Mỹ : Làn sóng « nhẩy việc » khổng lồ làm chao đảo thị trường lao động

Đăng ngày: 27/01/2022

Chi Phương

Tìm kiếm một công việc được trả lương cao hơn hay sự cân bằng tốt hơn giữa cuộc sống cá nhân và công việc. Vào năm 2021, hơn 38 triệu người đã bỏ việc tại Mỹ, trong số đó, 40 % vẫn chưa tìm được công việc khác phù hợp khi họ quyết định chuyển việc làm. RFI xin giới thiệu bài viết của thông tín viên báo Le Monde tại New York, đăng ngày 25/01/2022.  

Khi Tiffany Knighten nghỉ việc vào tháng 9/2021, đó được xem như là một lễ ăn mừng. Cô ấy đã thông báo tin này trên mạng xã hội TikTok (nền tảng sử dụng video) với nội dung : “I did it”, nghĩa là “tôi đã làm được rồi”. Trong video đăng tải, với mũ lưỡi trai đội trên đầu và mũi xỏ khuyên, người phụ nữ trẻ vừa nói vừa vỗ tay trên nền nhạc: “Tôi đã tìm lại được sức khỏe tinh thần của mình sau khi rời khỏi thế giới kinh doanh Mỹ”. Người phụ nữ Mỹ gốc Phi 29 này hiện đang sống ở Brooklyn và thuộc thế hệ những người “đã bỏ lại tất cả” trong cuộc khủng hoảng liên quan đến Covid-19, thế hệ của một cuộc “đại từ chức”.  

Cô từng làm việc như quản lý trong lĩnh vực truyền thông sự kiện và cô không thích bầu không khí làm việc trong công ty. Tiffany giải thích : 

Công việc của tôi không còn phù hợp với mục tiêu mà tôi đặt ra, tôi cần tạo lại không gian cho chính mình. Tôi đã kiệt sức, ngập đầu trong công việc, bị đánh giá thấp và lương cũng thấp nữa.

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến giọt nước tràn ly đó là khi cô phát hiện ra một trong những đồng nghiệp của mình được trả lương cao hơn gần 20 000 đô la mỗi năm so với lương của cô. Và đó là một người đàn ông da trắng. Mức lương của cô rơi vào khoảng 50 000 mỗi năm. Trong khi đó mức lương trung bình ở New York là khoảng 90 000 đô la mỗi năm. Tiếp theo, còn có những yếu tố khác, nhất là vì cái chết của một người Mỹ gốc Phi George Floyd, bị một sĩ quan cảnh sát da trắng ở Minneapolis đè chết ngạt vào tháng 5/2020. Vì sự kiện này Tiffany thấy mình cần phải bắt tay vào việc tư vấn cho các doanh nhân da đen, những người thường bị phân biệt đối xử. Cô nói : “Tôi thực sự muốn giúp đỡ những doanh nhân này.” Với số tiền tiết kiệm khoảng 10 000 đô la, cô lập tức mở công ty riêng của mình mà không đi nghỉ phép. Hiện cô có 5 nhân viên và 5 khách hàng. Cô nói thêm: “Bây giờ tôi còn kiếm được nhiều hơn trước”.  

Tác động của đại dịch tới việc làm

Rõ ràng là đại dịch Covid-19 đã thay đổi cách mà người Mỹ nhìn nhận nghề nghiệp và cuộc sống. Đối với Gabby Ianniello, 28 tuổi, sống ở New York, cô đã từng phải thức dậy trước bình minh để làm việc trong ngành tiếp thị (marketing) ở Manhattan.

Cô giải thích : 

Trước đây, tôi nghĩ mình hạnh phúc vì đã đánh dấu tất cả các mục mà mọi người nghĩ nên đánh dấu vào. Tôi đã trả xong món ‘nợ sinh viên’. Lương của tôi hơn 100 000 đô la mỗi năm. Tôi có một căn hộ ở New York. Tôi đã lao vào làm việc một cách điên rồ, đặt công việc lên trước sức khỏe thể chất và tinh thần của mình.

