Mã Anh Cửu đi Trung Quốc : Phản ứng ở hai bên bờ eo biển Đài Loan

Đăng ngày: 31/03/2023

Phan Minh

Cựu tổng thống Đài Loan Mã Anh Cửu sang thăm Trung Quốc từ ngày 27/03/2023. Chuyến đi của ông Mã dường như không có mục đích chính trị, nhưng cho đến giờ, một bộ phận công chúng ở Trung Quốc coi ông là kẻ phản bội, “ủng hộ độc lập”. Đó là nội dung bài viết đăng hôm 29/03 trên trang mạng Nhật The Diplomat. RFI xin giới thiệu

Ông Mã Anh Cửu đã làm nên lịch sử khi gặp ông Tập Cận Bình hôm 07/11/2015 tại Singapore. Đó là cuộc gặp mặt trực tiếp đầu tiên giữa tổng thống Trung Hoa Dân Quốc và chủ tịch Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa trong vòng sáu thập kỷ. Trong bối cảnh căng thẳng song phương leo thang, ông Tập và ông Mã đã bắt tay nhau và xưng hô với nhau bằng “ông” thay vì “tổng thống – chủ tịch”. 

Không có gì đáng ngạc nhiên khi cuộc gặp này đã trở thành chủ đề gây chú ý trên các phương tiện truyền thông trên toàn thế giới và được cho là “mang tính biểu tượng”, “bước ngoặt” và “lịch sử”. Đó là sự kiện đáng chú ý về mối quan hệ nồng ấm giữa hai bên, và là điểm nổi bật của nhiệm kỳ 8 năm của ông Mã, nhưng ở dưới bề nổi, căng thẳng song phương đang leo thang. Tính đến tháng 11/2015, người dân Đài Loan thông qua phong trào Hoa Hướng Dương năm 2014, đã kịch liệt bác bỏ những nỗ lực của ông Mã nhằm mở rộng hợp tác kinh tế với Trung Quốc. Hai tháng sau khi ông Mã bắt tay ông Tập, Quốc Dân Đảng (KMT) của ông đã thua trong cuộc bầu cử tổng thống trước bà Thái Anh Văn thuộc đảng Dân chủ Tiến bộ (Dân Tiến-DPP), khiến quan hệ hai bên bờ eo biển đóng băng. 

Ông Mã giờ đây lại tìm cách “viết lên những trang sử mới” trong mối quan hệ giữa Bắc Kinh và Đài Bắc với tư cách là cựu tổng thống Đài Loan đầu tiên tới thăm Trung Quốc đại lục. Cũng giống như cuộc gặp với ông Tập hồi năm 2015, chuyến đi này của ông Mã tới Trung Quốc được tiến hành trước khi cuộc bầu cử tổng thống Đài Loan diễn ra vào đầu năm tới. Cũng giống hồi năm 2015, chương trình nghị sự trong chuyến thăm lần này của ông Mã sẽ đi ngược lại với chính sách của đảng Dân Tiến cầm quyền và bảo toàn quan điểm của ông về “chính sách một Trung Hoa” với “những diễn giải khác”. 

Phản ứng từ Đài Loan về chuyến thăm Trung Quốc của Mã Anh Cửu

Trong thông báo trước chuyến đi, Tiêu Húc Sầm (Hsiao Hsu-tsen), giám đốc quỹ Mã Anh Cửu ở Đài Bắc, cho biết ông Mã sẽ dẫn đầu một phái đoàn bao gồm bốn người chị em gái của ông, một số cộng sự cũ và khoảng 30 sinh viên đi thăm 5 thành phố tại Trung Quốc là Nam Kinh, Thượng Hải, Vũ Hán, Trường Sa và Trùng Khánh trong vòng 12 ngày, kể từ ngày 27/03. Điều thú vị là ông Mã sẽ không tới Bắc Kinh và như vậy, sẽ không bắt tay với các nhà lãnh đạo hàng đầu của đảng Cộng Sản Trung Quốc, trong đó có chủ tịch Tập Cận Bình. 

Việc ông Mã đến thăm Trung Quốc sẽ trở thành một thời khắc lịch sử đối với cả Đài Loan lẫn Trung Quốc. Theo Lý Đại Trung (Li Da-jung), giảng viên quan hệ quốc tế tại đại học Đạm Giang (Tamkang) ở Tân Bắc, cuộc gặp với ông Tập ở Singapore hồi năm 2015 đã biến ông Mã thành một “biểu tượng chính trị” ở cả Trung Quốc lẫn Đài Loan. Ông Lý nói rằng “sự tận tâm của ông Mã trong việc thúc đẩy quan hệ hòa bình giữa hai bên đã biến ông thành một biểu tượng chính trị” trong mắt người dân Trung Quốc ở hai bên bờ eo biển. Ông Lý cho biết thêm rằng nhiệm kỳ tổng thống (2008-2016) của cựu lãnh đạo Quốc Dân Đảng được nhiều người ở Đài Loan nhớ đến như một thời kỳ tương đối yên bình và hòa bình giữa Bắc Kinh và Đài Bắc. 

