Nhà máy điện hạt nhân Zaporijjia : « Con tin » năng lượng giữa Nga và Mỹ ?

Đăng ngày: 29/08/2022

Minh Anh

Những cuộc giao tranh diễn ra xung quanh nhà máy điện hạt nhân Zaporijjia của Ukraina từ nhiều tuần qua khiến thế giới, đặc biệt là châu Âu lo lắng trước rủi ro xảy ra một thảm họa hạt nhân khác. Nhưng ẩn sau cuộc đọ sức giữa Nga và Ukraina, giành lại quyền kiểm soát nhà máy điện hạt nhân còn là một cuộc chiến chủ quyền năng lượng của Kiev và tranh giành địa chính trị – kinh tế giữa Nga và Mỹ cùng với châu Âu.  

Chuyện gì đang xảy ra tại Zoporijjia Nuclear Power Plant (ZNPP hay viết tắt theo tiếng Ukraina là ZAEC), một tổ hợp công nghiệp bao la, có chiều dài gần 10 km và rộng 3 km, chạy dọc theo sông Dniepr ? Khu tổ hợp này nằm ở thành phố Enerhodar, một thành phố công nghiệp « Xô Viết ». Ngày 04/03/2022, Nga đã chiếm đóng nơi đây và cho triển khai 500 binh sĩ. Các hình ảnh vệ tinh cho thấy sự hiện diện của nhiều trang thiết bị quân sự như kho vũ khí hạng nặng.   

Theo nhận định của nhà nghiên cứu Dmitri Minic, chuyên gia địa chính trị về Nga, thuộc Viện Quan Hệ Quốc Tế Pháp (IFRI) với tờ báo Pháp Le Parisien, thì dường như Nga đang sử dụng địa điểm này như là một « lá chắn » để răn đe kẻ thù trước mọi ý đồ tấn công đáp trả. Việc sử dụng các cơ sở dân sự như bệnh viện, trường học, một khu chợ để cất trữ các phương tiện quân sự là điều thường thấy trong nhiều cuộc chiến, nhưng đây là lần đầu tiên, một cơ sở hạt nhân được sử dụng vào mục đích này.   

Tuy nhiên, ngoài việc phải bảo đảm an toàn hạt nhân chiểu theo luật quốc tế, Công ước Geneve (Protocole II), cấm mọi cuộc tấn công nhắm vào những cơ sở dân sự quan trọng có thể gây ra những thiệt hại nghiêm trọng cho dân thường, xung đột xung quanh nhà máy Zaporijjia còn liên quan đến vấn đề chủ quyền năng lượng của Ukraina, vốn dĩ rất lo sợ bị Nga ngắt mất nguồn điện này.   

Ông Marc Endeweld, tác giả tập sách « Những cuộc chiến bị che giấu, những mặt khuất của cuộc xung đột Nga – Ukraina » (NXB Seuil), được tờ L’Opinion trích dẫn, thì « Ukraina thật sự lo sợ bị ngắt điện. Zaporijjia là mục tiêu trọng tâm của cuộc chiến tranh của ông Putin vì ông ấy muốn \”kết liễu\” chủ quyền năng lượng của Ukraina ».  

Trên thực tế, với 6 lò phản ứng có thể sản xuất điện với công suất 1.000 MW cho mỗi lò, nhà máy Zaporijjia cung cấp đến hơn 20% nguồn điện cho cả nước. Chỉ có điều từ năm 2014, chính quyền Kiev đã tìm cách thoát khỏi sự bảo hộ của Nga về năng lượng hạt nhân khi cho thay thế dần các thanh nhiên liệu được thiết kế theo công nghệ của Nga (Rosatom) bằng các thiết bị tương ứng đến từ một đối thủ cạnh tranh của Rosatom là Westinghouse của Mỹ.  

Và điều này đã khiến Rosatom và điện Kremlin tức giận. Bởi vì, ngành năng lượng hạt nhân dân sự là một trong số lĩnh vực công nghiệp hiếm hoi mà Nga chiếm vị thế hàng đầu, như lưu ý của ông Marc Endeweld. Và nhất là hạt nhân dân sự không nằm trong các lệnh trừng phạt của phương Tây.   

Đáng chú ý là tháng 9/2021, tập đoàn năng lượng Energoatom đã ký một hợp đồng để mua thêm hai lò phản ứng từ Westinghouse cho nhà máy Khmelnystskyi, ở tây bắc Ukraina. Nếu chiến tranh không xảy ra, doanh nghiệp Mỹ sẽ cung cấp tổng cộng cho Ukraina 9 lò phản ứng mới. Thế nên, theo phân tích của ông Marc Endeweld, « đây còn là một cuộc chiến kinh tế vào lúc địa chính trị đang trở lại trong hạt nhân dân sự ».   

Cuối cùng, cũng theo tờ L’Opinion, mạng lưới điện của Ukraina, trong đó có nhà máy Zaporijjia, đã được hòa vào lưới điện của châu Âu hồi trung tuần tháng Ba năm 2022. Và cuộc thử nghiệm đầu tiên đã diễn ra vào ngày 24/02, đúng ngày Nga phát động cuộc chiến xâm lược Ukraina.   

Và việc « đồng bộ hóa các mạng lưới điện » này là một chiến dịch phức tạp mà các chuyên gia Pháp và Ba Lan có đóng góp, vì phải đồng nhất một cách cẩn trọng dòng điện xoay chiều bằng không sẽ gây ra tình trạng ngắt mạch hay giảm tải.   

Như vậy, trên phương diện điện năng, Ukraina kể từ giờ là một phần của châu Âu, không còn thuộc mạng lưới điện của Nga nữa. Và cùng với việc ngắt điện nhà máy hạt nhân Zaporijjia, rồi kết nối vào mạng lưới điện của Nga để cung cấp điện cho bán đảo Crimée như tố cáo của Kiev từ nhiều ngày qua, tất cả những điều này cho thấy đây còn là một thách thức địa chính trị. Đó chính là những gì đang diễn ra xung quanh nhà máy điện hạt nhân Zaporijjia !