Nhân quyền Úc-Việt: Các vụ tù chính trị, cấm xuất nhập cảnh và tự do tôn giáo \’đều rất khó\’

• Mỹ Hằng
• BBC News Tiếng Việt

Đối thoại nhân quyền thường niên Việt-Úc lần thứ 18 đang diễn ra từ 24-25/4/2023. Đây là một trong những sự kiện quan trọng đánh dấu 50 năm quan hệ ngoại giao giữa hai nước.

Trao đổi với BBC News Tiếng Việt vào ngày khai mạc phiên đối thoại, ông Phil Robertson, Phó Giám đốc khu vực châu Á, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW) nói:

\”Mặc dù việc hai bên thảo luận về nhân quyền là rất hữu ích, nhưng tôi kỳ vọng rất ít rằng nó sẽ đạt được bất kỳ tiến bộ cụ thể nào.

\”Lý do là vì Việt Nam biết rằng Australia sẽ không nỗ lực đưa các vấn đề nhân quyền vào các cuộc thảo luận quy mô lớn hơn về quan hệ ngoại giao giữa hai bên.\”

Năm 2022, Úc trở thành đối tác thương mại lớn thứ bảy của Việt Nam, trong khi Việt Nam vẫn là đối tác thương mại lớn thứ mười của Úc.

Quan chức chính phủ hàng đầu hai nước đã gặp gỡ nhiều lần vào tháng 11 năm ngoái, hứa hẹn sẽ nâng cấp quan hệ ngoại giao lên tầm đối tác chiến lược toàn diện.

Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW) đã lưu ý rằng phía Úc không đề cập chút nào tới vấn đề nhân quyền đang ngày càng tồi tệ ở Việt Nam trong các cuộc gặp gỡ này.

BBC đã liên hệ với trưởng đại diện phái đoàn đàm phán về nhân quyền của Úc để hỏi bình luận của họ về vấn đề này, nhưng được hồi âm là \’đang xem xét\’.

BBC cũng liên hệ với gia đình công dân Úc Châu Văn Khâm, người đang thụ án tù 12 năm tại Việt Nam với tội danh \”khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân\”, nhưng chưa nhận được phản hồi.

Thiếu cơ chế giám sát và trừng phạt

Ông Phil Robertson nói với BBC rằng vấn đề cơ bản nằm ở chỗ Bộ Ngoại giao và Thương mại Úc (DFAT) chỉ giới hạn nói về quyền con người trong dạng đối thoại như thế này, theo kiểu như tích vào các ô để sau đó nói rằng \’tôi đã thảo luận những vấn đề này rồi\’, mà chẳng cần theo dõi chúng sẽ được thực hiện ra sao.

\”Công bằng mà nói, Việt Nam cũng là một nước khó nhằn, họ sẽ không sẵn sàng nhượng bộ về các vấn đề nhân quyền,\” ông Robertson nói thêm.

Để các đối thoại như vậy đạt kết quả thiết thực hơn, theo ông Phil Robertson, Úc sẽ phải đưa ra một loạt các tiêu chuẩn nhân quyền để Việt Nam đáp ứng, cùng với các mốc thời gian và cơ chế theo dõi, cũng như hậu quả đối với mối quan hệ hai nước nếu Hà Nội không đáp ứng được các tiêu chuẩn đó.

\”Nhưng cho đến nay, không có dấu hiệu nào cho thấy Úc sẵn sàng thực hiện cách tiếp cận như vậy hoặc đi xa đến mức đó để bảo vệ nhân quyền, và đó là điều đáng tiếc,\” ông Phil Robertson nói.

Về trường hợp ông Châu Văn Khâm, ông Phil Robertson nhìn nhận rằng chính phủ Úc cần quyết liệt, công khai rằng không thể có \’hợp tác như bình thường\’ trong mối quan hệ song phương với Việt Nam nếu ông Khâm không được trả tự do và trở về với gia đình ở Australia.

\”Đó phải là một điểm cốt lõi, không thể thương lượng mà các nhà ngoại giao Úc cần nhấn mạnh.

\”Thay vào đó, những gì chúng ta thấy là về cơ bản, Việt Nam đã xúc phạm Toàn quyền Úc Hurley khi ông đến thăm Hà Nội vào đầu tháng này khi họ yêu cầu ông ngăn chặn công dân Úc thực hiện quyền yêu cầu cải cách ở Việt Nam.

