COP 27 : Bất chấp khủng hoảng khí hậu, châu Âu thúc đẩy khai thác khí đốt của châu Phi ?

Đăng ngày: 15/11/2022

Chi Phương

Nhiều nước châu Phi đang thúc đẩy đầu tư nhiều hơn vào các dự án phát triển khí đốt hóa thạch, trong bối cảnh các nước châu Âu đang tìm các nguồn khí đốt mới nhằm thay thế khí đốt của Nga. Đây là một trong những chủ đề thu hút nhiều quan tâm tại Hội Nghị Khí Hậu của Liên Hiệp Quốc – COP 27 diễn ra tại Charm el-Cheikh, Ai Cập (06-18/11/2022). 

Cuộc khủng hoảng năng lượng do tác động của chiến tranh Ukraina đã khiến nhiều nước châu Âu phải đi tìm nguồn năng lượng thay thế. Một số thành viên Liên Hiệp Châu Âu đã nhận thấy tiềm năng dự trữ năng lượng hóa thạch ở châu Phi, đặc biệt là các mỏ dầu và khí đốt mới được phát hiện ở Senegal và Cộng Hòa Dân Chủ Congo. 

Vào tháng 5/2022, thủ tướng Đức Olaf Scholz đã công du các nước châu Phi bao gồm Senegal, Nigeria và Nam Phi, để tìm kiếm các đối tác sẵn sàng khai thác khí đốt tự nhiên để xuất khẩu. Theo đó, Senegal đang lên kế hoạch để vận chuyển khí hóa lỏng đến Đức. Chính phủ Senegal hy vọng có thể cung cấp cho nền kinh tế lớn nhất châu Âu 2,5 triệu tấn khí đốt kể từ năm 2023, và lên đến 10 triệu tấn đến năm 2030.  

Vào tuần trước, tại Hội Nghị Khí Hậu của Liên Hiệp Quốc COP 27, diễn ra tại Ai Cập, tổng thống Senegal, ông Macky Sall, được Deutsche Welle trích dẫn, nhấn mạnh : “Chúng tôi ủng hộ việc giảm phát thải khí nhà kính, nhưng các nước châu Phi chúng tôi không thể chấp nhận việc lợi ích sống còn của chúng tôi đang bị bỏ qua”,  

Đại diện của Green Peace ở châu Phi, ông Ranece Jovial Ndjeudja, trả lời RFI Tiếng Việt, cho rằng đây là một nghịch lý, khi một số nước châu Phi đang kêu gọi các nước phát triển tài trợ các dự án “chuyển đổi xanh”, thích ứng và đối mặt với tác động của biến đổi khí hậu, nhưng lại tìm cách thúc đẩy các dự án khai thác nhiên liệu hóa thạch. 

COP 27 : Bất chấp khủng hoảng khí hậu, châu Âu thúc đẩy khai thác khí đốt của châu Phi ?

Đại diện của các tổ chức phi lợi nhuận về môi trường như Green Peace cho biết COP 27 là dịp để tẩy xanh cho năng lượng hóa thạch, trong bối cảnh các nước châu Âu đang gấp rút tìm nguồn cung khí đốt cho mùa đông sắp tới. pic.twitter.com/Gymij35OTu— RFI Tiếng Việt (@RFI_Vi) November 15, 2022

Cán cân giữa khí hậu và kinh tế

Trên thực tế, từ Nigeria đến Ai Cập, Algerie hay Mozambique, các quốc gia trên khắp châu Phi đang thúc đẩy khai thác nhiều khí đốt hơn, để đáp ứng nhu cầu của cả châu Phi và châu Âu. Bộ trưởng Năng lượng Uganda, ông Ruth Nankabirwa Ssentamu cho biết: “Châu Phi đã thức giấc và chúng tôi sẽ khai thác tài nguyên thiên nhiên của mình”. 55 nước thành viên Liên Hiệp Châu Phi đã nhất trí thúc đẩy mở rộng việc xây dựng cơ sở hạ tầng năng lượng. Giám đốc của Liên Hiệp Châu Phi Rashid Ali Abdallah nhận định với Detsche Welle rằng “đây đúng là thời điểm tuyệt với cho châu Phi. Cuộc khủng hoảng năng lượng không chỉ xảy ra ở châu Âu mà trên toàn cầu và châu Phi có thể giúp đáp ứng nhu cầu của cả thế giới.”  

Ủy ban Năng lượng châu Phi thì coi năng lượng khí đốt và hạt nhân đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển, bên cạnh các nguồn năng lượng tái tạo. Cơ quan chịu trách nhiệm điều phối chính sách năng lượng của châu lục này, trong một báo cáo, nhận định rằng \” nếu các nhà hoạt động môi trường kêu gọi chấm dứt ngay lập tức sử dụng năng lượng hóa thạch, thì những quốc gia đang phát triển ở châu Phi sẽ phải chịu thiệt hại cả về kinh tế lẫn xã hội.” 

Cho đến nay, chỉ 5% lượng khí đốt trên thế giới được sản xuất ở châu Phi. Một châu lục mà biến đổi khí hậu đang tàn phá mùa màng và nhà cửa và hơn 600 triệu người không có điện. 

Tẩy xanh nhiên liệu hóa thạch

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), nếu muốn giữ nhiệt độ trên toàn cầu không tăng quá 1,5 độ C từ nay đến 2035, bằng việc cắt giảm khí thải carbon, theo hứa hẹn của các nhà lãnh đạo của thế giới, thì không thể cho phép thăm dò, khai thác thêm các mỏ dầu khí, khí đốt được nữa. Để cắt giảm phát thải carbon nhanh chóng, đủ để đáp ứng với điều kiện trên, đồng nghĩa với việc chỉ cho phép 5 % sản lượng điện năng được tạo ra bởi khí đốt hóa thạch. 