Từ khi đại dịch bắt đầu, Gabby đã được thăng chức, nhận một vị trí mới. Khi làm việc từ xa trở thành bắt buộc, quá trình chuyển đổi này không suôn sẻ lắm. Cô đón lễ Giáng Sinh ở quê nhà – bang Florida và quay trở lại Manhatan vào tháng Giêng năm 2021, Gabby vẫn cố bám trụ nhưng cô tin rằng không thể tiếp tục kéo dài “nỗi đau khổ” này được nữa. Cô ấy quyết định từ chức và quay trở lại nhà bố mẹ mình và chăm sóc người bà bị ốm. Gabby bắt đầu làm việc trong lĩnh vực tư vấn. Cô hy vọng tìm lại mức lương hàng năm là 100 000 đô la vào cuối năm nay. Gabby tính đến việc chuyển nhà tới Florida, ở vùng Tampa, nơi gia đình cô sinh sống vì lý do thời gian và thuế. Cô vui mừng nói : “Bây giờ tôi có thể trở thành một “du mục kỹ thuật số”, tức người làm việc về kỹ thuật số từ xa.   

Cũng giống như Tiffany, Gabby đã thông báo nghỉ việc trên TikTok và đăng tải nhiều video trên mạng xã hội này. Tài khoản của cô hiện có hơn 28 000 người theo dõi. Cô cho biết : “Tôi không thấy cô đơn. Tôi có thể tiếp cận hàng triệu người. Thế hệ của chúng tôi biết cách viết một trang sử mới cho giới làm công ăn lương. Chúng ta phải bắt doanh nghiệp trở nên tốt hơn, đối xử với chúng tôi như con người, giữ chữ tín và trở nên nhân văn hơn.”  

Các doanh nghiệp không được đánh giá tốt đang phải trải hứng chịu một hiện tượng làm người ta liên tưởng đến cuộc biểu tình Occupy Wall Street, tạm dịch là Hãy chiếm lấy phố Wall vào năm 2011. Cùng với đó là các phong trào  “anti-work – phản đối làm việc” trên mạng xã hội Reddit. Phong trào này quy tụ những người theo cách tả, vô chính phủ, tự do, những người biểu tình trẻ tuổi, chẳng hạn như Sean Wiggs, sinh viên 21 tuổi. Cô đã gửi thư spam (thư rác) cho công ty Kellogg’s. Vì công ty này muốn thuê nhân viên để thay thế những người đình công.  

Mối nguy lâu dài cho thị trường lao động

Trong một ghi chú nghiên cứu, ngân hàng Goldman Sachs cảnh bảo rằng phong trào “phản đối làm việc” là một mối nguy lâu dài đối với việc tham gia vào thị trường lao động. Trên thực tế, tỷ lệ những người tham gia lao động giảm xuống còn 61,9 % so với 63,4 % trước cuộc khủng hoảng dịch tễ. Mỹ đã mất đi 3,6 triệu việc làm kể từ đó. Nguyên do dẫn đến sự sụt giảm này liên quan đến 3 đối tượng. Một là những người nghỉ hưu. Tiếp đó là những người phụ nữ không thể quay trở lại làm việc cho đến khi nào mà con cái họ vẫn chưa có thể đi học trở lại trong khi mà đại dịch kéo dài. Thứ ba là hiện tượng mà chúng ta gọi là phong trào. Sự thay đổi này đã đánh dấu một sự đảo ngược chưa từng có trong cán cân quyền lực nghiêng về phía người lao động.  

Theo Gabby thị trường như vậy tuyệt vời cho người lao động. Cô phân loại những người từ chức muốn “nhảy việc” thành 3 loại. Thứ nhất là những người kiệt sức. Thứ hai là những người muốn khởi nghiệp, và thứ ba là những người muốn tận dụng cơ hội của phong trào “đại từ chức” để có một công việc mà họ chưa từng có.  

Chúng ta thấy được ở những người từ chức vô vàn lý do. Những nhân viên ở nấc thang thấp nhất, như là trường hợp của Tifany Knighten, cũng như là nhà toan học làm lãnh đạo ở Manhattan cho ngân hàng Morgan Stanley, được chủ cũ là một ngân hàng Thụy Sỹ tuyển dụng lại vào mùa hè năm 2021 với mức đãi ngộ cao.  

