Đâu chỉ shopping và bóng đá: Chính trị Thái Lan đang có gì lạ?

• Jonathan Head
• Thông tín viên Đông Nam Á

Trong vài tuần qua, một giai điệu thu hút không thể cưỡng lại đã vang lên ở các khu dân cư trên khắp Thái Lan, từ những chiếc xe vận động tranh cử do đảng Pheu Thai cử đi. Đây là đảng đang dẫn đầu trong cuộc tổng tuyển cử vào Chủ nhật tuần này.

\”Một sự áp đảo cho Pheu Thai, trong tất cả các mặt trận, để cuộc sống của người dân có thể tốt hơn,\” lời kêu gọi các cử tri hãy dành cho họ một chiến thắng vang dội.

Việc Pheu Thai (Dành cho người Thái) bỏ xa tất cả các đối thủ của mình là điều phi thường. Điều này chấp hết mọi nỗ lực trong 17 năm qua nhằm làm suy yếu đảng này và loại bỏ ảnh hưởng của Thaksin Shinawatra, tỷ phú viễn thông, người đã lập ra hóa thân đầu tiên của Pheu Thai, gọi là Thai Rak Thai, vào năm 1998.

Chính phủ của ông Thaksin bị lật đổ do một cuộc đảo chính quân sự vào năm 2006 và Thai Rak Thai bị giải tán. Ông ta đã sống lưu vong kể từ khi bị truy tố – điều mà gia đình ông nói là những cáo buộc có động cơ chính trị. Một đảng kế nhiệm cũng bị tòa án giải tán vào năm 2008, và trong cùng năm, hai thủ tướng của đảng này đã bị truất quyền.

Sau khi Yingluck, em gái của ông Thaksin, giành chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử năm 2011, bà cũng bị tòa án tuyên bố không đủ tư cách và chính phủ của bà bị lật đổ lần nữa bởi một cuộc đảo chính thứ hai. Bà hiện cũng đang sống lưu vong.

Tại cuộc bầu cử gần đây nhất vào năm 2019, Pheu Thai đã giành được nhiều ghế hơn bất kỳ đảng nào khác, nhưng bị ngăn cản thành lập chính phủ.

Giờ đây, các cuộc thăm dò cho thấy Pheu Thai một lần nữa đang trên đường đến chiến thắng. Gia đình Shinawatra đã cử Paetongtarn, con gái út của Thaksin, dẫn đầu chiến dịch ngay cả trong giai đoạn cuối của thai kỳ, gây được sự ngưỡng mộ và đồng cảm.

Đảng này một lần nữa thực hiện chiến dịch quảng bá tốt, khéo léo, đưa ra một loạt đề nghị hấp dẫn cho cử tri, từ việc tăng đáng kể mức lương tối thiểu, đến lời hứa về một ví kỹ thuật số trị giá 10.000 baht (khoảng 7 triệu VND) cho mỗi người trưởng thành để chi tiêu tại địa phương.

Paetongtarn nói với BBC: \”Tôi nghĩ sau 8 năm, người dân muốn một nền chính trị tốt hơn, những giải pháp tốt hơn cho đất nước hơn là chỉ đảo chính\”. \”Họ đang tìm kiếm những chính sách sẽ giúp ích cho cuộc sống của họ.\”

Siripan Nogsuan Sawasdee, một nhà khoa học chính trị tại Đại học Chulalongkorn Thái Lan, người nghiên cứu về lời kêu gọi của đảng phái cho biết: \”Trong nhiều năm, không có lực lượng chính trị nào khác có thể đưa ra một giải pháp thay thế cho Pheu Thai, xét về mặt chính sách, sức thu hút, khả năng đối thoại trực tiếp với người dân\”.

\”Và bởi vì cuộc đảo chính vừa qua dẫn đến hai chính phủ được quân đội hậu thuẫn đã thất bại thảm hại trong hoạt động kinh tế và ứng phó với đại dịch Covid, nên sự ủng hộ dành cho đối thủ chính – đảng Pheu Thai vẫn ở mức cao.\”

Bà Siripan xác định cái mà bà gọi là ba chữ P là chìa khóa dẫn đến thành công chính trị ở Thái Lan: chính sách (policies), tính cách (personalities) và mạng lưới bảo trợ (patronage networks) cùng các giá trị chính trị.

Pheu Thai luôn rất mạnh ở vế đầu. Thai Rak Thai là tổ chức tiên phong trong khu vực trong việc thực hiện chiến dịch hiện đại, dựa trên tuyên ngôn trong chiến dịch bầu cử đầu tiên vào năm 2001.

Tổ chức này đưa ra các chính sách như chăm sóc sức khỏe toàn dân và các chương trình tín dụng vi mô tại làng xã, mang lại lợi ích trực tiếp cho các cộng đồng nông thôn và người có thu nhập thấp.

