Bầu cử Thái Lan: Move Forward thắng nhưng sắp tới sẽ ra sao?

• Tác giả,Bùi Thư
• Vai trò,BBC News Tiếng Việt

Các đảng thân quân đội yếu thế trong khi Pheu Thai của gia đình Shinawatra mắc kẹt trong cái bẫy của chính mình. Đảng Move Forward non trẻ đã chiến thắng đầy bất ngờ

Sau cuộc đảo chính năm 2014, Thái Lan đã trải qua 5 năm cầm quyền của chính phủ quân sự. Tiếp đó là 4 năm nữa của nhiệm kỳ dân cử dưới thời thủ tướng Prayut Chan-ocha, cũng là người dẫn đầu đầu cuộc đảo chính. Cuộc tổng tuyển cử được nhiều người mong chờ ở Thái Lan đã diễn ra vào ngày 14/5/2023 trong không khí đầy phô trương và không có sự cố lớn.

Trong chặng cuối quyết định, đảng Move Forward đã vươn lên để giành vị trí số 1.

Move Forward tiến lên

Như tên gọi của mình, đảng Move Forward (tiếng Thái là Phak Kao Klai, nghĩa là tiến lên, tiến bộ, cấp tiến) đã giành một chiến thắng mà giới quan sát đánh giá là “sửng sốt”, với 152 ghế.

Pheu Thai của gia đình Thaksin Shinawatra, được cho là vẫn trung thành với đường lối dân túy, xếp thứ nhì với 141 ghế. Các đảng ủng hộ quân đội như Palang Pracharat của Tướng Prawit Wongsuwan, một đối tác của cuộc đảo chính gần 10 năm trước, và đảng United Thai Nation của chính ông Prayut có thành tích kém cỏi, với tổng số ghế còn kém cả số ghế mà họ giành được trong cuộc bầu cử năm 2019.

Kết quả này khẳng định lại những gì mà thăm dò trước bầu cử đã chỉ ra, rằng các đảng đối lập Move Forward và Pheu Thai đã cùng nhau giành chiến thắng vang dội, với số ghế cộng lại chiếm tới 58%.

Nhưng điều mà các cuộc thăm dò và giới quan sát đều sai đó là sự “đổi ngôi” giữa Move Forward và Pheu Thai. Trước bầu cử, các thăm dò đều cho thấy Pheu Thái sẽ giành ít nhất 200 ghế, vốn là một thế lực dân túy áp đảo trong hai thập niên qua, và Move Forward chỉ giành được cao nhất là 100 phiếu.

“Đây được coi là một chiến thắng gây sốc vì là lần đầu tiên, một đảng liên kết và được hậu thuẫn bởi Thaksin Shinawatra đã thua trong các cuộc thăm dò ở Thái Lan,” Giáo sư Thitinan Pongsudhirak, Giám đốc Viện An ninh và Nghiên cứu Quốc tế Đại học Chulalongkorn, chia sẻ với BBC News Tiếng Việt.

Lá phiếu của cử tri Thái Lan thể hiện trong cuộc bầu cử này dường như đang cho thấy họ đang nghiêng về các cải cách thể chế mà Move Forward đề xướng, hơn là chủ nghĩa dân túy của Pheu Thai hoặc chế độ độc tài quân sự.

Mặc dù là phe đối lập, Move Forward và Pheu Thai đã cạnh tranh quyết liệt giành sự ủng hộ của cử tri. Số phiếu Pheu Thai mất, Move Forward đạt được, trong một mối tương quan chặt chẽ. Trong thời gian chuẩn bị cho cuộc thăm dò, các con số khảo sát đã dự đoán Pheu Thai sẽ chiến thắng áp đảo. Nhưng chính đảng Move Forward có tuổi đời 5 năm đã vượt qua đối thủ thâm niên 25 năm trên hai mặt trận.

Không có quỹ vận động để lôi kéo cử tri, Move Forward dựa vào tính tổ chức, sự tương tác với cử tri và thực hành.

Trong khi các đảng kiểu cũ của Thái Lan trả tiền cho những người vận động vận động cử tri dựa trên mạng lưới bảo trợ và các cỗ máy kiếm tiền, thì các nhà lãnh đạo trẻ tuổi của Move Forward và những người ủng hộ đảng này đã đi khắp đất nước để truyền bá thông điệp cải cách.

Những người ủng hộ trẻ tuổi của đảng đã trở thành những người vận động để kết nối và thuyết phục các thế hệ lớn tuổi hơn ở các vùng nông thôn và thành thị trên khắp đất nước. Chiến thắng của Move Forward là nhờ vào chủ trương cải cách.

“Thái Lan đã trải qua một sự dịch chuyển căn cơ trong cuộc bầu cử này. Trận chiến không còn xoay quanh chủ nghĩa dân túy và giải quyết sự phân hóa giàu-nghèo/thành thị-nông thôn, điều mà guồng máy chính trị của Thaksin vốn đã làm rất tốt. Mặt trận mới là về cải cách thể chế và cơ cấu của quân đội, của chế độ quân chủ và tư pháp, và cả cải cách kinh tế, quản trị và hiến pháp,” giáo sư Thitinan phân tích.

