Thượng đỉnh ASEAN và EAS: Việt Nam hãy nhìn vào bản lĩnh Hun Sen trong vấn đề Ukraine!

Bình luận của Nguyễn Hồng Hiệp
2022.11.16

Thủ tướng Campuchia Hun Sen phát biểu tại họp báo kết thúc Thượng đỉnh ASEAN ở Phnom Penh hôm 13/11/2022

 AFP

Thật là một nghịch lý trong chính trị quốc tế. Hai thất bại được truyền thông nói nhiều về cuộc gặp Cấp cao ASEAN 40-41, Thượng đỉnh Đông Á lần thứ 17 (EAS-17) vừa qua ở Phnom Penh càng chứng tỏ sự trưởng thành của nền ngoại giao Chùa Tháp và bản lĩnh hiếm có của Thủ tướng Campuchia Hun Sen…

Ngày 14/11/2022, tờ báo chính thức của CPC chạy ngay bài xã luận “danh giá”: “Missed Chance: Cambodia regrets Russian and Ukrainian FMs did not meet in Phnom” (1)? (Một cơ hội bị bỏ lỡ: Campuchia lấy làm tiếc việc hai Ngoại trưởng Nga và Ukraine đã không hội kiến tại Phnom Penh). Nói “danh giá” là vì, sáng kiến ấy do chính ông Hun Sen, trong vài trò Chủ tịch ASEAN, đã trực tiếp đề nghị đứng ra tổ chức các cuộc đàm phán giữa Nga và Ukraine nhằm giảm bớt căng thẳng trong bối cảnh chiến tranh đang diễn ra ác liệt. Ông Hun Sen cảm thán: “Thật không may, cả Ukraine và Nga đều không muốn hội kiến ở đây… Không thấy có bất cứ dấu hiệu nào của các cuộc đàm phán hòa bình (giữa hai bên)”.

EAS-17 có sự tham dự của lãnh đạo chín nước thành viên ASEAN (Myanmar bị cấm chỉ tham dự). Ngoài ra còn có Tổng thư ký ASEAN Lim Jock Hoi; Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden; Thủ tướng Australia Anthony Albanese; Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường; Phó Tổng thống Ấn Độ Jagdeep Dhankhar; Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida; Thủ tướng New Zealand Jacinda Ardern; Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk Yeol; và Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov.

Một thất bại thứ hai cũng được báo chí CPC công khai đề cập tới, đó là, EAS-17 hôm 13/11 cũng không thông qua được Tuyên bố chung, bởi lý do khá hiển nhiên là Nga và Mỹ đã không thống nhất được ngôn ngữ dùng cho bản Tuyên bố chung sau các cuộc thảo luận sôi nổi của 18 quốc gia về xung đột Nga – Ukraine. Điều đáng chú ý là tại EAS hôm qua cũng không bố trí nổi buổi chụp ảnh kỷ niệm chung giữa các nhà lãnh đạo khu vực và thế giới sau Thượng đỉnh, vì lý do Tổng thống Biden đến dự cuộc họp muộn. Thủ tướng Hun Sen giải thích Tổng thống Mỹ đến muộn do bận ở một cuộc họp báo.

Thông điệp: Chúng ta đứng bên cạnh Ukraine

Cả hai thất bại trên nói lên những hạn chế tất yếu liên quan đến vài trò “trung tâm” của ASEAN. Và đấy là điều đáng tiếc cho sự năng động của Thủ tướng Hun Sen trong vai trò Chủ tịch ASEAN suốt năm 2022 này. Nhưng sự thất bại ấy không hề giảm nhẹ các giá trị liên quan đến bản lĩnh hiếm có về ngoại giao của ông Hun Sen. Mấy ai có thể hình dung được, Samdech Akka Moha Sena Padei Techo Hun Sen, hay gọi một cách bình thường là Thủ tướng Hun Sen, lại dám đứng lên hàng đầu trên diễn đàn quốc tế để bảo vệ Ukraine chống lại Nga trong một cuộc chiến tranh lớn nhất ở châu Âu kể từ khi Thế chiến thứ Hai đến nay.

