nhiệm sở nhanh chóng, nhẹ tênh, không đổ \”tại\” và \”bị\”.

Tặng quà là một phần quan trọng trong văn hóa Nhật Bản. Bất kỳ người nào đi xa về cũng có quà kỷ niệm. Khách đến nhà không bao giờ đi tay không. Các công ty tặng quà khách hàng vào giữa năm và cuối năm. Người đến viếng đám ma đều phúng điếu bằng tiền, giúp gia đình trang trải phần nào chi phí và nhận những món quà nhỏ đáp lại như trà, rong biển.

Nhưng làm chính trị ở Nhật Bản, cấm tặng quà. Vi phạm nhỏ nhất cũng là nghiêm trọng. Hiroshi Shiratori, giáo sư khoa Chính trị Đại học Hosei, Tokyo lý giải. \”Kể cả là 10 yên hay 100 yên, các chính trị gia sẽ gặp vấn đề nếu vi phạm quy định vì chúng tôi là quốc gia rất quy tắc và nghiêm túc\”. Xứ sở Phù Tang còn nhiều thuyện thật hơn đùa như việc các lãnh đạo lên truyền hình, gập mình xin lỗi người dân, chỉ vì tàu đi sớm hoặc về trễ mấy chục giây.

Việt Nam mà làm nghiêm thì \’hết cán bộ\’?

Ở Việt Nam mà nghiêm túc như vậy thì hết cán bộ và không ai dám làm cán bộ vì quà biếu thường là nguồn thu nhập chính, nhiều khi gấp mấy chục lần lương. Quà được tham nhũng phù phép, tặng dưới nhiều dạng khác nhau, có khi lên tới hàng tỉ đồng, hàng triệu usd. Lâu lâu, bị pháp luật phanh phui vài vụ, người dân mới giật mình, té sấp mặt.

Trước quốc nạn tham nhũng ngày càng trầm trọng, dù nhà nước kiên quyết đốt lò, vẫn không xuể. Nguyên nhân là do sự yếu kém về quản lý và quản trị. Trước tình hình đó, Thường trực Ban Bí thư TW Đảng Cộng sản Việt Nam vừa ký quy định 41-QĐ/TW \”về việc miễn nhiệm, từ chức đối với cán bộ\”. Nhiều người xem đó là bước ngoạt đột phá về việc xử lý cán bộ yếu kém.

Thực tế, từ 1997, nghị quyết Hội nghị Trung ương 3, khóa VIII đã xác định \”xây dựng và thực hiện tốt chế độ miễn nhiệm, từ chức, cho thôi việc, thay thế cán bộ kém phẩm chất, năng lực, không hoàn thành nhiệm vụ\”.

Quy định 260-QĐ/TW của Bộ Chính trị 2009 về \”việc thôi giữ chức vụ, miễn nhiệm, từ chức của cán bộ\”. Quy định 08-QĐ/TW của BCHTW năm 2018 \”về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên…\” cũng nêu vấn đề xin từ chức, xử lý cán bộ yếu kém.

Các quy định đều có điểm chung là \”Khuyến khích cán bộ, đảng viên chủ động xin từ chức khi thấy mình không còn đủ điều kiện, năng lực, uy tín để thực hiện nhiệm vụ\”. Việc từ chức và văn hóa từ chức ở Việt Nam, từ lâu được dư luận quan tâm, cả trên báo chí, mạng xã hội lẫn diễn đàn quốc hội nhưng thực trạng cứ \”Vũ như cẩn\” vì thiếu biện pháp cụ thể và chưa thật sự quyết tâm làm.

Đã yếu kém thì làm gì có uy tín mà thấp với cao. Nếu các vị trí đều có nhiệm vụ cụ thể, tiêu chí rõ ràng, cấp trên trực tiếp cứ dựa vào đó, đánh giá minh bạch năng lực thuộc cấp và hành xử theo qui định. Cấp dưới yếu kém, nếu không thay thế, cấp trên bị ảnh hường hiệu quả, liên đới trách nhiệm. Trong các hội đoàn nhà nước, theo chế độ chấp hành, đưa ra tập thể, đánh giá công khai và quyết định.

Đòi hỏi cá nhân chủ động, tự thấy năng lực yếu kém, \”xin từ chức\”; rất khó. Khuyến khích, lại càng khó. Việt Nam là đất nước \”Xin – Cho\”. Cái gì cũng phải xin mới được cho. Vài người thẳng thắn xin không nhận nhiệm vụ vì sở đoản, vì nhắm khó đảm đương nổ; lập tứ bị lên án là \”Sợ khó, ý thức tổ chức kém…\”.

Đứng trước vành móng ngựa, bị kết án tù, đa phần cán bộ đều xin giảm nhẹ án phạt do \”Năng lực hạn chế nhưng Đảng phân công nên phải chấp hành\”. Nếu đúng vậy, phải phạt Đảng vì đã đề bạt, ép cán bộ kém vào các vị trí ngoài sức của họ.

Chức luôn gắn với trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi. Khổ là ở Việt Nam; trách nghiệm, nghĩa vụ thì chung chung, trừu tượng; quyền lợi thì cụ thể. Ít ai tự nguyện xin cắt quyền lợi bổng lộc cá nhân nếu không có những qui định chặt chẽ và chế tài nghiêm túc. Quan chức Việt Nam chỉ xin từ chức vì tổ chức buộc hoặc trước khi biết mình bị pháp luật sờ gáy. Không có chuyện từ chức vì cả luật định lẫn đạo đức và không thể làm khác như ở các nước phát triển.

Ở các nước, không từ chức thì bị cách chức. Từ chức gắn với lòng tự trọng, biết nhận lỗi, thường với những lỗi nhỏ, không cố ý, gây tác hại ít nhiều cho người khác. Đó là cách tự răn mình, rèn luyện theo những chuẩn mực xã hội. Lỗi nhỏ không nhận, cứ đổ tại và bị, dẫn đến lỗi lớn, bị cách chức là kỷ luật trầm trọng, nếu không tù tội cũng thân bại danh liệt.

Chừng nào chưa qui định trách nhiệm cá nhân cụ thể của lãnh đạo, từ việc quản trị đến đề bạt nhân sự, chưa có cơ quan giám sát độc lập; chỉ kêu gọi chung chung, cứ \”khuyến khích tự nhận yếu kém\” như hiện nay thì chuyện từ chức của cán bộ ở Việt Nam, vẫn là việc xa vời.

Bài viết thể hiện quan điểm riêng và cách hành văn của bạn đọc Trần Ngọc Thiên Phước từ Sài Gòn.