Ukraina không hưởng ứng ‘‘kế hoạch hòa bình 12 điểm’’, một thất bại của Tập Cận Bình?

Đăng ngày: 25/03/2023

Ba ngày sau chuyến đi Nga của lãnh đạo Trung Quốc, được quảng bá rầm rộ trên truyền thông như một cơ hội thúc đẩy hòa bình cho Ukraina, rút cục Bắc Kinh chưa sắp xếp được cuộc điện thoại của Tập Cận Bình với tổng thống Ukraina Zelensky. Kể từ đầu cuộc chiến xâm lăng Ukraina của Nga, lãnh đạo Trung Quốc chưa một lần đối thoại trực tiếp với tổng thống Ukraina. Theo nhiều nhà quan sát, vị thế nghiêng hẳn về Nga ngày càng cho thấy Bắc Kinh không thể là bên trung gian cho hòa bình. 

Một tâm điểm khác của thời sự quốc tế trong tuần qua là chuyến đi khẩn cấp đến Ukraina, được giữ bí mật cho đến phút chót, của thủ tướng Nhật Bản, đúng vào lúc lãnh đạo Trung Quốc đang có mặt ở Matxcơva để ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác chiến lược với chính quyền của quốc gia đang xâm lược Ukraina. Hai lãnh đạo châu Á ở hai bên chiến tuyến của cuộc chiến tranh tại Ukraina.

Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ nối lại quan hệ sau 10 năm lạnh nhạt. Phong trào phản kháng chống luật cải tổ hưu trí tại Pháp mạnh lên trở lại sau khi Quốc Hội bỏ phiếu về kiến nghị bất tín nhiệm chính phủ. Kiến nghị bị bác với chỉ 9 phiếu chênh lệch. Trên đây là một số chủ đề chính của tạp chí Thế Giới Đó Đây tuần này.

***

Chuyến công du của lãnh đạo tối cao Trung Quốc từ ngày 20 đến 22/03/2023 được báo chí Nhà nước Trung Quốc quảng bá như một thành công lớn, đặc biệt với việc Bắc Kinh tự tin khẳng định vị thế toàn cầu, cùng với người bạn Nga, trong thế đối đầu với thế giới phương Tây, đứng đầu là nước Mỹ. Hoàn Cầu Thời Báo ấn bản Anh ngữ (ngày 22/03) có bài ca ngợi chuyến đi giúp ‘‘củng cố đối tác chiến lược vững chắc giữa hai cường quốc nhằm mang lại sự ổn định cho thế giới và có thể củng cố, tái xây dựng thế cân bằng trong quan hệ giữa các cường quốc, vốn bị Hoa Kỳ gây tổn hại nghiêm trọng trong những năm gần đây’’.

Hoàn Cầu Thời Báo dẫn lời nhà tư vấn Andrey Kortunov, tổng giám đốc của Hội Đồng Quan Hệ Quốc Tế, một tổ chức cố vấn cho chính quyền Nga, theo đó mỗi cuộc gặp giữa lãnh đạo hai nước ‘‘là một xúc tác cho việc thúc đẩy hợp tác song phương’’. Hai bên đã ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác lớn, trong đó phải kể đến dự án đường ống khí đốt Siberi-2, dài hơn 2.500 km, dự kiến cung cấp gần 100 tỉ mét khối khí/năm, tức gần hai phần ba tổng lượng khí đốt Nga cấp sang châu Âu trước chiến tranh Ukraina.

Kế hoạch hòa bình 12 điểm cho Ukraina, mà Bắc Kinh công bố cuối tháng 2/2023, được chính Trung Quốc coi là trọng tâm của chuyến công du. Hai lãnh đạo Trung – Nga đã bàn về bản kế hoạch này ngay vào ngày đầu tiên khi ông Tập Cận Bình đến Matxcơva. Tìm giải pháp cho ‘‘khủng hoảng Ukraina’’ cũng là một nội dung chính trong thông cáo báo chí của chủ tịch Trung Quốc tại Matxcơva trong ngày công du thứ hai, 21/03. Tuyên bố chung của lãnh đạo Nga – Trung hoan nghênh ‘‘lập trường khách quan và không thiên vị’’ của Trung Quốc ‘‘về vấn đề Ukraina’’, ‘‘các ý tưởng mang tính xây dựng’’ trong kế hoạch hòa bình cho Ukraina của Trung Quốc.