Theo Deutsche Welle, những bên ủng hộ tiếp tục mở rộng, khai thác các nguồn khí đốt tự nhiên thì gọi đây là loại “nhiên liệu chuyển tiếp”, vì tác động phát thải thấp hơn dầu mỏ và than đá. Liên Hiệp châu Âu mô tả khí đốt là loại nhiên liệu “bền vững” trong các quy định hướng dẫn đầu tư của khối. 

Đại diện của các tổ chức phi lợi nhuận về môi trường như Green Peace cho biết COP 27 là dịp để tẩy xanh cho năng lượng hóa thạch, trong bối cảnh các nước châu Âu đang gấp rút tìm nguồn cung khí đốt cho mùa đông sắp tới. Các quốc gia châu Phi rơi vào bẫy phát triển, tương tự như lộ trình mà các nước đã phát triển đã trải qua. 

Nghịch lý châu Phi

Theo đại diện Green Peace tại châu Phi, ông Ranece Jovial Ndjeudja trả lời RFI Tiếng Việt, làm sao để cân bằng giữa lợi ích kinh tế và khí hậu đối với các nước đang phát triển không phải là câu hỏi mới mẻ. Ông Ranece cho biết thêm : “Chúng ta đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng khí hậu, vì vậy câu hỏi đặt ra đối với các lãnh đạo châu Phi đó là họ muốn thúc đẩy phát triển kinh tế và việc này có thể chấm dứt bất cứ lúc nào do tác động của khủng hoảng khí hậu, hay là họ muốn tìm ra con đường đúng đắn, bền vững nhất để bảo đảm sự phát triển bền vững của tất cả các quốc gia châu phi. Tôi cho rằng chúng ta không có lựa chọn nào khác ngoài phát triển bền vững và chắc chắn không phải là phát triển khai thác khí đốt. Khí đốt chỉ làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng đối với khí hậu và đối với châu Phi”. 

Giám đốc của tổ chức tư vấn POwer Shift Africa, ông Mohamed Adow cho biết “châu Âu đang muốn biến châu Phi thành trạm đổ xăng của mình”, nhưng lại không hỗ trợ tài chính đủ để phát triển năng lượng tái tạo : “Chúng ta không thể để cho châu Phi, châu lục đã bỏ qua quá trình công nghiệp hóa dựa trên nhiên liệu hóa thạch,và giờ trở thành nạn nhân cho những lợi ích thực dân thiển cận, ích kỷ, đặc biệt là từ châu Âu”. 

Xuất khẩu dầu và khí đốt là nguồn thu nhập chính của nhiều quốc gia châu Phi, lên đến 50 % đến 80 % tổng thu nhập. Thế nhưng, các quốc gia châu Phi lại là những nước tác động nhỏ nhất đến tình trạng hâm nóng trái đất. Theo Deutsche Well, tỷ lệ phát thải khí nhà kính của châu Phi, ảnh hưởng đến khí hậu chưa đến 4 %. Trong khi đó, tỷ lệ này lên đến hơn 50 % chỉ tính riêng cho Mỹ, châu Âu và Trung Quốc cộng lại. 

Khoản đầu tư dễ bay hơi 

Nhà phân tích thuộc tổ chức tư vấn Carbon Tracker, ông Kofi Mbuk cho biết các khoản đầu tư vào các đường ống dẫn khí đốt mới của châu Phi, trị giá hàng tỷ đô la, “có thể mất giá trong vài năm”. Các dự án xây dựng hạ tầng khí đốt hóa lỏng đang được xây dựng hoặc lên kế hoạch trên toàn thế giới, nếu được thực hiện, sẽ chiếm 10 % lượng phát thải carbon của thế giới. Theo Climate Analytics, đến năm 2030, nguồn cung khí đốt hóa lỏng có thể sẽ dư thừa, vượt xa nhu cầu thay thế khí đốt của Nga, có thể tương đương với 5 lần lượng khí đốt Nga xuất khẩu vào Liên Âu năm 2021. 

Liên Hiệp Châu Phi trù tính rằng xuất khẩu khí đốt có thể sẽ giảm vì các nước giàu đang muốn loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch. Như vậy, khí đốt có thể dùng để cung cấp cho thị trường nội địa, đặc biệt là để thúc đẩy quá trình điện khí hóa cho hơn 600 triệu người châu Phi, hiện vẫn sống không có điện. 

Về phần mình, lãnh đạo của chương trình ngoại giao về khí hậu tại tổ chức tư vấn E3G, ông Pablo Osorio, cho rằng không cần năng lượng hóa thạch để có thể làm được điều này. Bởi vì “điện năng từ nhiên liệu hóa thạch là rẻ nhất thế giới và cũng phù hợp để người dân ở những vùng xa xôi có thể tiếp cận điện nhanh chóng. Về ngắn hạn, nhiên liệu tái tạo có thể đưa hàng triệu người thoát khỏi cảnh thiếu năng lượng.” 

Hội nghị khí hậu COP 27 kết thúc vào ngày 18/11. Theo ông Ranece, đại diện của Green Peace ở châu Phi, cho đến nay, “vẫn chưa thể biết liệu các quốc gia có thể đồng thuận đưa ra quyết định tích cực cho khí hậu hay không”. Một điều quan ngại đó là tại sự kiện lần này, số lượng các nhà vận động hành lang cho nhiên liệu hóa thạch rất đông đảo, dường như cao hơn rất nhiều so với những lần trước đó. Điều này có khả năng thay đổi các quyết định của các nhà lãnh đạo, theo chiều hướng không có lợi cho khí hậu.