Giải mã ‘quy chế trung lập và bảo đảm an ninh’ mà Ukraine đang yêu cầu

March 30, 2022

Một bức ảnh do Cơ quan Báo chí Tổng thống Ukraine cung cấp cho thấy Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky phản ứng trong một cuộc phỏng vấn với truyền thông Nga, tại Kyiv, Ukraine, ngày 27 tháng 3 năm 2022

Đoàn đàm phán Ukraine, có mặt tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, để họp tiếp với Nga, đã cho báo chí biết những yêu cầu mới nhất của Ukraine.

Ngày 29/3 Oleksandr Chaly, cựu Thứ trưởng Ngoại giao Ukraine, nói tại Istanbul rằng Ukraine đang yêu cầu có đảm bảo an ninh để chấm dứt chiến tranh.

“Đây là cơ hội để khôi phục sự toàn vẹn lãnh thổ và an ninh của Ukraine thông qua các phương tiện ngoại giao.”

Theo ông, “yêu cầu quan trọng là các đảm bảo ràng buộc pháp lý rõ ràng đối với Ukraine, về nội dung và hình thức của chúng phải tương tự như Điều 5 của Hiến chương NATO.”

“Nếu Ukraine là đối tượng của bất kỳ hành động gây hấn, bất kỳ cuộc tấn công hoặc hoạt động quân sự nào, chúng tôi có quyền yêu cầu tham vấn quốc tế trong vòng ba ngày và nếu những cuộc tham vấn này không dẫn đến bất kỳ kết quả nào trong vòng ba ngày, các nước bảo lãnh phải cung cấp cho chúng tôi hỗ trợ quân sự, vũ khí, hoặc thậm chí đóng cửa không phận.”

Ông nói: “Nếu chúng tôi củng cố các điều khoản quan trọng này, Ukraine sẽ có thể thay đổi vị thế, từ một quốc gia phi khối và phi hạt nhân hóa trên thực tế, chuyển sang hình thức trung lập vĩnh viễn.”

Trong khi đó, David Arakhamia, đứng đầu đảng Đầy tớ nhân dân của Tổng thống Volodymyr Zelensky, và là một thành viên của phái đoàn Ukraine, giải thích tiếp cho báo chí.

“Về một hệ thống đảm bảo an ninh mới cho Ukraine, chúng tôi nhấn mạnh rằng đó là một hiệp ước quốc tế, sẽ được ký kết bởi tất cả các bên bảo đảm an ninh và sẽ được phê chuẩn để không lặp lại sai lầm đã từng có trong Bản ghi nhớ Budapest chỉ là một tờ giấy, và chúng tôi đã học được rất đau đớn.”

“Chúng tôi muốn đây là một cơ chế quốc tế hoạt động nhằm đảm bảo an ninh cụ thể cho Ukraine”, Arakhamia nói sau cuộc hội đàm với phái đoàn Nga ở Istanbul hôm 29/3.

Ông David Arakhamia nói rằng thỏa thuận, theo đề xuất mà Ukraine đưa ra, sẽ bao gồm nghĩa vụ của các nước bảo lãnh cung cấp hỗ trợ quân sự cho Ukraine trong trường hợp bị tấn công, tương tự như Điều 5 của Hiến chương NATO.

“Nhưng thậm chí còn có một cơ chế kích hoạt khó khăn hơn, bởi vì NATO không có hạn chế về số lượng cuộc tham vấn mà họ có thể tham gia. Nghĩa là, nếu điều gì đó xảy ra, thì cuộc tham vấn có thể kéo dài trong một năm lê thê.”

“Nhưng chúng tôi nói rằng các cuộc tham vấn nên được tổ chức trong vòng ba ngày, và sau đó các quốc gia bảo lãnh cam kết cung cấp cho chúng tôi một cách hợp pháp, các hỗ trợ dưới hình thức hỗ trợ quân sự, lực lượng vũ trang, vũ khí, bầu trời đóng cửa, mọi thứ. Đây là đề xuất của chúng tôi.”

Ông nói rằng Ukraine hy vọng các quốc gia của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, như Anh và Trung Quốc, Hoa Kỳ, Pháp, rồi thì Thổ Nhĩ Kỳ, Đức, Canada, Ý, Ba Lan và Israel sẽ đóng vai các quốc gia bảo đảm trong một thỏa ước như vậy.

Ông nói: “Chúng tôi đã quy định trong thỏa thuận này rằng các nước bảo lãnh không những không được từ chối việc Ukraine gia nhập EU mà còn phải giúp đỡ trong việc gia nhập EU.”

Trưng cầu dân ý

Mykhailo Podolyak, một cố vấn cho phủ tổng thống Ukraine, thì cho biết một hiệp ước về đảm bảo an ninh của Ukraine cần phải được thông qua trong một cuộc trưng cầu dân ý.

“Việc thực hiện thỏa thuận về đảm bảo an ninh sẽ được tiến hành theo sơ đồ sau: đầu tiên, đó sẽ là một cuộc trưng cầu dân ý, tại đó tất cả công dân Ukraine sẽ bày tỏ quan điểm của họ về thỏa thuận này.”

“Sau đó sẽ diễn ra sự phê chuẩn của quốc hội các nước bảo lãnh và quốc hội Ukraine. Đây là vấn đề mấu chốt,” Podoliak nói sau cuộc hội đàm với phái đoàn Nga tại Istanbul hôm thứ Ba.