Điều này đã đem đến cho gia đình Shinawatra lòng trung thành không thể phá vỡ từ một số nhóm cử tri lớn nhất của Thái Lan.

Thứ hai, Pheu Thai đã xây dựng được một mạng lưới rộng lớn gồm những người môi giới quyền lực ở địa phương, những người có sức ảnh hưởng rất lớn trong việc duy trì sự ủng hộ của đảng này và thu hút cử tri.

Ngược lại, hai đảng bảo thủ chính, được thành lập bởi thủ lĩnh của cuộc đảo chính cuối cùng – ông Prayuth Chan-ocha và các đồng minh của ông, tương đối mới và không có mạng lưới địa phương mạnh như vậy.

Thứ ba, Pheu Thai luôn thể hiện thành công mình vừa là đảng quan tâm đến người dân thấp bé, vừa bảo vệ nền dân chủ của các chính phủ thông qua các cuộc bầu cử. Và đó là điểm độc đáo của đảng này ngày hôm nay. Nếu bạn muốn chấm dứt chế độ cai trị bảo thủ, được quân đội hậu thuẫn, thì chúng tôi là lựa chọn tốt nhất của bạn.

Nhưng lần này nó đang bị lấn át về các giá trị chính trị bởi một đảng cấp tiến và trẻ trung hơn, Move Forward, đang kêu gọi những thay đổi sâu sắc đối với cấu trúc quyền lực của Thái Lan.

Move Forward muốn ngăn quân đội nhúng tay vào chính trị, hạn chế ngân sách, chấm dứt nghĩa vụ quân sự và thậm chí nói về việc làm cho chế độ quân chủ có trách nhiệm hơn.

Đảng này cam kết không bao giờ thành lập liên minh với một trong các đảng có dính líu với quân đội, chỉ ra sự lảng tránh của Pheu Thai về vấn đề này.

Một số nhà quan sát tin rằng sự ủng hộ ngày càng tăng dành cho Move Forward có thể lấy đi phiếu bầu của Pheu Thai, dù sự ủng hộ của đảng non trẻ này lan rộng khắp đất nước, thay vì ở một số khu vực nhất định, gây bất lợi cho đảng này trong một hệ thống mà 80% số ghế được bầu theo phương thức bỏ phiếu – người thắng là người có nhiều phiếu nhất.

Pheu Thai cũng đang mất đi lợi thế về chính sách của mình, vì gần như mọi đảng chính hiện đang hỗ trợ tài chính để làm hài lòng cử tri, vô hiệu hóa lời kêu gọi dân túy vốn là chìa khóa giúp Pheu Thai giành chiến thắng trong cuộc bầu cử trong thời gian dài.

Siripan từ Chulalaongkorn nói: \”Đặc biệt đối với thế hệ trẻ, di sản về chính sách của Thaksin trong quá khứ không gây được tiếng vang\”. \”Và đừng quên sẽ có bốn triệu cử tri lần đầu đi bầu trong cuộc bầu cử này. Hình ảnh đảng Pheu Thai mặc nhiên chống quân đội đang đối mặt với một thách thức thực sự từ Move Forward.

\”Nhưng tôi vẫn tin rằng Pheu Thai sẽ giành chiến thắng với tỷ số cách biệt lớn. Nó vẫn có chữ P thứ hai, mạng lưới bảo trợ thông qua các ứng cử viên của đảng nằm ở phía bắc và đông bắc, nơi Move Forward, với tư cách là đảng mới hơn, chưa thiết lập được những kết nối này.\”

Nếu những dự đoán của các cuộc thăm dò ý kiến là chính xác, và cả Pheu Thai và Move Forward đều hoạt động đủ tốt để đảm bảo họ chiếm phần đông đáng kể trong số 500 ghế ở hạ viện, thì câu hỏi lớn là liệu họ có được phép thành lập chính phủ hay không.

Hiến pháp do quân đội soạn thảo cho phép 250 thượng nghị sĩ, tất cả đều được bổ nhiệm bởi chính quyền nắm quyền vào năm 2014, tham gia bỏ phiếu lựa chọn thủ tướng tiếp theo. Các tòa án dễ bảo của Thái Lan một lần nữa có thể được dùng để giải tán một hoặc cả hai đảng cải cách.

Thái Lan sau đó sẽ phải đối mặt với một sự lựa chọn. Đất nước này có nên tuân theo vở kịch cũ, độc đoán, coi kết quả bầu cử là tùy ý, thay vì các yếu tố thiết yếu để xác định ai là người nắm giữ quyền lực?

Hay nó nên thoát ra khỏi vòng lặp với đảo chính, giải tán đảng và bạo lực đường phố đã đeo bám đất nước trong hai thập kỷ?