\”Mỗi khi Úc từ chối nói bất cứ điều gì công khai về các hành vi vi phạm nhân quyền, điều đó một lần nữa chứng minh lý do tại sao Canberra rất dễ bị tổn thương bởi chính sách \’ngoại giao con tin\’ của các quốc gia độc tài, cho dù đó là Myanmar, Iran hay Việt Nam. Bởi vậy, không biết lúc nào ông Châu Văn Khảm có thể được thả.\”

Trong bối cảnh các đối thoại nhân quyền giữa Việt Nam với Mỹ, Úc và Eu vẫn diễn ra hàng năm, nhưng Việt Nam vẫn tiếp tục bắt và kết án thêm các nhà hoạt động, thậm chí ngay trước thềm các chuyến thăm ngoại giao cấp nhà nước của các cường quốc tới Hà Nội. Ông Phil Robertson nói:

\”Vấn đề cơ bản là các cuộc đối thoại nhân quyền này được tổ chức tách biệt với các khía cạnh khác của mối quan hệ song phương giữa các chính phủ Úc với Việt Nam.

\”Úc, EU và Hoa Kỳ hành động như thể họ lo lắng rằng việc cho phép thảo luận về nhân quyền tại các diễn đàn khác với Việt Nam bằng cách nào đó sẽ làm xấu đi mối quan hệ giữa họ với nước này, và đó là một tín hiệu cho Hà Nội rằng những cuộc đối thoại nhân quyền này có thể được nhân nhượng, sau đó những gì thảo luận sẽ được bỏ qua.\”

Ba khuyến nghị về nhân quyền

Trước sự kiện đối thoại nhân quyền lần thứ 18, Human Right Watch đã gửi báo cáo tới chính phủ Úc, khuyến nghị ba vấn đề chính cần đặt lên bàn nghị sự lần này.

Việc giam giữ các tù nhân chính trị

HRW tiếp tục chỉ ra các điều khoản mơ hồ trong Bộ luật Hình sự mà chính phủ VN thường xuyên sử dụng để truy tố và bỏ tù các nhà hoạt động chính trị và tôn giáo ôn hòa. Bao gồm:

• Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (điều 109)
• Phá hoại chính sách đoàn kết (điều 116)
• Làm, tàng trữ, phát tán, tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống Nhà nước. Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (điều 117)
• Tuyên truyền chống nhà nước (điều 88 bộ luật hình sự 1999)
• Phá rối an ninh (điều 118)
• Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân (điều 331)
• Gây rối trật tự công cộng (điều 318)

Chỉ riêng trong năm 2022, Việt Nam đã kết tội và kết án tù ít nhất 35 người bất đồng chính kiến hoặc chỉ vì họ tham gia các nhóm tôn giáo độc lập.

Năm 2022 cũng là thời điểm chính phủ Việt Nam tăng cường đàn áp các nhà hoạt động NGO, bỏ tù bốn nhà hoạt động môi trường gồm Mai Phan Lợi, Đặng Đình Bách, Bạch Hồng Dương, Ngụy Thị Khanh về tội trốn thuế.

Đầu năm 2023, Việt Nam đã kết án nhà hoạt động Trương Văn Dũng, Nguyễn Lân Thắng, nhà báo công dân Nguyễn Thái Hưng, đồng thời đang tạm giữ ít nhất 18 người khác trước khi xét xử với các cáo buộc có động cơ chính trị.

Việt Nam hiện đang giam giữ hơn 160 người vì thực hiện ôn hòa các quyền dân sự và chính trị cơ bản của họ.

HRW khuyến nghị Úc nên công khai và riêng tư kêu gọi chính phủ Việt Nam:

• Trả tự do ngay lập tức cho tất cả các tù nhân chính trị và những người bị giam giữ vì thực hiện các quyền dân sự và chính trị cơ bản của họ.
• Sửa đổi hoặc bãi bỏ các điều 109, 116, 117, 118 và 331 của Bộ luật Hình sự phù hợp với nghĩa vụ của Việt Nam theo ICCPR.
• Sửa đổi hoặc bãi bỏ các điều 74 và 173 của bộ luật tố tụng hình sự và cho phép bất kỳ ai bị cáo buộc vi phạm, kể cả tội phạm an ninh quốc gia, được tiếp cận ngay với tư vấn pháp lý khi bị bắt.