Hay trường hợp của Juraj Pal, người Slovakia, lập doanh nghiệp khởi nghiệp. Khi công ty của anh ấy bị tập đoàn Cisco mua lại, Juraj đã mất thẻ cư trú ở Mỹ. Công ty đã chuyển anh ta đến chi nhánh ở Vancouver, Canada, nhưng chàng trai trẻ nhận ra rằng những doanh nghiệp lớn không dành cho mình. Anh ấy đã xin nghỉ phép và thay đổi công việc. Những ngôi sao lớn cũng liên quan. Ví dụ như nhạc trưởng người Hà Lan Jaap van Zwede của Dàn nhạc giao hưởng Philharmonie New York. Hay trường hợp của nhạc trưởng Thomas Dausgaard người Đan Mạch ở Dàn nhạc giao hưởng Seatlle. Những người này đã quay trở lại châu Âu trong đại dịch và không thể “hồi phục” sau cuộc chia ly với dàn nhạc của họ. Cả hai quyết định rời khỏi vị trí sớm hơn.  

Vấn đề quan trọng đối với người lao động nhưng chủ doanh nghiệp không quan tâm

Tổng cộng, hơn 38 triệu người Mỹ đã bỏ việc vào năm 2021 trên tổng số 162 triệu việc làm. Các số liệu tương tự đã được ghi nhận trước cuộc khủng hoảng, khi tỷ lệ thất nghiệp ở mức thấp nhất. Tuy nhiên, không giống như những giai đoạn trước đây, những người muốn nhảy việc tìm con đường mới quyết định vào lúc mà những người từ chức chưa có việc làm khác.  

Theo báo cáo của viện tư vấn chiến lược McKinsey công bố vào tháng 9 năm 2021, ít nhất 40 % trong số những người nghỉ việc vì có những hiểu lầm với phía công ty. Báo cáo nhấn mạnh rằng : Lãnh đạo công ty phải hiểu tại sao nhân viên của họ lại muốn ra đi, vì với nhiều người, đây là một quyết định khó khăn. Còn phía chủ doanh nghiệp thì cho là hiện tượng này xảy ra là vì “tiền lương, cân bằng giữa công việc và cuộc sống cá nhân và sự suy kiệt của sức khỏe tinh thần lẫn thể chất”.  

Những vấn đề này quan trọng đối với người lao động nhưng chủ doanh nghiệp lại không nghĩ vậy. Ba nhân tố chính dẫn đến việc từ chức nói trên đó là họ cảm thấy không được doanh nghiệp đánh giá cao (54%). Tiếp đó là vì những người quản lý (52 %). Cuối cùng, là vì họ không cảm thấy gắn bó với công việc (51%), những người này chủ yếu là người da màu. 

Người trẻ lại là người hưởng lợi nhiều nhất

Những người bỏ việc chủ yếu làm việc trong ngành dịch vụ với mức đãi ngộ thấp và bị ảnh hưởng trực tiếp bởi đại dịch Covid-19. Trong số 4,5 triệu người Mỹ bỏ việc vào tháng 11/2021, 20 % trong số họ làm việc trong lĩnh vực khách sạn, 18 % trong lĩnh vực thương mại, 13 % trong lĩnh vực y tế và phúc lợi, 17 % trong các doanh nghiệp làm dịch vụ. Kết quả là, khi đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động, các doanh nghiệp bắt buộc phải điều chỉnh. Những nhân viên thường vốn không có nhiều lợi thế lại là những người thành công nhất.  

Những người ở độ tuổi 16 đến 24 tuổi là những người được hưởng lợi nhiều nhất, với mức lương tăng hơn 10 %, con số phá kỷ lục từ năm 2006. Nhất là khi không cần người phải có trình độ cao nếu thiếu người giao hàng hoặc tài xế. Theo ngân hàng dự trữ liên bang Fed d’Altanta, mức lương thấp nhất đã tăng 5, 4 %. Trong khi mức lương cao nhất lại chỉ tăng thêm 2,8 %  

Những nhóm thiểu số, vốn đã phải hứng chịu hậu quả nặng nề hơn từ cuộc khủng hoảng sau khi trải qua giai đoạn bắt kịp những năm tháng của Trump, lại không bị tụt lại đằng sau quá nhiều. Cơ hội dành cho những người táo bạo, Theo Fed d’Atlanta, mức lương của những người nhảy việc đã tăng 5,3 % vào năm 2021, trong khi lương của những người vẫn làm ở công việc cũ chỉ tăng 4,1 %. Chính quyền Biden giả vờ coi đây là điều đáng mừng. Cố vấn kinh tế của tổng thống Mỹ ông Bharat Ramamurti đã đăng bài trên Twitter ngày 10/01 với nội dung như sau :

Những người lao động từ chức để đi tìm việc mới được trả lương cao hơn. Vậy thì đây không phải là cuộc “đại từ chức” mà là cuộc “đại nâng cấp”. Đây chính là loại hình kinh tế mà tổng thống Mỹ muốn xây dựng.

