Latvia: Những người nói tiếng Nga phải chọn phe để thử lòng yêu nước

• Oksana Antonenko
• Phóng viên chuyên về Nga của BBC ở Latvia

\”Tôi lớn lên nói tiếng Nga, tôi mang dòng máu Nga, nhưng tôi không gắn mình với nước Nga hay thế giới Nga\”, Anatoly Deryugin, một thiếu tá trong quân đội Latvia nói.

Anatoly, 43 tuổi, là một trong số hơn một phần ba người Latvia sử dụng tiếng Nga là ngôn ngữ mẹ đẻ. Giờ đây, họ đang chịu áp lực phải chứng minh lòng trung thành của mình vì cuộc chiến của Nga ở Ukraine.

Sinh ra và lớn lên ở Latvia, Anatoly đã dành hơn nửa đời mình phục vụ trong quân đội nước này. Mẹ của anh cũng là một người nói tiếng Nga ở Latvia, còn cha anh đến từ miền đông Ukraine.

Vị thiếu tá cũng cho biết nếu phải bảo vệ đất nước mình, anh sẽ chiến đấu cho Latvia, ngay cả khi có những người Nga như anh ở bên kia chiến tuyến: \”Nếu một tên cướp hoặc một kẻ sát nhân đến nhà bạn, bất kể người đó là người nước nào, nói tiếng Nga hay không, bạn không quan tâm hắn ta đến từ đâu. Người đó không còn là anh em hay bạn bè nữa\”.

Nhưng hầu hết những người nói tiếng Nga ở Latvia đều xem kênh truyền hình nhà nước Nga, vì không có nhiều nội dung bằng tiếng Nga ở đất nước họ. Và việc này dẫn đến nhiều người nhìn ra thế giới thông qua tường thuật khắc họa ý tưởng về một thế giới Nga thống nhất mà trong đó Điện Kremlin nằm ở trung tâm.

Khi Liên Xô sụp đổ vào năm 1991, các gia đình Nga và Ukraine đã được gửi đến Latvia như một phần của chương trình cưỡng ép tái định cư lao động. Những người nói tiếng Nga khác là hậu duệ của những người Nga đã chuyển đến Latvia từ nhiều thế kỷ trước, một số có nguồn gốc từ Belarus hoặc người gốc Do Thái.

Các nhà lãnh đạo Latvia và quốc tế đều cảnh giác với học thuyết của Vladimir Putin về các nước cộng hòa vùng Baltic.

Lời bao biện của Putin cho việc xâm lược Ukraine là khu vực phía đông Donbas là nơi sinh sống của những người nói tiếng Nga cần sự bảo vệ của Điện Kremlin. Latvia sợ rằng nhà lãnh đạo Nga có thể áp dụng logic tương tự ở Baltic.

Nato đã đáp trả bằng cách tăng gấp đôi quy mô lực lượng của mình ở Latvia, sắp tới sẽ nhiều hơn nữa, và chính phủ ở thủ đô Riga thậm chí đang thảo luận về việc bắt buộc nhập ngũ.

Các kênh truyền thông của Nga đã bị chặn và bất kỳ sự ủng hộ nào của công chúng đối với cuộc chiến ở Ukraine hoặc sự xâm lược của Nga giờ đây đều có thể bị truy tố hình sự.

Các di tích được coi là tôn vinh Liên Xô cũ đang bị dỡ bỏ, trong đó bao gồm tượng đài Chiến thắng cao chót vót trong công viên Riga.

Công dân Latvia không được phép mang hai quốc tịch Nga – Latvia. Và giờ đây cuộc sống đang trở nên khó khăn hơn đối với những người Nga sống ở Latvia, sau khi Tổng thống Egils Levits nói rằng những người ủng hộ cuộc chiến của Nga nên bị tước giấy phép cư trú.

\”Lòng yêu nước và thái độ bảo vệ đất nước của một người không liên quan đến ngôn ngữ mà họ nói,\” Anatoly Deryugin lập luận.

Thiếu tá Deryugin chỉ huy tiểu đoàn bộ binh 34 thuộc lực lượng vệ binh quốc gia tình nguyện \”Zemessardze\” của Latvia, có trụ sở gần thành phố phía đông Daugavpils, cách biên giới Belarus 30 km.

Ở khu vực này, 90% dân số nói tiếng Nga như tiếng mẹ đẻ, cũng như nhiều tân binh của anh.

Đối với chính quyền Latvia, lòng trung thành của người dân quan trọng như những chiếc xe tăng và binh lính mà nước này có thể tập hợp. Câu hỏi đang được thảo luận đằng sau những cánh cửa đóng kín là người Latvia nói tiếng Nga thực sự tin ai: các nhà lãnh đạo Latvia, phương Tây và Ukraine – hay tuyên truyền của Nga, đã được phép phát sóng trên lãnh thổ Latvia trong 30 năm qua.