Nguy cơ Tập Cận Bình lợi dụng cuộc điện thoại với Zelensky

Quan hệ Nga – Trung nồng ấm là điều đã quá rõ ràng. Sự nhất trí Trung – Nga cao độ là điều hiển hiện. Ẩn số là thái độ của Ukraina. Xét về mặt thế – lực, nhiều điều cho thấy Ukraina có thể phải nhờ cậy đến Trung Quốc. Kể từ đầu cuộc xâm lăng của Nga, tổng thống Ukraina đã nhiều lần kêu gọi trực tiếp đối thoại với lãnh đạo Trung Quốc để tìm giải pháp. Tuy nhiên, chỉ cho đến giữa tháng 3 vừa qua, lần đầu tiên có tín hiệu từ phía Trung Quốc cho một cuộc đối thoại trực tiếp Tập Cận Bình – Zelensky, có thể diễn ra trong hoặc sau thời gian Tập Cận Bình công du Trung Quốc.

Theo Wall Street Journal, ‘‘một cuộc đối thoại trực tiếp với ông Zelensky, nếu diễn ra, sẽ đánh dấu một bước quan trọng trong nỗ lực của Bắc Kinh đóng vai người trung gian hòa giải cho cuộc chiến tranh ở Ukraina, vốn bịnghi ngờ ở châu Âu. Và củng cố uy tín của Bắc Kinh với tư cách là một nhà trung gian đầy uy quyền sau khi tạo điều kiện cho một bước đột phá ngoại giao bất ngờ giữa Ả Rập Xê Út và Iran hồi tuần trước’’ (ngày 13/03/2023).

Triển vọng cho hòa bình có thể là có, nhưng nguy cơ sẽ là rất lớn. Đổi lấy việc chấm dứt chiến tranh sẽ là những nhân nhượng to lớn. Một số nhà quan sát ghi nhận nguy cơ cú điện thoại  Zelensky – Tập Cận Bình, nếu diễn ra, có thể sẽ được chính quyền Trung Quốc khai thác nhằm giáng một đòn nặng nề vào ‘‘mặt trận các quốc gia dân chủ’’ toàn cầu. Theo chuyên gia chính trị quốc tế Valérie Niquet, cú điện thoại Tập Cận Bình – Zelensky có thể cho phép đặt Bắc Kinh vào ‘‘vị trí trung tâm’’ của cuộc khủng hoảng, với vai trò người kiến tạo hòa bình, ‘‘cho phép xóa tan đi mọi cáo buộc về thái độ đồng lõa toàn diện với Nga’’ và qua đó mà khẳng định hơn nữa vị thế của Trung Quốc trên trường quốc tế, phá vỡ ‘‘mặt trận các quốc gia dân chủ toàn cầu’’ (Le Monde).

Đối thoại với Tập ‘‘không ích gì lúc này’’

Chuyến công du Matxcơva của lãnh đạo Tập Cận Bình dường như đã là \’\’thời khắc của sự thật\’\’, cho thấy ý nghĩa thực sự của kế hoạch hòa bình 12 điểm của Trung Quốc đối với chính quyền Ukraina. Báo CNBC Mỹ có bài phân tích đáng chú ý, nêu bật thái độ ngờ vực cao độ tại Kiev.

Chính giới Ukraina theo dõi sát các hành động của chủ tịch Trung Quốc tại Matxcơva. Sau khi  Bắc Kinh khẳng định quan hệ mật thiết với Matxcơva, đặt cuộc chiến tranh tại Ukraina xuống hàng thứ yếu, thái độ của Kiev ắt hẳn là dứt khoát. Trả lời CNBC, chuyên gia Oleksander Musiyenko, giám đốc trung tâm nghiên cứu quân sự và pháp lý ở Kiev khẳng định: ‘‘Sau chuyến đi Matxcơva của ông Tập Cận Bình, chúng tôi thấy không cần thiết phải đối thoại với ông ta. Một cuộc đối thoại giữa tổng thống Zelensky và ông Tập Cận Bình không có nghĩa lý gì vào thời điểm này, sau khi Trung Quốc và Nga đã quyết định tăng cường quan hệ giữa hai chế độ độc đoán. Trung Quốc đã chọn bên, bên của Nga’’. Chuyên gia Ukraina nói thẳng: kế hoạch của Trung Quốc là ‘‘một kế hoạch của Nga’’ (23/03).