Sự thật mà nói, hồ sơ quốc tế của ông Hun Sen trong năm 2022 này đã trở thành chủ đề được truyền thông nước ngoài theo dõi và phân tích, đặc biệt là trong năm nay khi Campuchia giữ vai trò chủ tịch ASEAN. Khoảng thời gian này, ông Hun Sen “có một con cá lớn hơn để chiên” (he has a bigger fish to fry). Và ông đã triển khai tất cả sự khôn khéo về chính trị và ngoại giao của mình đối với các nhà lãnh đạo từ Mỹ, Trung Quốc và Nga cùng những người khác – những yếu nhân sẽ định hình quỹ đạo khu vực và toàn cầu trong những năm tới.

Thông qua cuộc chiến tranh ở Ukraine, ông Hun Sen đã nhanh chóng nắm bắt vấn đề và tận dụng lợi thế của cuộc xung đột một cách khôn ngoan để chứng minh cho thế giới thấy rằng, nền độc lập của đất nước từng bị chiến tranh tàn phá này không phải là điều hiển nhiên. Quan trọng nhất, sự ủng hộ mạnh mẽ của Phnom Penh đối với việc tôn trọng chủ quyền quốc gia, đặc biệt là của một quốc gia nhỏ hơn giáp với các quốc gia lớn hơn, có lịch sử mới mẻ của nó. Thật thú vị, khi Campuchia tự định vị mình trong cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine và các lá phiếu của nước này tại Liên Hợp Quốc được đánh giá cao.

Các phiếu bầu của đất nước ông Hun Sen ủng hộ những giá trị của thế giới tự do, mặc dù không kêu gọi các biện pháp trừng phạt chính trị, đã được cộng đồng toàn cầu ca ngợi rất nhiều trước sự hụt hẫng của Việt Nam và LB Nga. Để bày tỏ quan điểm về Ukraine, ông Hun Sen và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã có một cuộc điện đàm vào tuần trước. Ông bày tỏ lo ngại về cuộc tấn công gần đây nhằm vào Kyiv và các thành phố khác ở Ukraine, rồi khẳng định: “Campuchia chống lại sự xâm lược, đe dọa hoặc sử dụng vũ lực đối với chủ quyền và lãnh thổ của một quốc gia độc lập, và không ủng hộ việc sáp nhập lãnh thổ của các quốc gia khác”. Toàn bộ cuộc trò chuyện đã được truyền tải trên các phương tiện truyền thông. Thông điệp rất rõ ràng và đơn giản: “Ukraine, hiện tại, chúng tôi luôn đồng hành cùng bạn!” (2)

Biết đi với nước lớn để bảo vệ lẽ phải

Tại EAS ngày hôm 13/11, Thủ tướng Fumio Kishida tuyên bố rằng Nhật Bản nhất quán ủng hộ sự thống nhất và trung tâm của ASEAN, theo một tuyên bố của Bộ Ngoại giao Nhật Bản. Ông Kishida nhấn mạnh rằng Nhật Bản coi trọng việc thúc đẩy hợp tác phù hợp với các lĩnh vực ưu tiên của “Triển vọng ASEAN về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương” – một sáng kiến của riêng ASEAN và sẽ tiếp tục đóng góp tích cực vào những nỗ lực này. Thủ tướng Kishida nhấn mạnh, bất kỳ nỗ lực đơn phương nào nhằm thay đổi hiện trạng bằng vũ lực sẽ không bao giờ được dung thứ ở bất kỳ đâu trên thế giới. Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Nhật khẳng định: “Việc Nga đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân là hoàn toàn không thể chấp nhận được, chưa nói đến việc sử dụng chúng trên thực tế. Ông ấy kêu gọi toàn thể cộng đồng quốc tế gửi một thông điệp rõ ràng để ngăn chặn việc sử dụng vũ khí hạt nhân, một hành động thù địch chống lại nhân loại sau 77 năm không sử dụng vũ khí hạt nhân”.

Trong không khí cộng đồng quốc tế lên án sự xâm lược của Nga đối với Ukraine tại EAS-17, trả lời câu hỏi, liệu việc Ukraine ký Văn kiện gia nhập Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC), có thể ảnh hưởng đến quan hệ ASEAN – Nga hay không, Chủ tịch Hun Sen đáp thẳng thừng: “ASEAN không phải là con rối của bất kỳ ai. Chúng tôi vẫn giữ thái độ trung lập”. Hun Sen nói: “Chúng tôi không làm điều đó vì lợi ích của Nga hay Ukraine, mà là vì tất cả các đối tác của chúng tôi. Chủ tịch ASEAN nói thêm: “Nga không có lý do gì để phản đối việc Ukraine gia nhập TAC”.