Tham chiếu mức lương tối thiểu  

Phong trào tăng lương, một hiện tượng đang bị xói mòn bởi lạm phát, đã bắt đầu trước đại dịch vì lý do toàn dụng lao động. Nhà tuyển dụng tư nhân lớn thứ hai Hoa Kỳ – Amazon đóng vai trò quan trọng trong việc đặt mức lương tối thiểu : 15 đô la một giờ vào năm 2018. Theo giáo sư Lynn Reaser tại đại học Point Loma Nazarence trả lời Wall Street Journal rằng : Doanh nghiệp của Jeff Bezos – đã tuyển dụng hàng trăm nghìn lao động kể từ khi có đại dịch, hiện trở thành tham chiếu trong các chiến dịch của Mỹ. Giáo sư cho biết thêm : “tất cả mọi người đều so sánh các tin tuyển dụng và họ luôn xem Amazon như một tham chiếu”.   

Ở nấc thang trên cùng, ngân hàng đa quốc gia Goldman Sachs đã tăng lương vào năm 2021 để giữ lại những tài năng của công ty, lên đến 400 000 đô la mỗi năm. Điều này ảnh hưởng đến lợi nhuận của công ty. Giám đốc điều hành của ngân hàng, ông David Salomon lo ngại về lạm phát lương có thể diễn ra trên diện rộng .  

Cuộc “đại từ chức” đã siết chặt các nút thắt trong nền kinh tế, vốn đã thiếu 10,5 triệu việc làm cho 6,3 triệu người thất nghiệp. Các hỗ trợ của liên bang bị cho là nguyên nhân khiến người Mỹ trì hoãn quay trở lại làm việc. Thế nhưng hiện tượng này đã chấm dứt từ tháng 9/2021.  

Nhất là khi nguồn dự trữ tài chính của Mỹ không có dấu hiệu gia tăng và thậm chí có thể tiêu tán nếu Sàn chứng khoán sụp đổ.   

Nhà kinh tế trưởng tại Natixis New York Joseph Lavorgna cảnh báo rằng “không còn khoản tiết kiệm đặc biệt nào nữa”. Theo Fed de Saint Louis, tỷ lệ tiết kiệm của các gia đình đã giảm xuống ở mức 6,9 %, thấp hơn cả tỷ lệ của tháng 1/2020, sau khi tăng vọt vào tháng 4/2020 ( vì kế hoạch của Trump và việc không có hàng để tiêu thụ) và 27% vào tháng 3/2021 (với kế hoạch của Biden). Do đó việc quay trở lại làm việc có trả lương là cấp thiết, trừ trường hợp một số người sống kiểu phóng túng.  

Trong số những người tiết kiệm được, có Chance Landesman. Anh đã bỏ học ngành triết học vào đầu dịch khi phải theo học từ xa. Lúc đó, anh ta đã đặt cược khoản tiết kiệm của mình vào những nơi trên thị trường sụt giảm và đã tăng số lượng đặt cược lên gấp 10 lần. Lợi nhuận thu được đã cho phép anh ta mua một căn hộ ở Brooklyn và đáp ứng được nhu cầu của mình mặc dù phải trả thuê thặng dư đối với hàng trăm nghìn đô la. Anh ta bắt đầu sự nghiệp nghệ sỹ. Anh cho biết :

Tôi làm việc nhiều về kỹ thuật số, tôi cố gắng dấn thân vào thị trường NFT, tức là thị trường dành cho các tác phẩm nghệ thuật được số hoá giống như bitcoin. Tôi nhận thức được tầm quan trọng của việc tiết kiệm và đầu tư. Tôi lo lắng về những người trẻ chỉ chơi trò chơi bình thường với một công việc làm công ăn lương truyền thống.