Kế hoạch của Trung Quốc cũng là ‘‘kế hoạch của Nga’’

Lẽ dĩ nhiên, với mục tiêu để ngỏ cánh cửa cho ngoại giao, ‘‘tổng thống Ukraina Zelensky và những người thân cận tránh mọi chỉ trích công khai về chuyến đi Matxcơva của ông Tập Cận Bình’’. Nhưng thái độ của chính quyền Ukraina là rất rõ ràng : cuộc xâm lăng do Nga gây ra, điều kiện tiên quyết là Nga phải rút quân đội khỏi các vùng đất chiếm đóng. Ngoại trưởng Dmytro Kuleba trong một cuộc điện đàm hiếm hoi với đồng nhiệm Trung Quốc Tần Cương đã nhấn mạnh đến vấn đề chủ quyền lãnh thổ. Phát biểu của giới chức Ukraina nói trên trên CNBC có thể coi là một thông điệp gián tiếp của chính quyền Kiev gửi đến Trung Quốc.

Đã từng có một số hy vọng đặt vào cuộc đối thoại Zelensky – Tập Cận Bình. Chính phía Mỹ, trước chuyến công du Nga của ông Tập, cũng đã thúc đẩy Tập Cận Bình đối thoại với Zelensky để Trung Quốc ‘‘trực tiếp nghe lập trường của Ukraina chứ không phải chỉ của phía Nga’’. Tuy nhiên cơ hội có lẽ đã qua. Tại Matxcơva, hôm 21/03, điện Kremlin tuyên bố Trung Quốc và Nga không bàn đến kế hoạch hòa bình do Ukraina đề xuất. Cùng ngày, phát ngôn viên Hội Đồng An Ninh Quốc Gia Nhà Trắng John Kirby đã đưa ra bình luận dữ dội nhất từ Mỹ, từ trước đến nay, về kế hoạch hòa bình của Trung Quốc, với nhận định : Bắc Kinh chỉ ‘‘lặp lại các tuyên truyền của Nga’’.

Trung Quốc bắt cá hai tay, Ukraina kiên nhẫn

Trả lời báo Business Insider, ông Robert Daly, giám đốcViện Kissinger về Trung quốc và Mỹ, ở Washington, nhận định trên thực tế ‘‘Kế hoạch hòa bình của Tập Cận Bình đã bị Ukraina bác bỏ’’, nhưng mục tiêu của lãnh đạo Trung Quốc khi đưa ra kế hoạch nói trên không phải là nhằm vào chính quyền Kiev hay các nước phương Tây mà là để chinh phục công luận trong nước và các nước đang phát triển mà Trung Quốc đang xây dựng các liên minh rộng lớn thông qua các hợp đồng xây dựng cơ sở hạ tầng. Bắc Kinh cũng để mắt đến các hợp đồng tái thiết béo bở ở Ukraina sau chiến tranh, một cuộc xung đột kéo dài tại Ukraina có thể có lợi cho Trung Quốc.

Trong khi đó cánh cửa ngoại giao Ukraina và nhiều nước phương Tây vẫn để ngỏ với Trung Quốc. Lý do chính có lẽ không phải để hy vọng Trung Quốc làm trung gian hòa bình, mà để Trung Quốc không gắn chặt hơn với Nga, trực tiếp hậu thuẫn Matxcơva về quân sự. Chính quyền Ukraina chắc chắn không ngây thơ gì trước lập trường bắt cá hai tay của Trung Quốc.

Cuối tháng 2/2023, nhân dịp một năm cuộc chiến xâm lược của Nga, cũng là một năm Trung Quốc chưa một lần lên án cuộc xâm lăng, trả lời báo Đức Die Welt, tổng thống Ukraina nhận định: ‘‘Đối với chúng tôi, điều quan trọng là Trung Quốc không hỗ trợ Liên Bang Nga trong cuộc chiến này’’, “Thực ra, tôi muốn họ đứng về phía chúng ta. Tuy nhiên, tại thời điểm này, tôi không nghĩ rằng điều đó là có thể’’, nhưng tôi thấy có cơ hội để Trung Quốc đưa ra đánh giá mang tính thực tế về những gì đang xảy ra ở đây’’. Tổng thống Ukraina nhấn mạnh : ‘‘Bởi nếu Trung Quốc liên minh với Nga, một cuộc chiến tranh thế giới sẽ bùng nổ, và tôi nghĩ rằng Trung Quốc hiểu điều đó’’ (Asia Financial dẫn lại).