Việc cấm xuất cảnh và tự do đi lại trong nước

HRW nêu ra các trường hợp chính quyền Việt Nam quản thúc vô thời hạn các nhà hoạt động, sách nhiễu họ nơi công cộng và cấm họ xuất ngoại. Ngoài ra, còn danh sách dài cấm công dân VN xuất cảnh, hoặc cấm người gốc Việt nhập cảnh thăm thân, vì lý do an ninh, theo quan điểm của Bộ Công an, là vấn đề khá nổi cộng trong quan hệ giữa chính quyền VN và các nước Phương Tây và EU.

Những nhà hoạt động thường xuyên bị công an \’chìm\’ theo dõi, \’canh\’ tại nhà, không cho họ đi biểu tình, tham dự các phiên xét xử, gặp gỡ các nhà ngoại giao nước ngoài và tham dự các sự kiện nhân quyền khác, theo HRW.

• 3/2022: các nhân viên an ninh đã ngăn cản tám người ủng hộ dân chủ tham dự một sự kiện ở Hà Nội để ủng hộ Ukraine sau cuộc xâm lược của Nga.
• 8/2022: công an đã cấm luật sư nhân quyền Võ An Đôn và gia đình rời Việt Nam sang Hoa Kỳ với lý do an ninh quốc gia.
• 10/2022: công an đã cấm Linh mục Trương Hoàng Vũ của Dòng Chúa Cứu Thế rời Việt Nam sang Hoa Kỳ, lấy lý do là trật tự an toàn xã hội.
• 2/2023: công an quản thúc vợ chồng nhà thơ Hoàng Hưng, không cho họ dự lễ kỷ niệm chiến tranh biên giới 1979 giữa Việt Nam và Trung Quốc.

HRW khuyến nghị Úc nên công khai và riêng tư kêu gọi chính phủ Việt Nam:

• Ngay lập tức chấm dứt những hạn chế tùy tiện đối với quyền tự do đi lại, quản thúc tại gia, giam giữ tùy tiện, quấy rối, giám sát và cấm đi lại trong nước và quốc tế,
• Bãi bỏ hoặc sửa đổi điều 14(2) và điều 15(4) của Hiến pháp cho phép hạn chế quyền con người vì lý do an ninh quốc gia vượt quá những gì được phép theo luật nhân quyền quốc tế.
• Bãi bỏ hoặc sửa đổi các quy định của Luật Xuất nhập cảnh cho phép các cơ quan có thẩm quyền tùy tiện cấm công dân Việt Nam ra nước ngoài hoặc về Việt Nam trên cơ sở các điều khoản an ninh quốc gia được xác định một cách mơ hồ.

Việc đàn áp quyền tự do thực hành tín ngưỡng, tôn giáo

Tính đến tháng 9/2021, Việt Nam thừa nhận rằng họ chưa chính thức công nhận khoảng 140 nhóm tôn giáo với khoảng một triệu tín đồ, theo HRW.

HRW nêu ra các dẫn chứng của việc phủ Việt Nam hạn chế hoạt động tôn giáo \’không đăng ký\’ qua hệ thống của nhà nước. Chính quyền dán nhãn Tin Lành Đề Ga, Công giáo Hà Mòn, Pháp Luân Công và một số nhóm tôn giáo khác là tà đạo (\”tà đạo\”) và sách nhiễu những người thực hành các tín ngưỡng đó.

Các nhóm tôn giáo độc lập phải đối mặt với sự giám sát, quấy rối và đe dọa liên tục, giam giữ, thẩm vấn, tra tấn và bỏ tù.

HRW khuyến nghị Úc nên công khai và riêng tư kêu gọi chính phủ Việt Nam:

• Cho phép các tổ chức tôn giáo độc lập được tự do sinh hoạt tôn giáo và tự quản lý.
• Chấm dứt sự sách nhiễu của chính quyền, đối với tín đồ của các tôn giáo độc lập; trả tự do cho bất kỳ ai hiện đang bị giam giữ vì thực hiện ôn hòa các quyền tự do tôn giáo, tín ngưỡng, biểu đạt, và lập hội.
• Cho phép các quan sát viên bên ngoài, bao gồm các cơ quan của Liên Hiệp Quốc, các tổ chức phi chính phủ và các nhà ngoại giao nước ngoài, được tiếp cận không bị cản trở và không có người đi cùng đến Tây Nguyên, đặc biệt bao gồm các xã và làng có người Thượng và các nhóm yếu thế khác sinh sống. Đảm bảo không có sự trừng phạt hoặc trả đũa đối với bất kỳ ai nói chuyện hoặc giao tiếp với những người quan sát bên ngoài như vậy.