Nhang Himalaya: chìa khóa mở ra cánh cửa an lạc ở Bhutan

• Simon Urwin
• BBC Travel

Người phụ nữ ngực trần đứng trên một chân trong cánh đồng hoa. Cô đội vương miện vàng, đeo sợi dây chuyền bằng hồng ngọc và ngọc lục bảo; trên tay phải, cô đang cầm một cây nhang tỏa khói.

\”Đó là Dugpoema, nữ thần dâng nhang trong Phật giáo,\” Nado nói, chỉ vào hình chụp màn hình của vị nữ thần trên bức tường văn phòng của ông ở thủ đô Thimphu của Bhutan.

\”Người ta nói rằng Đức Phật trước tiên đã tạo ra nhang, sau đó các đệ tử như Dugpoema đã phổ biến nó khắp thế giới. Theo nhiều cách, bản thân tôi cũng cảm thấy như một đệ tử của Đức Phật. Tôi đang làm công việc giống vậy.\”

Tuyệt đối tinh khiết

Nado – tên duy nhất của ông, vì người Bhutan theo truyền thống không dùng họ – khi đó đề nghị dẫn tôi xem khắp xưởng làm nhang của ông, Nado Poizokhang.

Là xưởng làm nhang lâu đời nhất và lớn nhất trong cả nước, nó sản xuất cây nhang và bột nhang vốn được các tư gia và tu viện trên khắp vương quốc Himalaya này tìm mua. Ngay cả nhà vua cũng đích thân yêu cầu mua nhang từ Nado Poizokhang để đốt bên trong cung điện hoàng gia.

\”Tôi tin rằng một trong những lý do khiến nhang của tôi được đánh giá cao như vậy và ảnh hưởng của nó mạnh mẽ như vậy, đó là vì độ tinh khiết đáng kinh ngạc của các thành phần,\” Nado giải thích, trước khi mở cửa một nhà kho chất thành đống cao gia vị khô, thực vật và cây thường xanh.

\”Mọi thứ đều 100% hữu cơ: từ những cành bách xù (juniter) rất tốt – thành phần cơ bản trong tất cả các loại nhang Bhutan – cho đến những cánh hoa cam tùng hương (jatamansi) tinh tế nhất vốn làm cho tinh dầu có mùi thơm nồng nàn thành một loại dầu thơm quý. Các nhà làm nhang khác có thể sử dụng hóa chất và nguyên liệu loại kém để cắt giảm chi phí – nhưng nó sẽ làm suy yếu tính năng chữa lành của nhang và có thể khiến bạn đau đầu hoặc cảm thấy kích động khi đốt. Ở đây, chúng tôi chú trọng vào chất lượng.\”

Nhiều cây và lá thảo mà Nado sử dụng được những người du mục chăn bò lông yak ở vùng núi cao thu hoạch để đảm bảo rằng chúng không có độc tố và chất gây ô nhiễm. Họ có cuộc sống khó khăn, nhưng công việc thu hoạch đem đến cho họ thêm thu nhập, ông nói. Việc tốt đó tích tụ nghiệp thiện lành trước khi có cây nhang nào đó được làm ra hoặc được thắp lên.

Điều đóng vai trò then chốt chính là thời điểm thu hoạch. Nado giải thích rằng khoảng thời gian tối ưu để thu hoạch là tháng sau Thrue-Bab, tức Ngày Mưa Ơn Phước, đánh dấu sự kết thúc mùa mưa.

\”Trong thời gian đó, Mặt Trời làm ấm lá và cánh hoa sau khi chúng được nuôi dưỡng trong nhiều tháng mưa; nó giúp tôi sản xuất được một loại nước hoa tuyệt vời, đậm mùi. Và nước hoa này rất quan trọng để cây và bột nhang phát huy tính năng kỳ diệu bao đời nay.\”

Thanh tẩy nơi linh thiêng

Việc dâng hương và khói nhang có một lịch sử lâu dài và một ý nghĩa văn hóa sâu sắc ở Bhutan, nơi theo truyền thống nhang được đốt hai lần mỗi ngày.

\”Ở các nước khác, nhang có lẽ chỉ được dùng trong các nghi lễ, nhưng ở Bhutan, đó cũng là cách chúng tôi bắt đầu và kết thúc mỗi ngày,\” Nado nói. \”Đó gần như là một nghi thức bắt buộc.\”

Cho đến ngày nay, nhang vẫn được sử dụng theo cách như trong hàng thế kỷ, theo một trong hai dạng: bột nhang hay cây nhang.

Khi đốt dạng bột thì nhang tạo ra khói nhiều hơn – nhang được đốt trên than hồng nóng trong nhà, tu viện và chùa chiền. Nó được dùng vừa là để dâng cúng các vị thánh thần vừa làm chất khử để thanh tẩy các nơi chốn linh thiêng và các đồ vật thiêng, xoa dịu các linh hồn dữ và xóa năng lượng tiêu cực.