Báo Ukraina Ukinform hôm nay 25/03 cho hay, tổng thống Zelensky cho biết chưa nhận được bất cứ đề xuất nào để tổ chức đàm phán với lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình (trả lời phỏng vấn báo Nhật The Yomiuri Shimbun). Tổng thống Ukraine thông báo đã yêu cầu Trung Quốc hợp tác về kế hoạch hòa bình 10 điểm do phía Ukraina đề xuất. Ông Zelensky bày tỏ ‘‘sự hoài nghi về kế hoạch 12 điểm của Trung Quốc’’.

An ninh ‘‘Ấn Độ – Thái Bình Dương’’ gắn liền với ‘‘Châu Âu – Đại Tây Dương’’

Cũng cùng thời điểm với chuyến công du của ông Tập, thủ tướng Nhật bất ngờ có chuyến công du Ukraina. Chuyến đi được giữ bí mật đến trước khi thủ tướng Nhật Fumino Kishida lên tàu hỏa từ Ba Lan sang Kiev ngày 21/03 (trong lúc tối hôm trước ông còn ở Nhật tham dự một diễn đàn). Điều được truyền thông loan tải rộng rãi là chuyến viếng thăm của thủ tướng Kishida đến thị trấn Bucha, biểu tượng cho các tội ác của quân đội Nga tại Ukraina và các tuyên bố của thủ tướng Nhật khẳng định Nhật Bản sát cánh với Ukraina trong cuộc chiến chống xâm lăng.

Một sự kiện ít được chú ý hơn nhiều là việc Ukraina và Nhật Bản ký kết thỏa thuận nâng cấp hợp tác lên tầm Quan hệ Đối tác Đặc biệt (Special Global Partnership). Trong cam kết hợp tác chung này, hai bên ghi nhận ‘‘mối quan hệ mật thiết giữa an ninh Ấn Độ – Thái Bình Dương và an ninh châu Âu – Đại Tây Dương’’.

\’\’Biển Đông\’\’: Ukraina đã quyết định chọn bên

Tuyên bố chung Ukraina – Nhật khẳng định ‘‘mạnh mẽ chống lại bất cứ nỗ lực dùng sức mạnh thay đổi nguyên trạng nào tại Biển Đông và Biển Hoa Đông’’, ‘‘cổ vũ cho giải pháp hòa bình giữa hai bờ eo biển Đài Loan’’, nỗ lực vì một khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương Tự do và Rộng mở (FOIP), dựa trên cơ sở luật pháp. Lâu nay Trung Quốc vốn coi Biển Đông là ao nhà, với tuyên bố chủ quyền gần như toàn bộ vùng biển. Bắc Kinh thường xuyên lên án các tiếng nói quốc tế chống lại bá quyền Trung Quốc tại Biển Đông.

Việc Ukraina cam kết hợp tác với Nhật Bản vì các mục tiêu như trên cho thấy, nếu như Trung Quốc đã chọn, chọn phía xâm lăng trong cuộc chiến tại Ukraina, thì Ukraina cũng chọn bên, bên bảo vệ tự do, kháng cự các thế lực độc đoán quy mô toàn cầu, một mặt trận đang hình thành, mà cuộc chiến tự vệ của người Ukraina chống xâm lược Nga là phần nổi bật, phần dữ dội nhất. Cam kết hợp tác Ukraina – Nhật Bản nói trên được lãnh đạo hai nước bất ngờ ký kết trùng vào ngày tại Matxcơva, Tập Cận Bình và Putin ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác, trong đó cuộc xâm lăng của Nga tại Ukraina đã hoàn toàn bị làm lơ.

