Kế hoạch khẩn cấp của Pháp về năng lượng

Đăng ngày: 05/07/2022

Thanh Hà

Giữa những ngày hè nắng nóng, Pháp “rét run” trước viễn cảnh thiếu điện vào mùa đông sắp tới. Mối lo ngại đó bắt nguồn từ đâu, chính phủ sẽ phải làm những gì tránh để xảy ra kịch bản cỗ máy sản xuất của Pháp bị xáo trộn vì mất điện và tư nhân không có sưởi vào mùa đông giá rét ? Pháp không là một ngoại lệ, mối lo của Đức cũng lớn không kém. Ngược lại, Ba Lan dù lệ thuộc nhiều vào khí đốt của Nga nhưng Vacxava lại tương đối vững vàn

Trong vài tuần lễ tập đoàn năng lượng của Nga, Gazprom thông báo “khóa van” của Ba Lan và Bulgarie, giảm xuất khẩu sang Áo, Đức, Ý … và sắp tới đây đường ống dẫn khí đốt Nord Stream 1 đi qua biển Baltic sẽ tạm đóng cửa trong 10 ngày để “kiểm tra kỹ thuật”. Trong thời gian đó châu Âu sẽ mất đi thêm 40 % khí đốt.

Vấn đề đặt ra là hiện tại không ai biết Matxcơva có cho phép Bắc Hải Lưu 1 hoạt động hay không.

Sau thông báo tạm đóng Bắc Hải Lưu 1, giá khí đốt trên thị trường tăng thêm 16 % trong một phiên giao dịch. Berlin lo ngại hơn cả vì khí đốt Nga bảo đảm đến 35 % nhu cầu tiêu thụ nội địa của Đức. Pháp ít bị tác động hơn, nhờ nguồn tiêu thụ chính là điện hạt nhân.

Thủ tướng Elisabeth Borne cuối tháng 6/2022 khẳng định về năng lượng, mức tự chủ của Pháp “cao hơn” so với Đức. Tuy nhiên, mặc dù đang phải tập trung chuẩn bị cải tổ nội các, bà Borne đã phải khẩn trương đúc kết “kế hoạch năng lượng” tránh để Pháp bị thiếu điện vào mùa đông sắp tới.

Không còn “chê” than đá gây ô nhiễm

Ba dấu hiệu rõ rệt nhất thể hiện lo ngại đó : một là chính phủ đang rà soát lại tất cả những khâu nào có thể tiết kiệm được năng lượng, hai là tính đến khả năng khởi động lại nhà máy điện hạt nhân Fessenheim đã đóng cửa cách nay đúng hai năm, mở cửa trở lại nhà máy nhiệt điện sử dụng than đá Saint Avold ở tỉnh Moselle, miền đông bắc nước Pháp, hoãn lại kế hoạch đóng cửa nhà máy điện Cordemais trong vùng Loire Atlantique, miền tây. Sau cùng chính phủ ra lệnh cho các tập đoàn phân phối khí đốt “trang bị đầy các bồn dự trữ”, tối thiểu là 89 % thay vì 59 % như hiện tại. Nếu đầy, các bồn chứa khí đốt được chôn dưới lòng đất có khả năng đáp ứng  ¼ nhu cầu tiêu thụ của Pháp.

Giám đốc tập đoàn Storengy với 14 trung tâm dự trữ khí đốt tại Pháp và 7 địa điểm khác tại Anh và Đức, Pierre Chambon nhấn mạnh đến tầm mức chiến lược của các khoản dự trữ năng lượng :

“ Đây là một sự bắt buộc về mặt pháp lý và điều đó đóng góp vào việc bảo đảm về an ninh năng lượng của Pháp, cho phép chúng ta đối mặt với mọi tình huống, thí dụ như những đợt lạnh bất thường, hay là vì một trục trặc kỹ thuật nào đó trong khâu sản xuất, trong khâu chuyên chở để đưa khí đốt vào đến Pháp”.

