Nhật Bản có thực hiện mong muốn chưa thành của Shinzo Abe?

• Rupert Wingfield-Hayes
• BBC News, Tokyo

12 tháng 7 2022

Nhật Bản vừa chứng kiến nỗi đau buồn to lớn vì cố Thủ tướng Shinzo Abe, người bị ám sát tại thành phố Nara vào ngày 8/7.

Quốc gia này chưa từng chứng kiến điều gì giống như vậy kể từ cái chết của Thiên hoàng Hirohito năm 1989.

Abe, thủ tướng phục vụ lâu nhất của đất nước thời hậu chiến, truyền cảm hứng cho sự tôn trọng hơn là tình yêu.

Trên thực tế, các cuộc thăm dò dư luận liên tục cho thấy hầu hết người Nhật không quá yêu mến ông ấy, mặc dù họ tiếp tục bỏ phiếu cho ông ấy.

Vậy điều gì đằng sau sự đau buồn của họ?

Một phần là do bị sốc trước cách ông ấy ra đi – bị bắn gục khi đang diễn thuyết tại một sự kiện vận động tranh cử. Không ai có thể hiểu được rằng một cái chết thương tâm như vậy có thể xảy ra ở Nhật Bản, nơi mà tội phạm súng đạn và bạo lực chính trị là rất hiếm.

Nhưng với cái chết của ông, người ta cũng ngày càng nhận ra những gì Abe đã mang lại cho đất nước Nhật Bản.

Đầu tiên và quan trọng nhất, đó là sự ổn định và an ninh.

Trước khi Thủ tướng Abe trở lại nắm quyền vào năm 2012, Nhật Bản vừa phải hứng chịu tổn thất lớn nhất kể từ Thế chiến thứ hai – một trận động đất lớn, sóng thần và thảm họa hạt nhân ở Fukushima.

Liên minh cầm quyền khi đó đang hỗn loạn. Nền kinh tế Nhật Bản vẫn chưa phục hồi sau sự sụp đổ của thị trường chứng khoán năm 1992, và trong hai thập niên trước đó, Nhật Bản đã chứng kiến 14 đời thủ tướng. Một trong số họ chỉ tại vị 64 ngày.

Abe quay trở lại chính trường với một cảm giác tràn đầy năng lượng thực sự, và quan trọng nhất, một kế hoạch kinh tế mà ông gọi một cách thuận tiện là \”Abenomics\”.

Thị trường chứng khoán tăng vọt, việc làm gia tăng và người đàn ông trong văn phòng thủ tướng dường như biết ông ấy đang làm gì.

Kinh tế thực sự chưa bao giờ là điểm mạnh của Abe. Nỗi ám ảnh suốt đời của ông là an ninh quốc gia. Và đó mới chính là di sản thực sự của ông ấy.

Abe đã tìm cách xây dựng một liên minh mà ông gọi là \”các nền dân chủ cùng chí hướng\”, bao gồm Ấn Độ và Australia. Ông cũng là người có công trong việc thành lập Bộ Tứ, một liên minh giữa Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Úc.

Nhưng điểm mấu chốt trong chính sách an ninh của Nhật Bản là \”Điều 9\” – ở Nhật Bản, mọi người đều hiểu ý của bạn là gì khi bạn nói đến từ đó.

Đó là một phần quan trọng của hiến pháp khiến Nhật Bản trở thành một \”quốc gia theo chủ nghĩa hòa bình\”. Nó được thiết lập bởi những người Mỹ chiến thắng sau Thế chiến thứ hai, và những người theo chủ nghĩa dân tộc Nhật Bản đã chống lại nó kể từ đó. Họ cho rằng nó khiến Nhật Bản trở nên suy yếu, không thể tự bảo vệ.

Trong một thế giới thời hậu Chiến tranh Lạnh, với mối đe dọa từ Trung Quốc và Triều Tiên gia tăng, Abe quyết tâm rằng Điều 9 phải ra đi.