Từ cuộc đảo chính năm 2014 đến nay, trong lòng đất nước Thái Lan đã có nhiều thay đổi và biến động. Nhà vua Bhumibol Adulyadej qua đời sau 70 năm trị vì. Con trai của ông là Vajiralongkorn lên ngôi. Sau một thời kỳ chính phủ quân sự cai quản, bầu cử đã được tiến hành vào năm 2019 và dù không có nhiều thay đổi về lực lượng cầm quyền nhưng những chuyển động trong lòng xã hội vẫn rất đáng kể, đặc biệt là làn sóng biểu tình đòi dân chủ giai đoạn 2020-2021.

Giờ đây, một Move Forward 5 năm tuổi với thủ lĩnh là chính trị gia kiêm doanh nhân sinh năm 1980 – Pita Limjaroenrat tạo ra một hình ảnh tươi mới trên chính trường, với chủ trương cải cách bắt đúng vào mạch tâm tư của cử tri.

Trong bối cảnh những đòi hỏi dân chủ ngày một mạnh mẽ, các yêu sách cải cách bắt đầu đụng chạm tới những điều vốn là cấm kỵ, chẳng hạn cải cách chế độ quân chủ, thì Pheu Thai với đường lối dân túy và bản chất “gia đình trị” dần trở nên không được ưa chuộng. Các chính đảng bảo thủ và ủng hộ quân đội thì càng không. Lá phiếu cử tri dành cho Move Forward là kết quả của những dịch chuyển ấy.

Tiếp theo, điều gì sẽ xảy ra?

Các thủ tục hiến pháp quy định rằng Ủy ban bầu cử có tối đa 60 ngày để xác nhận kết quả, sau đó là một tháng nữa trước khi thủ tướng và thành viên nội các nhậm chức.

Kết quả bầu cử cho thấy cả hai đảng lớn là Move Forward và Pheu Thái dù dẫn đầu vẫn chưa có đủ đa số 376 ghế để lập chính phủ (tức quá bán so với tổng số ghế 750 của lưỡng viện lập pháp). Họ cần phải liên minh với nhau và với các đảng nhỏ khác để đạt được cơ số này.

Hậu bầu cử tạm lắng xuống cho đến giữa tháng 8 khi một chính phủ mới thành lập sẽ bị chi phối bởi hoạt động đổi chác khôn khéo và điều động giữa các đảng phái chính trị, để thành lập một chính phủ liên minh. Trong lúc đó, các cơ quan trọng tài bề ngoài giám sát các cuộc thăm dò và các chính trị gia, cụ thể là Ủy ban Bầu cử, Ủy ban Chống Tham nhũng Quốc gia và Tòa án Hiến pháp, được cho là sẽ tích cực về mặt chính trị trong việc định hình kết quả cuối cùng, như họ đã làm trong lịch sử gần đây với việc giải thể các đảng trước đây của Thaksin và đảng tiền thân của Move Forward – Future Forward.

Tuy nhiên, theo giáo sư Thitinan, “việc giành được 58% phiếu bầu rõ rệt và đáng kể của Move Forward và Pheu Thai so với các đảng còn lại có thể hạn chế quyền lực của những người theo chủ nghĩa can thiệp”.

Giáo sư Thitinan cũng cho rằng khi cuộc thăm dò trở thành một cuộc trưng cầu dân ý về chính phủ của ông Prayut và sự thống trị rộng lớn hơn của quân đội trong chính trị, cử tri Thái Lan đã mạnh mẽ và rõ ràng bác bỏ chủ nghĩa độc tài quân sự. Move Forward hầu như phủ sóng khắp Bangkok bằng việc giành được 32 trên 33 ghế, đánh bại các đảng thân quân đội ngay cả ở các quận tập trung quân đội. Tuy nhiên, giáo sư Thitinan cũng cảnh báo: “Điều này có nghĩa là trục cộng sinh quân đội-quân chủ và các phần phụ bảo thủ-bảo hoàng sẽ cảm thấy bất an hơn và bị đe dọa bởi kết quả bầu cử”. Họ hẳn sẽ không đứng yên để phe đối lập liên minh lập chính phủ mới.

Nhà lãnh đạo Pita Limcharoenrat của Move Forward đã bị buộc tội vi hiến vì là cổ đông nhỏ của một công ty truyền thông không còn tồn tại. “Ở hầu hết các quốc gia khác, chiến thắng vang dội của phe đối lập trong cuộc bầu cử sẽ mở ra một chính phủ mới và thay thế những người đương nhiệm. Nhưng ở Thái Lan thì không đơn giản như thế.

Chương trình hành động của Move Forward là một sự lăng mạ và thách thức trực diện đối với các trung tâm quyền lực đã được thiết lập. Vấn đề có thể là khi nào và như thế nào – chứ không phải liệu – những cơ cấu quyền lực này có phản đòn lại hay không,” giáo sư Thitinan nhận định.