Kể từ khi cuộc chiến ở Ukraine nổ ra, công ty thăm dò SKDS đã theo dõi tâm trạng của những người nói tiếng Nga ở địa phương. Vào tháng 3 năm nay, có 22% số người ủng hộ Ukraine sau cuộc xâm lược của Nga, nhưng đến tháng 6, con số này đã tăng lên 40%.

Lệnh cấm đối với các kênh truyền thông nhà nước Nga rõ ràng đã tạo ra sự khác biệt, nhưng còn nhiều điều hơn nữa khiến họ thay đổi thái độ.

Cho đến năm 2017, Đảng dân chủ xã hội Harmony của Latvia, đại diện cho lợi ích của người Nga thiểu số, được nhiều người coi là thân Nga và có quan hệ với đảng Nước Nga thống nhất cầm quyền ở Moscow.

Nhưng Harmony đã lên án cuộc xâm lược của Nga với Ukraine, và một trong những nghị sĩ của họ, Boris Cilevics, mô tả việc trở nên hoàn toàn vỡ mộng với hệ tư tưởng bành trướng của Điện Kremlin: \”[Nước Nga hiện đại] hoàn toàn giống với chính sách của Đức Quốc xã – cơ hội duy nhất để bình thường hóa mọi việc là Nga thất bại quân sự.\”

Cha mẹ của ông Boris Cilevics đều là giáo sư ngôn ngữ Nga, vì vậy văn học và văn hóa Nga rất quan trọng đối với cả gia đình ông. Nhưng kể từ khi cuộc xâm lược Ukraine bắt đầu, ông nói rằng cảm thấy khó có thể yêu di sản văn hóa Nga của mình.

\”Cuộc xâm lược Ukraine hoàn toàn phủ bỏ uy tín và khiến mọi thứ liên quan đến từ \”Nga\” trở nên độc hại,\” ông nói.

\”Nhưng đối với nhiều người nói tiếng Nga ở Latvia, bản sắc Nga là rất quan trọng. Đối với nhiều người trong số họ, việc thừa nhận rằng Nga là kẻ xâm lược… rất khó, đó là một sự suy sụp tâm lý.\”   

Alexander, 19 tuổi, bị bắt sau khi vẫy cờ Nga và đọc diễn văn trước đài tưởng niệm chiến tranh Xô Viết khổng lồ tại Riga vào ngày 10/5.

Khi đó anh đang tham dự một buổi tụ họp không chính thức để kỷ niệm Ngày Chiến thắng, một ngày lễ thường niên kỷ niệm chiến thắng của Liên Xô trước Đức Quốc xã.

Các lễ kỷ niệm chính thức bị cấm vì được coi là sự tôn vinh nước Nga, dẫn đến các cuộc biểu tình như sự kiện mà Alexander đã tham dự.

\”Tôi xem lá cờ là biểu tượng của sự đoàn kết, tôi coi Ngày Chiến thắng là ngày của sự đoàn kết. Ở đó có một bầu không khí đáng kinh ngạc, một cảm giác đoàn kết mà tôi đã không thấy ở Latvia trong một thời gian dài,\” anh nói với BBC.

Cảnh sát Latvia coi hành động của anh là một dấu hiệu ủng hộ cuộc xâm lược của Nga ở Ukraine, điều mà Alexander và gia đình anh cho rằng không phải như vậy.

Anh bị buộc tội theo một luật cấm tôn vinh tội ác diệt chủng và chiến tranh và hiện đang chờ tuyên án. Hình phạt tối đa là 5 năm tù.

\”Ông tôi đã trải qua chiến tranh… chúng tôi tin rằng đây là một ngày kỷ niệm cần được tôn vinh và trân trọng,\” Svetlana, mẹ của Alexander, người đã ở bên khi anh bị bắt cho biết. Cả hai kể từ đó đã nhận được những lời dọa giết trên mạng xã hội.

\”Chúng tôi bị buộc phải xấu hổ, sợ hãi rằng chúng tôi là người Nga, nhưng điều này cũng sai.\”

Đối với đa số người nói tiếng Nga ở Latvia, Ngày Chiến thắng luôn có ý nghĩa quan trọng, mặc dù nhiều người lên án sự xâm lược của Nga và coi họ là những người Latvia yêu nước.

Nhưng họ càng cảm thấy bị yêu cầu từ bỏ danh tính của mình vì lòng trung thành với phương Tây, thì xã hội Latvia càng có thể bị chia rẽ hơn.

Trong khi đó, chính phủ Latvia tin rằng họ phải chuẩn bị cho sự xâm lược quân sự có khả năng xảy ra từ quốc gia láng giềng rộng lớn.