\”Tư tưởng của hiến pháp là Nhật Bản nên dựa vào thiện chí của thế giới đối với an ninh của mình,\” Kazuhiko Togo, một cựu quan chức ngoại giao cấp cao và là bạn của Abe, nói

\”Đó là điều vô nghĩa. Vì vậy, Abe muốn thoát ra khỏi sự nguỵ biện này\”, ông nói thêm.

Nhưng bằng cách nào?

Thay đổi hiến pháp của Nhật Bản là vô cùng khó khăn. Nó cần đa số 2/3 trong cả hai viện của quốc hội, và sự ủng hộ của một cuộc trưng cầu dân ý toàn quốc.

Vì vậy, ông Abe đã đưa ra một giải pháp khác – ông sẽ thông qua một đạo luật \”diễn giải lại\” ý nghĩa của Điều 9.

Đối với ông Togo, đó là một nước đi thiên tài.

\”Ông ấy đã thay đổi cách giải thích của Điều 9, để nếu Hoa Kỳ tấn công vào vùng lân cận của Nhật Bản thì nó giống như Nhật Bản bị tấn công, và điều đó sẽ cho phép chúng tôi khẳng định quyền tự vệ tập thể của mình. Ẩn ý là rất lớn,\” ông giải thích.

Có nghĩa là, nếu Hoa Kỳ bước vào một cuộc chiến, giả dụ rằng để bảo vệ Đài Loan trước sự xâm lược của Trung Quốc, thì Nhật Bản cũng có thể tham gia.

Những người chỉ trích Abe đồng ý rằng ẩn ý của nó là rất lớn, nhưng họ cũng cho rằng nó sẽ gây rắc rối.

\”Tôi nghĩ lập luận của ông Abe [về Điều 9] sẽ thuyết phục hơn nếu ông ấy có can đảm và trung thực để làm điều đó một cách công khai thay vì làm mọi thứ không công khai\”, Giáo sư Koichi Nakano, một nhà khoa học chính trị, nói.

\”Nó giống như Điều 9 bị ném ra khỏi cửa sổ mà thậm chí không được thảo luận chính thức và sửa đổi chính thức.\”

Ngay cả những người ủng hộ Abe cũng thừa nhận di sản của ông ấy là một di sản không hoàn chỉnh.

Nhưng sau cuộc bầu cử hôm Chủ nhật, Đảng Dân chủ Tự do (LDP) của ông hiện có thể ở vị trí thúc đẩy thay đổi hiến pháp, điều mà ông luôn tìm kiếm.

Về mặt nào đó, ông Abe đã đi trước thời đại. Kể từ khi ông từ chức vào năm 2020 vì lý do sức khỏe, Nga đã xâm lược Ukraine và ý định của Trung Quốc đối với Đài Loan trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết.

Nhật Bản hiện lo ngại sự xâm phạm ngày càng mạnh mẽ và thường xuyên của Trung Quốc trong vùng biển do Nhật Bản kiểm soát xung quanh quần đảo Senkaku (mà Trung Quốc cũng tuyên bố chủ quyền), và cả hoạt động không quân và hải quân của Bắc Kinh quanh Đài Loan.

Bờ biển phía bắc của Đài Loan chỉ cách biên giới biển cực nam của Nhật Bản 100km về phía nam. Vì vậy, Nhật Bản cũng nhận thức được khả năng có bất kỳ cuộc xung đột nào với Đài Loan chắc chắn sẽ kéo theo Hoa Kỳ – và cũng ảnh hưởng trực tiếp đến Nhật Bản.

Shinzo Abe – Thủ tướng tại vị lâu nhất của Nhật Bản

Tất cả những điều này đã dẫn đến sự thay đổi trong dư luận Nhật Bản – phần lớn người dân hiện ủng hộ việc tăng chi tiêu quốc phòng.

Có lẽ cuối cùng đã đến lúc Nhật Bản có cuộc đối thoại thẳng thắn về Điều 9.