Tuy nhiên, chiến dịch không ngừng nghỉ của ông Mã nhằm giảm bớt thù hận giữa hai dân tộc đã bị đảng Dân Tiến cầm quyền và tổng thống đương nhiệm của Đài Loan, Thái Anh Văn, chỉ trích gay gắt vì lo ngại rằng cựu tổng thống có thể đạt được các thỏa thuận với chính phủ đại lục. 

Chuyến đi của ông Mã đã tạo ra tranh cãi chính trị ở Đài Loan, kể cả bên trong Quốc Dân Đảng. Trong một bài báo được đăng trên nhật báo tiếng Hoa Liên hợp Tảo báo (Lianhe Zaobao) tại Singapore, biên tập viên Hàn Vịnh Hồng (Han Yong Hong) cho biết hôm 24/03 rằng chủ tịch Quốc Dân Đảng Chu Lập Luân (Eric Chu) đã được thông báo về chuyến đi của ông Mã vào ngày 19/03, và ông Chu đã có phản ứng tiêu cực về điều này. 

Thời điểm thực hiện chuyến đi có thể là một sự trùng hợp ngẫu nhiên. Một số báo cáo cho thấy chuyến thăm Trung Quốc của ông Mã ban đầu được lên kế hoạch vào năm 2020, nhưng cuối cùng đã bị hoãn lại do Covid-19. Giờ đây, ông Mã thực hiện chuyến đi đúng vào thời điểm diễn ra lễ hội Thanh Minh, khi người dân Trung Quốc bày tỏ lòng kính trọng với tổ tiên – một truyền thống được chia sẻ giữa người dân Trung Quốc ở cả Đài Loan lẫn Trung Quốc đại lục. Cả Bắc Kinh lẫn Đài Bắc đều không đưa ra bất kỳ mục đích chính trị nào xung quanh chuyến đi của ông Mã và nhận định rằng ông thực hiện chuyến đi chỉ đơn giản với mục đích tỏ lòng “tưởng nhớ tổ tiên”, nhằm tránh tạo ra những tranh cãi chính trị không cần thiết. 

Chuyến thăm của ông Mã gây ra tranh cãi ở cả hai bờ eo biển

Mặc dù chuyến đi của ông Mã chắc hẳn đã được giới lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc chấp thuận và hoan nghênh, nhưng những bình luận ban đầu trên các phương tiện truyền thông chính thức của Trung Quốc tỏ ra thận trọng hơn nhiều so với dự đoán ban đầu. Phát ngôn viên của Văn phòng phụ trách các vấn đề Đài Loan (TAO) của Trung Quốc đại lục mô tả mục đích của chuyến đi là để “tăng cường trao đổi thanh thiếu niên và tiếp thêm sức sống mới cho sự phát triển của quan hệ và hòa bình xuyên eo biển”. Cả đảng Cộng Sản Trung Quốc (ĐCSTQ) và ông Mã đều tránh tô vẽ chuyến đi bằng màu sắc chính trị. 

Trong một nhận định công khai hiếm hoi về sự khác biệt với quan điểm của ĐCSTQ – không chỉ về chuyến thăm này mà còn về cái gọi là nguyên tắc “cơ bản” của Trung Quốc về “Đồng thuận năm 1992” – một bài bình luận bằng tiếng Trung do nhà bình luận Tan Quixote (bút danh) ở Bắc Kinh đăng tải chỉ trích gay gắt ông Mã, buộc ông phải chịu trách nhiệm xúi giục các lực lượng chính trị “ủng hộ độc lập” ở Đài Loan. Bài bình luận tương tự đã chỉ trích nặng nề Quốc Dân Đảng vì đã diễn giải “Đồng thuận năm 1992” là “thuyết hai Nhà nước”. 

Bài báo được đăng một ngày sau thông báo đột ngột hôm 19/03 rằng ông Mã sẽ thực hiện chuyến thăm lịch sử đến vùng đất của tổ tiên mình, cho biết rằng trong nhiệm kỳ của mình, ông Mã đã ngầm ủng hộ việc “phi Hán hóa” sách giáo khoa Đài Loan, đồng quan điểm với đảng đối lập DPP. Nhà bình luận Tan nói thêm : “Ngoài ra, cũng trong nhiệm kỳ của ông Mã, các thương vụ bán vũ khí của Hoa Kỳ cho Đài Loan đã tăng lên rất nhiều.” 

Mặt khác, theo quan điểm chính thức của Bắc Kinh rằng Trung Quốc hoan nghênh chuyến thăm của nhà lãnh đạo “khu vực Đài Loan” Mã Anh Cửu, một số học giả Trung Quốc đã mô tả chuyến đi mang tính bước ngoặt này là “bước đột phá trong việc thúc đẩy trao đổi xuyên eo biển”. Trương Văn Sanh (Zhang Wensheng), viện phó Viện Nghiên cứu Đài Loan tại đại học Hạ Môn (Xiamen) ở tỉnh Phúc Kiến phía đông nam Trung Quốc – nằm ngay đối diện với Đài Loan, nói với tờ Hoàn cầu Thời báo (Global Times) hiếu chiến ở Bắc Kinh rằng chuyến thăm của ông Mã sẽ làm giảm bớt căng thẳng được tạo ra dưới nhiệm kỳ của bà Thái Anh Văn. 