Giải pháp tiết kiệm điện

Ngoài ra trong một vài ngày tới chính phủ sẽ ra chỉ thị khuyến cáo từng ngành nghề về chỉ tiêu tiết kiệm năng lượng. Paris muốn giảm 10 % tiêu thụ năng lượng trong hai năm. Theo giáo sư Thierry Bros trường Khoa Học Chính Trị Paris, Sciences Po, không dễ để giảm 10 % tiêu thụ trong thời gian ngắn như vậy :

“Nếu như ngày mai chúng ta bị cắt nguồn cung cấp khí đốt – kịch bản này hoàn toàn có thể xảy ra, thì các công ty điện lực vẫn phải sẵn sàng bảo đảm năng lượng cho các nhà máy, tránh để hệ thống sản xuất bị đứt quãng. Đổi lại thì về phía các nguồn tiêu thụ, từ các hãng xưởng, văn phòng đến tư nhân phải chấp nhận dùng ít điện hơn trước. Nhưng tiết kiệm năng lượng, giảm mức tiêu thụ khoảng 10 % là nhiều lắm đấy chứ”.

29 trong số 56 lò hạt nhân bị tê liệt

Yếu tố địa chính trị chỉ giải thích một phần bài toán khó của Pháp hiện nay. Tính đến giữa tháng 5 vừa qua, trên toàn quốc 29 trong số 56 lò phản ứng hạt nhân của Pháp ngừng hoạt động để sửa chữa hay kiểm tra về các tiêu chuẩn an toàn. Tại một quốc gia mà điện hạt nhân bảo đảm 40 % nhu cầu tiêu thụ thì đây là một “sự thiếu hụt” rất nghiêm trọng.

Theo các thống kê của chính phủ Pháp, tiêu thụ của cả nước trong năm 2021 lên tới gần 2.600 TWH. Dầu hỏa chiếm 28 % ; khí đốt chỉ chiếm có 16 % mà nguồn cung cấp chính là Nga.

Năng lượng tái tạo chiếm vẫn còn giữ vị trí khiêm tốn với 14 % và than đá chỉ cho phép tạo ra khoảng từ 1 đến 2 % điện tiêu thụ ở Pháp.

Năng lượng tái tạo chưa đủ sức để thay thế hay cho phép giảm áp lực trên thị trường trong lúc công nghiệp điện hạt nhân của Pháp gặp nhiều trở ngại, thế hệ mới sử dụng công nghệ EPR liên tục bị chậm trễ và phải dời lại ngày đưa vào hoạt động.

Giảm tiêu thụ và đi tìm các nguồn tài nguyên mới

Trong tình huống đó, giải pháp trước mắt dường như dễ thực hiện nhất là tiết kiệm điện. Ba tập đoàn cung cấp điện lực tại Pháp (Engie, EDF và TotalEnergies) cũng xem đây là thượng sách. Cuối tháng 6/2022 gần 100 lãnh đạo các tập đoàn của Pháp khuyến cáo mọi người cần “ tiết kiệm điện ngay từ bây giờ”.

Một số khác thì nhìn xa hơn và có vẻ kỳ vọng vào khả năng khai thác năng lượng hóa thạch trong lòng đại dương. Chính xác hơn là giới trong ngành nhắm vào hai mỏ khí đốt được phát hiện hồi năm 2020 ở ngoài khơi Israel và đảo Síp. Liên Âu và cả Hoa Kỳ cam kết hỗ trợ dự án xây dựng đường ống dẫn khí nối liền ba quốc gia Israel, Síp và Hy Lạp để cung cáp cho thị trường tiêu thụ lớn nhất thế giới là châu Âu. Chuyên gia Charles Ellinas, cựu lãnh đạo tập đoàn dầu khí quốc gia Síp cho biết :

“Mặc dù dự án đã nảy sinh từ năm 2020 thế nhưng chưa bao giờ đường ống dẫn khí đốt ở khu vực Đông Địa Trung Hải được cụ thể hỏa bởi nhiều lý do : về mặt kỹ thuật, đường ống này rất dài (1.800 km) và có những đoạn được chôn sâu đến 3000 mét dưới lòng biển. Kế tới đây là một công trình rất tốn kém, dự trù các phí tổn lên tới từ 8 đến 10 tỷ đô la. Đấy là chưa kể đến yếu tố địa chính trị, luôn có căng thẳng giữa ba quốc gia liên quan là Israel, Thổ Nhĩ Kỳ và Hy Lạp”   

Giảm khí thải carbon của chiến lược năng lượng châu Âu

Bên cạnh những khó khăn về kỹ thuật đó, sự thật phức tạp hơn bởi tham gia vào một dự án khai thác mới đi ngược lại với những mục tiêu giảm tiêu thụ năng lượng hóa thạch, giảm mức thải khí carbon làm hâm nóng bầu khí quyển Olivier Vardakoulias, kinh tế gia thuộc tổ chức mang tên Mạng Lưới Hành Động vì Khí Hậu (Climate Action Network) ví von :

“Chúng ta không thể cai nghiện ma túy mà vẫn lui tới với các tay môi giới. Đành là Liên Âu tìm cách thay thế khí đốt của Nga bằng cách tìm kiếm những nguồn cung cấp khác và do vậy dự án EastMed có vẻ như được hồi sinh. Tuy nhiên khai thác một giếng năng lượng hóa thách mới thì chúng ta cũng vẫn sẽ thải khí gây hiệu ứng nhà kính”.