Cây nhang cũng được dùng theo cách tương tự để dâng cúng, nhưng chúng cũng được đốt để phát huy các đặc tính trị liệu.

\”Sự giải phóng nhẹ nhàng khói thơm nuôi dưỡng tâm trí và kích thích các giác quan,\” Nado cho biết. \”Điều này đem đến niềm vui và đến lượt nó đem lại sự tĩnh lặng tinh thần. Công thức nhang riêng của tôi có thể làm được hết những điều này, nhưng cũng giải phóng năng lượng bị chặn và chữa nhiều bệnh tật.\”

Công thức hoàn toàn tự nhiên của Nado, tạo ra thứ hương giúp ta cảm thấy khỏe mạnh và hạnh phúc, vẫn là một bí quyết được giữ kín chặt chẽ mà chỉ có ông và con gái ông, Lamdon, được biết.

Ông giải thích rằng nó dựa trên một công thức được biết đến rộng rãi từ Tu viện Phật giáo Tây Tạng Mindrolling hơn 350 năm tuổi ở Ấn Độ.

Bí quyết làm nhang

\”Tuy nhiên, tôi đã điều chỉnh nó lại, bởi vì thành phần nghệ tây theo cách làm gốc thì cần nhiều đến nỗi ngày nay nó có thể làm nhang trở nên cực kỳ đắt đỏ và ngoài tầm với của người dân bình thường,\” ông nói.

\”Tôi cũng pha trộn nó với một công thức khác từ Dòng Phật giáo Kim cương thừa Drukpa để tăng cường hương thơm và tối đa khả năng chữa bệnh. Tôi sử dụng khoảng 30 thành phần cho nhang thường, và 108 nguyên liệu trong loại nhang dành cho các nghi thức tôn giáo quan trọng. Con số 108 là con số may mắn cho các Phật tử và loại nhang đặc biệt này chỉ có thể được làm vào một ngày linh thiêng, theo cách tính thiên văn của Phật giáo.\”

Để làm loại nhang này, các nguyên liệu khác nhau (gồm vỏ cây, gia vị, dăm gỗ, hoa và lá) được xay nhuyễn trong phòng xay xát của xưởng. Mặc dù các công nhân tham gia công đoạn này biết sơ sơ cần bỏ nguyên liệu gì để làm nhang, họ không biết tỷ lệ chính xác, Nado giải thích. \”Và họ chắc chắn không biết có gì trong cái cốc mà tôi cho vào cuối cùng.\”

Những gì ông thật sự tiết lộ là loại bột để đốt trực tiếp được trộn với các loại thảo dược bổ sung để đảm bảo nhang có nhiều khói hơn trước khi được gửi đi đóng gói; trong khi bột nhang cây được trộn với nước, mật ong và thuốc nhuộm tự nhiên màu tím để làm thành một loại bột nhồi được để cho lên men nhẹ nhàng trong một cái thùng lớn cho đến tối đa một tuần.

\”Tôi nghĩ về nó như là một rương kho báu,\” Nado nói, từ từ nhấc nắp lên để cho tôi ghé mắt nhìn vào trong và hít vào mùi hương hoa của men. \”Nhiều người muốn đặt tay vào thứ phong phú bên trong.\”

Làm với tất cả cái tâm

Khi bột lên men, Nado và các công nhân của ông coi chừng nó chặt chẽ, vì mẻ bột rất dễ bị hỏng. \”Đó là lý do tại sao rất nhiều công việc chúng tôi làm ở đây được thực hiện bằng tay. Đó là công việc thủ công, không phải sản xuất hàng loạt.\”

Nado sau đó dẫn tôi đến phòng vắt nhang để xem giai đoạn tiếp theo của quá trình làm nhang.

Ở đó, Gyenzang, một trong 12 nữ công nhân sản xuất của Nado đang cho những nắm tay đầy bột đã lên men vào phễu của một chiếc máy để biến bột như đất sét thành những cuộn nhang mềm trong vòng vài giây.

\”Làm nhang là quá trình phải đi từ trái tim,\” cô nói trong khi bắt những cuộn nhang màu mận trên khay khi chúng được vắt ra từ chiếc vòi của máy vắt.

\”Đây là công việc mà tất cả chúng tôi đều yêu quý. Không ai trong chúng tôi được học hành đàng hoàng; chúng tôi sẽ phải rất vất vả để kiếm việc làm nếu không phải là nhờ Nado,\” cô nói thêm, trước khi chuyển khay cho đồng nghiệp, Yeshey, để duỗi thẳng.

\”Công việc này tạo cho chúng tôi sức mạnh,\” Yeshey nói trong khi cán nhang mỏng dọc theo rìa của một khối gỗ.