Thủ tướng Hun Sen còn tuyên bố sẽ cử các nhân viên rà phá bom mìn đến huấn luyện cho người Ukraine cách dọn dẹp một lượng lớn bom mìn do Nga rải trong bối cảnh chiến tranh đang diễn ra ác liệt. Trong cuộc điện đàm gần đây với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy, ông Hun Sen đã nhận lời mời đến thăm Kyiv và hứa sẽ làm việc với chính phủ Nhật Bản để có được thiết bị cho lính rà phá bom mìn Campuchia sử dụng trong quá trình huấn luyện.

“Sự giúp đỡ của Campuchia là một phần của ‘hỗ trợ nhân đạo’, không phải viện trợ quân sự”, Ông Hun Sen giả thích thêm: “Campuchia không có vũ khí và đạn dược để cung cấp cho bất kỳ quốc gia nào”. Ông cho biết, những nỗ lực này là nhằm mục đích cứu sống người dân khỏi bom mìn, lưu ý rằng Campuchia đã phải gánh chịu rất nhiều thiệt hại do bom mìn và vật liệu chưa nổ (UXO) rải rác trong 30 năm qua giữa cuộc nội chiến. Ông nói: “Chúng tôi đang làm việc với Nhật Bản để nhờ các nhân viên rà phá bom mìn đến rà phá bom mìn ở đất nước Ukraine”. (3)

Hoạt động của Thủ tướng Phạm Minh Chính

Chuyến công tác Campuchia của Thủ tướng Phạm Minh Chính diễn ra trong sáu ngày (từ 8-13/11) với lịch trình hoạt động dày đặc. Trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức Campuchia và tham dự Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 40, 41 và các Hội nghị cấp cao liên quan tại thủ đô Phnom Penh, Thủ tướng đã có gần 60 cuộc hội đàm, tiếp xúc, gặp gỡ song phương, đa phương và hoạt động cộng đồng. Gần 60 cuộc gặp gỡ, hội đàm tiếp xúc của Thủ tướng Phạm Minh Chính đã diễn ra trong chuyến công du sáu ngày của người đứng đầu Chính phủ.

Thăm Chính thức Vương quốc Campuchia, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã hội đàm với Thủ tướng Campuchia; chào Quốc vương Campuchia Norodom Sihamoni; hội kiến Chủ tịch Thượng viện Campuchia Say Chhum; hội kiến Chủ tịch Quốc hội Campuchia Heng Samrin. Thủ tướng Phạm Minh Chính đã cùng Thủ tướng Hun Sen dự Diễn đàn xúc tiến đầu tư, thương mại Việt Nam – Campuchia; thăm Bệnh viện Chợ Rẫy-Phnom Penh và một số cơ sở kinh tế-xã hội là sự hợp tác giữa Việt Nam – Campuchia. Đặc biệt, Thủ tướng dành thời gian để nói chuyện với đại diện Cộng đồng người Việt Nam tại Campuchia.

Tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 40-41 và gần 20 hội nghị cấp cao liên quan, trong đó có các Hội nghị ASEAN với các đối tác như Trung Quốc, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia, Liên hợp quốc…, Thủ tướng Chính phủ đã có 16 cuộc gặp song phương với lãnh đạo các nước ASEAN và đối tác của ASEAN như: gặp gỡ các Thủ tướng: Lào, Trung Quốc, Nhật Bản, Singapore, Thái Lan, Australia, Canada; các Tổng thống: Hàn Quốc, Hoa Kỳ, Philippines, Indonesia, Quốc vương Brunei, Phó Tổng thống Ấn Độ, Chủ tịch Hạ viện Malaysia và Tổng Thư ký Liên hợp quốc, Chủ tịch Diễn đàn Kinh tế thế giới.

Chuyến công tác được báo chí trong nước cho là thành công và thể hiện đường lối đối ngoại của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII về “tiếp tục đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại và hội nhập quốc tế” và Chỉ thị 25 của Ban Bí thư về “đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương đến năm 2030”; vun đắp quan hệ láng giềng tốt đẹp với Campuchia và là thành viên chủ động, tích cực, có trách nhiệm với khu vực và quốc tế. Tuy nhiên, người dân trong nước đã không được biết ông Chính có phát biểu gì mới về quan điểm của Việt Nam đối với cuộc xâm lược tàn khốc của Nga ở Ukraine? (4)