Move Forward của Pita đã thông báo rằng ông nhận được sự ủng hộ của 310 nghị sĩ thuộc các đảng đối lập trong số 500 nghị sĩ ở hạ viện để thành lập chính phủ. Tuy nhiên, một điều cần lưu ý là bất kỳ đảng hoặc liên minh đối lập nào muốn lập chính phủ đều phải vượt qua cuộc bỏ phiếu tại thượng viện.

Theo hiến pháp thời chính quyền quân sự, toàn bộ thượng viện 250 ghế này được quân đội chọn ra và trước đây đã bỏ phiếu ủng hộ một ứng viên phe thân quân đội. Đảng của ông Pita hiện đang đối mặt với việc bị thượng viện ngáng đường vì cần phải có đa số lưỡng viện gồm 376 nghị sĩ cho chức vụ thủ tướng. Nếu không có đủ sự hỗ trợ từ thượng viện, việc hình thành liên minh của Pita có thể trở nên vô vọng, mang lại cho Pheu Thai với tư cách là đảng chiến thắng lớn thứ hai có cơ hội thành lập một liên minh cầm quyền.

Ông Thaksin trở về?

Cựu thủ tướng bị lật đổ Thaksin Shinawatra đã nhanh chóng lên tiếng ủng hộ ông Pita làm thủ tướng. Tuy nhiên, nếu như ông Pita bị thượng viện ngáng đường, Pheu Thai sau đó có thể qua mặt Move Forward. Trong trường hợp này, Pheu Thai có thể chọn con đường thực dụng là đứng về phía các đảng ủng hộ quân đội, chẳng hạn như Palang Pracharat và Bhumjaithai (vốn gần gũi về đường lối với đảng Thai Rak Thai của ông Thaksin trước đây) của ông Anutin Charnvirakul, để đưa ra một thỏa thuận liên minh bao gồm việc Thaksin trở về Thái Lan sau thời gian lưu vong với các điều kiện nhẹ nhàng hơn, liên quan đến bản án và án tù của ông.

“Những gì ban lãnh đạo Move Forward cần làm là gây áp lực lên các thượng nghị sĩ được bổ nhiệm để phá vỡ thứ hạng và bỏ phiếu cho sự lựa chọn của người dân,” giáo sư Thitinan nói.

Cũng theo giáo sư Thitinan, khả năng tiếp tục của Prayut như thủ tướng trong một chính phủ thiểu số hiện giờ đã ít hơn do thiếu sự uỷ nhiệm. Đảng United Thai Nation của ông đứng thứ 5, dưới hai đảng hàng đầu và thậm chí còn thua Bhumjaithai và Palang Pracharat. Kết quả bầu cử này là sự từ chối Prayut và là lời buộc tội nặng nề đối với 9 năm ông Prayut nắm quyền.

“Tương lai chính trị của ông này hiện nay không chắc chắn. Tụt xuống từ lưng cọp có thể dẫn tới các vấn đề liên quan đến trách nhiệm pháp lý và cáo buộc tham nhũng trong thời gian ông nắm quyền. Tài sản của Prayut cũng có thể bị kiểm tra vì ông này được miễn khai báo tài sản trong thời gian nắm quyền,” giáo sư Thitinan nhận định. Có thể ông Prayut sẽ tìm cách hạ cánh an toàn bằng con đường làm cố vấn hoàng gia do vua bổ nhiệm, vì điều này sẽ mang lại sự miễn trừ pháp lý.

Với việc Prayut hầu như sẽ không thể tiếp tục cầm quyền, giáo sư Thitinan đưa ra ba kịch bản. Thứ nhất, Pita có thể bị loại trừ bằng cáo buộc sở hữu truyền thông nói trên, từ đó mất cơ hội làm thủ tướng và tạo điều kiện cho một liên minh dẫn đầu bởi Pheu Thai với một thủ tướng khác, chẳng hạn như con gái của Thaksin là Paetongtarn Shinawatra hoặc đồng ứng cử viên thủ tướng của đảng này là Srettha Thavisin.

Kịch bản thứ hai là Move Forward và Pheu Thai dẫn đầu chính phủ liên minh tiếp theo và hướng đi này đang diễn ra mạnh mẽ, tuy nhiên hoàng gia đang là vấn đề gây chia rẽ. Mục tiêu kiên quyết của Move Forward trong việc cải cách quân đội và nền quân chủ không được Pheu Thai hưởng ứng. Mục tiêu này cũng bị các thế lực bảo hoàng phản đối kịch liệt.

Đối với Move Forward, việc lên nắm quyền với chương trình hành động ấy sẽ là một cuộc chiến cam go vì các thế lực bảo hoàng rất mạnh. Kịch bản thứ ba liên quan đến kịch bản thứ nhất; đó là một thỏa thuận cho phép Pheu Thai dẫn đầu một liên minh thỏa hiệp với sự chấp thuận của triều đình. Liên minh này có thể bao gồm Palang Pracharat, Bhumjaithai và các đảng nhỏ khác mà không có Move Forward và United Thai Nation. Kịch bản này cũng cho phép Thaksin trở về.