\”Chúng tôi có thể kiếm tiền và cảm thấy độc lập với chồng và gia đình. Công việc đã đem đến cho tất cả chúng tôi sự tự tôn lớn hơn. Chúng tôi cảm thấy được thụ hưởng lòng tốt của Nado và rất vui khi biết rằng tất cả những việc làm tốt và sự tích cực trong quá trình làm nhang sẽ được truyền lại cho thành phẩm và những người sử dụng nó.\”

Sau khi công đoạn duỗi thẳng bột hoàn tất, các cây nhang được đưa đi sấy khô trên gác mái, sau đó cắt tỉa cho đúng kích cỡ và buộc thành các bó sẵn sàng đưa ra thị trường.

\”Chúng tôi sản xuất khoảng 20.000 cây nhang và 350kg bột nhang mỗi tháng,\” Nado cho biết.

\”Giờ đây chúng tôi xuất khẩu đến những nơi xa xôi như Trung Quốc, Mỹ và Anh. Nhưng mặc dù đây là công việc làm ăn giúp tôi kiếm sống, tiền bạc không hề đặt lên trước ý nghĩa tinh thần của những gì tôi làm. Làm nhang là một phần của việc phụng sự Phật pháp của tôi trong hơn 50 năm. Đó là cái nghiệp của tôi. Và nó đem đến cho tôi sự viên mãn cá nhân tuyệt vời bởi vì tôi thấy tận mắt mọi người được lợi ích từ nhang như thế nào. Đi theo tôi, tôi sẽ chỉ anh thấy.\”

Nghi thức lâu đời

Nado và tôi đi xuống sườn đồi có rừng cây bao phủ về phía trung tâm Thimphu, và trên đường đi, ông ấy nói với tôi làm thế nào mà ông đã tìm ra mục đích của đời mình.

\”Tôi thọ giới năm 15 tuổi và trì giới trong 10 năm,\” ông nói. \”Tôi xuất sắc với thư pháp, và khi Đệ tam Quốc vương Bhutan yêu cầu kinh điển Phật giáo phải viết bằng chữ vàng, tôi đã được tuyển cho công việc này. Sau khi tôi hoàn thành, tôi muốn tìm một cái gì cũng đem lại sự viên mãn như vậy vốn kết hợp sự sáng tạo với những điều linh thiêng, và điều đó đã đưa tôi đến con đường làm nhang.\”

Ở trung tâm Thimphu, chúng tôi bước vào Chợ Nông dân Bách Niên rộng lớn; tầng trệt dành riêng cho trái cây và rau quả, tầng trên chứa đầy các sản phẩm về nhang hứa hẹn làm giảm đau bụng, giúp thư giãn và hỗ trợ trừ tà.

Tại một quầy hàng, chúng tôi trò chuyện với một người phụ nữ tên là Choden, vốn thường đốt nhang của Nado trong chánh điện ngôi chùa gần nhà và lúc đó đang mua thêm lượng nhang thơm mới.

\”Khi tôi đánh răng, tôi cũng đốt ba cây nhang vào buổi sáng và ba cây nhang vào ban đêm,\” cô cho biết. \”Tôi sẽ cảm thấy thiếu cái gì đó nếu tôi không đốt nhang. Đó là nghi thức được tổ tiên truyền lại, và tôi đã truyền lại nó cho các con. Thắp nhang cũng quan trọng như thức ăn chúng tôi ăn, nước chúng tôi uống và không khí chúng tôi hít thở. Đó là một tập tục đoàn kết tất cả chúng tôi – bất kể giàu hay nghèo.\”

\’Quyền năng to lớn\’

Chúng tôi tiếp tục đến một tu viện mà Nado cung cấp nhang.

Ở đó, trong một phòng tụng kinh đầy nắng, một nhà sư nhẹ nhàng vung chiếc bình hương, khói thơm bốc lên từ nắp có nhiều lỗ nhỏ để lan tỏa trong không khí và len vào các nếp gấp trên quần áo ông.

\”Khi tôi làm lễ puja (một nghi thức thanh tẩy bằng cách đốt bột nhang), nó sẽ loại bỏ năng lượng tiêu cực ra khỏi phòng và khiến tôi cảm thấy tinh sạch về tinh thần, thể xác và tâm linh,\” ông nói. \”Nhang giúp tôi định tâm để cầu nguyện và con người tôi được tinh tấn. Nó giúp tôi trở thành con người tốt nhất có thể.\”

Dưới hành lang trong một phòng sách, một nhóm các nhà sư đang ngồi xếp bằng với những cái đầu nhẵn thín chìm sâu trong những quyển kinh, mỗi người có một cây nhang tỏa khói bên cạnh họ.

\”Tôi tin rằng chỉ trong một nén nhang vẫn có quyền năng to lớn,\” một trong các nhà sư có tên là Wangchuk nói. Nado gật đầu đồng ý.

\”Nhang có thể loại bỏ những điềm xấu và chướng ngại ra khỏi cuộc sống,\” Wangchuk nói tiếp. \”Nó đem đến một cách để mọi người tử tế với nhau hơn. Nhang là chiếc chìa khóa có thể mở ra cánh cửa hạnh phúc.\”