Ngược lại, phản ứng gay gắt với các chuyên gia ở Trung Quốc, những người nhận định rằng Quốc Dân Đảng và DPP về cơ bản không cùng chung quan điểm về “Đồng thuận năm 1992”, các nhà phê bình của phong trào “thống nhất hòa bình” ở đại lục còn nói rằng cả ông Mã lẫn bà Thái đều là “con tốt” trong tay Hoa Kỳ. Một nhà phê bình thậm chí còn tuyên bố rằng “chuyến thăm bất ngờ của ông Mã tới Trung Quốc đại lục lần này là do Hoa Kỳ xúi giục để bù đắp cho những hậu quả bất ngờ của chuyến đi của bà Thái tới Hoa Kỳ vào cùng thời điểm”. 

Tuy nhiên, một bài bình luận khác mô tả chủ tịch đương nhiệm của Quốc Dân Đảng, Chu Lập Luân, là người tích cực thúc đẩy “chính sách thân Mỹ” và “không khác gì bà Thái Anh Văn”. Tác giả cáo buộc ông Chu là “cánh tay phải” của Hoa Kỳ và làm tay trong cho Washington. 

Ngoài ra, khi Hồ Tích Tiến (Hu Xijin), cựu biên tập viên của Global Times, gần đây đã tuyên bố rằng “Đài Loan ngày nay là Peiping (Bắc Bình – Bắc Kinh ngày nay) vào năm 1949”, Tan Quixote sau đó đã chế giễu ông Hồ trong bài bình luận trên mạng WeChat như sau : “Liệu ông Hồ có biết mức độ ủng hộ và nền tảng chính trị của việc giải phóng Bắc Bình vào năm 1949 không ?” 

Ông Tan nói thêm rằng “Mã Anh Cửu là người ngầm sáng lập phong trào ủng hộ độc lập của Đài Loan. Ông cũng là người kêu gọi ra Luật chống ly khai với Đài Loan”. Chính ông Mã, chứ không phải bà Thái, là người đã trình bày rõ về “chính sách một Trung Quốc”, có khác với định nghĩa của Bắc Kinh về chính sách này. 

Ông Tan cho biết thêm rằng Mã Anh Cửu cũng là theo lập trường “không thống nhất, không độc lập và không vũ lực”. Ông Mã, giống như DPP và Thái Anh Văn, đang tích cực vận động phản đối chiến tranh – nghĩa là không để nổ ra chiến tranh nhằm thống nhất, nhưng ông ấy và Quốc Dân Đảng, hoàn toàn ủng hộ chủ trương tiến hành chiến tranh chống lại đại lục của Hoa Kỳ. 

Một học giả Trung Quốc khác, Lâm Đạc (Lin Duo), người cũng viết về các vấn đề xuyên eo biển, trực tiếp đề cập đến Hồ Tích Tiến, đã viết : “Trung Quốc nên thể hiện sự cấp bách đối với vấn đề Đài Loan. Nhiều giới tinh hoa đại lục nghĩ rằng thời gian đang đứng về phía chúng ta, và chúng ta không nên có bất kỳ cảm giác bất an nào. Suy nghĩ như vậy thực sự không ổn. Chúng ta phải quét sạch các phần tử ‘thân Mỹ’ và ‘thân Nhật’ trong giới trí thức công chúng.” 

Rõ ràng, một số học giả Trung Quốc bất bình với ông Mã và chuyến đi của ông tới đại lục. Khi ám chỉ về cuộc gặp của ông Mã với ông Tập ở Singapore 8 năm về trước, các học giả này đã cố tình tránh gọi cái bắt tay ở Singapore là “Mã gặp Tập”. 

Các nhà phê bình không hoàn toàn yên tâm khi biết rằng ông Mã không được chào đón ở Bắc Kinh, và sẽ không gặp ông Tập lần này. Dư luận bày tỏ trên các mạng xã hội Trung Quốc, và được phản ánh trong các bài xã luận, rõ ràng là chỉ trích chuyến đi được đóng khung như một chuyến viếng thăm để bày tỏ lòng kính trọng đối với tổ tiên của ông Mã. 

Tóm lại, sự bất bình của nhiều người Trung Quốc đối với chuyến đi của ông Mã được thể hiện rõ nhất qua điều mà ông Tan, được trích dẫn ở trên, đã viết trong chuyên mục của mình : “Quốc Dân Đảng đã chết khi họ chủ trương rằng đó là \’Quốc Dân Đảng của Đài Loan\’… Trung Quốc tốt nhất là nên tránh xa Quốc Dân Đảng và Mã Anh Cửu.”