Cựu lãnh đạo tập đoàn dầu khí Síp, Charles Ellinas nêu bật một yếu tố khác nữa đó là dự án đường ống dẫn khí Đông Địa Trung Hải không được các tập đoàn dầu khí lớn trên thế giới ủng hộ.

“Liên Hiệp Châu Âu có tham vọng giảm 30 % tiêu thụ khí đốt từ nay đến năm 2030 và 80 % đến ngưỡng 2050. Vậy thì khai thác một nguồn dự trữ mới như EastMed không phù hợp với mục tiêu giảm thiểu lượng thải khí carbon chút nào. Hơn nữa trên thực tế, dự án này chỉ được quan tâm ở cấp nhà nước. Các công ty năng lượng lại rất kín tiếng về EastMed. Ngay cả một đối tác lớn trong khu vực là hãng dầu khí của Mỹ Chevron tới nay hoàn toàn im lặng” .

Ba Lan biết lo xa ?

Vào lúc mà Đức hay Pháp đang chạy nước rút tìm năng lượng thì Ba Lan, tuy rất lệ thuộc vào dầu khí của Nga nhưng lại biết lo xa, thông tín viên đài RFI Sarah Bakaloglou từ Vacxava giải thích :

“Ngay từ 2019 Ba Lan đã thông báo chấm dứt hợp đồng với Gazprom vào cuối năm 2022 để không còn bị lệ thuộc vào Matxcơva. Do vậy tháng tư vừa qua, khi tập đoàn dầu khí của Nga thông báo ngừng cung cấp cho Ba Lan, đấy là một quyết định được đưa ra sớm hơn vài tháng so với dự kiến mà thôi. Nga cung cấp đến 45 % khí đốt và 75 % dầu hỏa tiêu thụ tại Ba Lan. Lệ thuộc nhiều vào Nga như vây, nhưng điều đó không cấm cản Vacxava vận động để Liên Âu ngưng nhập khẩu năng lượng Nga, trừng phạt Matxcơva xâm chiếm Ukraina.

Chính phủ Ba Lan cho biết hơn 2/3 các bồn dự trữ năng lượng đã đầy, tỷ lệ này cao hơn gấp đôi so với mức trung bình tại Liên Hiệp Châu Âu, theo lời bộ trưởng Môi Trường Ba Lan. Vẫn theo Vacxava, hiện tại quốc gia này là thành viên duy nhất có thể bỏ các nhà cung cấp Nga nhờ đường ống dẫn khí đốt nối liền Ba Lan và Litva, Ba Lan nhập khẩu khí hóa lỏng của Qatar và Mỹ từ 2015 qua cửa ngõ một cảng ở gần biên giới với Đức. Thế rồi từ đầu năm tới lại có thêm một ống dẫn khí đốt khác là Baltic Pipe sẽ hoạt động, đưa khí đốt của Na Uy sang Ba Lan qua ngả Đan Mạch. Trung bình thì mỗi năm Ba Lan sẽ nhận được khoảng 10 tỷ mét khối khí đốt của Na Uy, tương đương với 50 % tiêu thụ nội địa”.

Tựu chung châu Âu vẫn lúng túng vì bài toán năng lượng. Pháp hay Đức và Ý thì vừa lệ thuộc vào khí đốt của Nga, vừa luôn phải cân nhắc giữa một bên là mục tiêu giảm khí CO2 làm hâm nóng trái đất, và bên kia là nhu cầu tiêu thụ về điện lực. Chiến tranh Ukraina với hậu quả kèm theo là giá năng lượng bị đẩy lên cao, nhưng đó chỉ là phần nổi của tảng băng làm lộ rõ những tính toán sai lầm của Lục địa già trên bàn cờ năng lượng quốc tế. Có một điều chắc chắn là tham vọng \”thoát Nga\” của Liên Hiệp Châu Âu trong lĩnh vực năng lượng còn xa vời.