’15 năm để bàn về Crimea’

Theo ông, Ukraine cũng đề xuất Nga và Ukraine sẽ nói chuyện trong vòng 15 năm để tiến hành các cuộc đàm phán song phương về hiện trạng của Crimea và Sevastopol.

Ông Podoliak cho biết: “Về một điểm riêng biệt, chúng tôi đề xuất với phía Nga những điều sau: Ukraine và Nga sẽ không sử dụng bất kỳ quân đội hoặc lực lượng vũ trang nào trong thời gian này, trong khi các cuộc đàm phán đang diễn ra, để giải quyết vấn đề Crimea.”

Ông David Arakhamia nói thêm: “Tất nhiên, chúng tôi có những vấn đề chưa được giải quyết với các phần bị chiếm đóng của các khu vực Donetsk và Luhansk, với Crimea và Sevastopol. Và các đảm bảo an ninh quốc tế sẽ tạm thời không có giá trị ở các vùng lãnh thổ này.”

Thành viên thứ ba của phái đoàn Ukraine, Oleksandr Chalyi, cũng nhấn mạnh thời hạn ba ngày để tham vấn trong trường hợp “có bất kỳ hành động xâm lược, tấn công quân sự hoặc hoạt động quân sự nào.”

“Tuy nhiên, điều cơ bản đối với chúng tôi là không có điều khoản nào phủ nhận việc chúng tôi gia nhập EU.”

Giảm leo thang quanh Kyiv

Phụ tá của Tổng thống Nga, ông Vladimir Medinsky, hôm thứ Ba cho biết việc quân đội Nga công bố kế hoạch giảm leo thang xung quanh Kyiv và Chernihiv “không phải là ngừng bắn.”

Trong phát biểu với kênh RT của nhà nước Nga, ông Medinsky nói bước đầu tiên mà Nga đồng ý trong các cuộc đàm phán với Ukraine “liên quan đến việc giảm leo thang quân sự dần dần theo hai hướng chính – Kyiv và Chernihiv”.

Ông nói thêm, “chúng tôi hiểu rằng có những người trong Kyiv cần phải đưa ra quyết định, vì vậy chúng tôi không muốn để thành phố này gặp thêm rủi ro.”

Hòa đàm ‘có tiến bộ’

19 ngày trước, khi ngoại trưởng Nga và Ukraine gặp nhau ở Thổ Nhĩ Kỳ, không có chút tiến triển nào trong hòa đàm.

Nhưng ngày 29/3, khi hai phía họp ở Istanbul, bầu không khí đã tích cực hơn rất nhiều.

Đã hiện ra các phác thảo về tương lai của Crimea và khu vực Donbas, địa vị trung lập của Ukraine, được các đảm bảo an ninh, và thậm chí cả viễn cảnh về một cuộc gặp giữa Tổng thống Vladimir Putin và Volodymyr Zelensky.

Hãng thông tấn Nga TASS dẫn lời Trưởng phái đoàn Nga Vladimir Medinsky cho biết, cuộc hội đàm mang tính xây dựng.

Đáng chú ý, Medinsky nói rằng các đề xuất của Ukraine hiện đã đủ để “được trình lên Tổng thống. Và chúng tôi sẽ đưa ra phản ứng thích hợp.”

Các quan chức Nga trước đây đã từ chối bất kỳ sự can dự nào của Putin trong hòa đàm, nói rằng cần phải đàm phán nhiều hơn trước khi nhà lãnh đạo Nga đích thân ngồi xuống để đàm phán trực tiếp.

Giờ đây, hãng thông tấn nhà nước Nga RIA Novosti – dẫn nguồn từ phái đoàn Nga – đã nói về khả năng có cuộc gặp giữa Putin và Zelensky đồng thời với việc ký kết hiệp ước hòa bình giữa các ngoại trưởng của cả hai nước.

Nay, Ukraine đề xuất một hiệp định bảo đảm an ninh, sẽ phải được quốc hội các nước bảo lãnh phê chuẩn.

Người Ukraine cũng muốn những quốc gia bảo lãnh bao gồm các thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc – bao gồm cả Nga.

Đề xuất của Ukraine là trong trường hợp có hành động xâm lược hoặc một chiến dịch quân sự nhắm vào Ukraine, “các cuộc tham vấn sẽ diễn ra trong vòng ba ngày.”

Một thành viên của phía Ukraine, David Arakhamia, nói tiếp: “Sau ba ngày đó, các quốc gia bảo lãnh có nghĩa vụ giúp đỡ chúng tôi. Viện trợ quân sự, lực lượng vũ trang và vũ khí, và bầu trời đóng cửa – mọi thứ mà chúng tôi cần rất nhiều và không thể có được.”

Để từ bỏ tham vọng trở thành thành viên NATO, Ukraine hy vọng sẽ nhanh chóng trở thành thành viên của Liên minh châu Âu – mà họ muốn được các nước bảo lãnh hỗ trợ.

Có khả năng là triển vọng trở thành thành viên EU sẽ giúp đạt được một thỏa thuận tổng thể được thông qua trong cuộc trưng cầu dân ý tại Ukraine.

Dĩ nhiên đây chỉ mới là các đề xuất và phác thảo, không thể biết khi nào thì Nga và Ukraine có thể bắt tay ký kết.

BBC