Thổ Nhĩ kỳ và Ai Cập  nối lại quan hệ sau 10  năm gián đoạn

Không chỉ Iran và Ả Rập Xê Út nối lại quan hệ. Cục diện địa chính trị ở Trung Cận Đông đang thay đổi. Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập lạnh nhạt từ 10 năm nay đang nối lại quan hệ. Ngày 18/03/2023 vừa qua, ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ tới Ai Cập. Tại Cairo, lãnh đạo ngoại giao hai bên tuyên bố sẽ nối lại quan hệ ở cấp đại sứ càng sớm càng tốt.

Thông tín viên Alexandre Buccianti tường trình từ Cairo:

‘‘Tâm điểm của tranh chấp Cairo-Ankara năm 2013 là việc quân đội phế truất tổng thống Mohamad Morsi của Tổ chức Huynh Đệ Hồi giáo. Tổng thống Thổ  Nhĩ Kỳ Recep Tayip Erdogan đã tố cáo ‘‘một cuộc đảo chính quân sự’’. Tổng thống Erdogan đã biến Istanbul thành trụ sở của Tổ chức Huynh Đệ  Hồi giáo lưu vong, những người phản đối chế độ của tổng thống Ai Cập Abdel Fattah al-Sissi.

Thổ Nhĩ Kỳ – Ai Cập thậm chí suýt nữa đụng độ vũ trang ở Libya, nơi Cairo và Ankara ủng hộ các phe phái đối địch. Mối quan hệ bắt đầu được cải thiện vào năm 2022 và hai tổng thống Erdogan và Sisi đã gặp nhau ở Doha bên lề giải World Cup.

Cairo đặt ra hai điều kiện để bình thường hóa hoàn toàn quan hệ với Ankara: vô hiệu hóa Tổ chức Huynh Đệ Hồi giáo và các phương tiện truyền thông của tổ chức này phát sóng từ Istanbul và sửa đổi thỏa thuận về tuyến đường phân định khu vực đặc quyền kinh tế giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Libya, đã không tính đến vùng biển của Ai Cập’’.

Chống luật cải tổ hưu trí ở Pháp: Phong trào gia tăng, bạo lực bên lề tăng mạnh

Phong trào phản kháng chống luật hưu trí tại Pháp gia tăng sau khi chính phủ dùng điều 49.3 của Hiến pháp để áp luật. Bỏ phiếu bất tín nhiệm tại Quốc Hội chỉ thiếu 9 phiếu là lật đổ chính phủ. Phát biểu của tổng thống hôm 22/03 dường như đã không xoa dịu được đông đảo người dân.

Trong cuộc biểu tình toàn quốc ngày 23/03, bạo lực bên lề các cuộc biểu tình gia tăng, theo ghi nhận của truyền thông. Phóng sự của thông tín viên Amélie Beaucour từ một cuộc tuần hành ở Paris hôm 23/03:

‘‘Đây là một cuộc biểu tình chống lại việc chính phủ áp đặt luật, và chống lại các tuyên bố của tổng thống Emmanuel Macron. Joelle, một người mới về hưu, tham gia vào đoàn biểu tình chiều nay, cho biết bà rất ngạc nhiên về quy mô của phong trào phản kháng.

‘‘Tôi xin nói là tôi đã đi biểu tình từ khi còn mới 6 tuổi, mẹ tôi đưa tôi đi trên xe đẩy, gia đình tôi là một gia đình tranh đấu. Tôi thấy là tổng thống Macron đã khiến mọi người nổi giận sau phát biểu hôm qua.

Trả lời câu hỏi của phóng viên : Bà nhìn nhận thế nào về diễn biến phong trào phản kháng hiện nay ? Joelle đáp : ‘‘Tôi mong muốn là mọi việc diễn biến tích cực, nhưng như bạn thấy họ kiên quyết chống lại bởi vì ông ta quá kiêu ngạo. Thật là đáng tiếc khi châm lửa vào thuốc súng. Người dân phẫn nộ rồi. Như vậy, có thể sẽ có leo thang, bạo lực… Thật là đáng tiếc! Chúng ta đang đi đến chỗ này đây!’’.

Các hành động bạo lực – vượt khỏi khuôn khổ chính thức của biểu tình, do các nghiệp đoàn chủ trì – có nguy cơ tăng vọt trong những ngày tới. Chuyện đã bắt đầu xảy ra ngay tại một số đoạn đoàn biểu tình đi qua, nơi thùng rác bị đốt, và các lực lượng an ninh nhiều lần can thiệp’’.