Chuyến thăm Hoa Kỳ và Canada của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky gần đây được nói đến nhiều nhờ các cam kết viện trợ cho Kyiv trong cuộc chiến chống lại quân đội Nga xâm lăng.
Nhưng một hoạt động ngoại giao của ông Zelensky trong Nghị viện Canada -đã gây ra phản ứng từ nhiều giới.
Tới Canada hôm 22/09/2023 sau khi thăm Hoa Kỳ, ông Zelensky đã phát biểu tại Quốc hội Canada, nước đã đón nhiều người tỵ nạn từ Ukraine gần đây.
Các thành viên nghị viện, cùng Chủ tịch Hạ viện Antony Rota, Thủ tướng Justin Trudeau và ông Zelensky đã vỗ tay hoan nghênh Yaroslav Hunka, năm nay đã 98 tuổi, một cựu binh phát-xít Ukraine được mời dự lễ.
Có vẻ như phía Canada không ý thức được về quá khứ đen tối của người Ukraine này và đã giới thiệu y như “người anh hùng Ukraine” và “người anh hùng Canada”.
Chủ tịch Hạ viện Canada sau đó đã xin lỗi và từ chức, nhưng dư âm của vụ việc khiến các láng giềng của Ukraine, và cộng đồng Do Thái đã lên án vụ việc.
Theo phóng viên BBC News Nadine Yousif từ Toronto, câu chuyện đã làm sống lại vấn đề quá khứ của những nhóm Nazi tại Ukraine trong Thế Chiến II và việc chính quyền Ukraine hiện nay ứng xử ra sao với mảng tối trong quá khứ của nước họ.
Yaroslav Hunka và sư đoàn Waffen-SS Grenadier Division
Năm 1943, sau khi Wehrmacht đã tiến sâu vào Liên Xô, ở vùng Tây Ukraine, Hitler cho phép quân tình nguyện Ukraine tham gia một lực lượng do Đức chỉ huy để tăng quân số chống lại Liên Xô và các dân tộc châu Âu bị Đế chế Quốc xã tấn công, chiếm đóng.
Vì tinh thần chiến đấu cuồng tín theo chủ nghĩa phát-xít, chống Liên Xô cộng sản các nhóm người Ukraine này được cho vào đơn vị mang tên Sư đoàn SS Waffen SS Grenadier số 14, còn gọi là Binh đoàn SS Galizien.
Galizien hay Galicia là tên cũ của vùng Tây Ukraine khi thuộc đế quốc Áo-Hung và đây cũng là lý do Hitler cho rằng “nhờ ảnh hưởng của văn hóa Đại Đức”, sắc dân ở đây “thượng đẳng” hơn các nhóm Slavơ khác và “xứng đáng phục vụ trong SS”.
SS là lực lượng vũ trang đặc biệt trung thành với quốc trưởng Adolf Hitler và đảng Quốc xã, có vị thế cao hơn quân đội Đức, và thường được cử vào các chiến dịch chủ chốt, “thà chết không đầu hàng”.
Nhưng hàng nghìn lính và sĩ qua SS Đức và Áo cũng là cai tù tàn bạo ở các trại tập trung và một số SS người Ukraine tham gia công việc này.
Các nguồn sử liệu châu Âu cho biết lực lượng SS người Ukraine đã tuyên thệ trung thành với Hitler và gây ra nhiều tội ác chiến tranh, đặc biệt là trong các cuộc thảm sát bằng bắn giết hàng loạt và thiêu sống thường dân Ba Lan và Do Thái.
Khi Hồng quân Liên Xô đẩy lui quân Đức và đồng minh khỏi Liên Xô, sư đoàn SS người Ukraine cũng rút chạy sang phía Tây và đầu hàng quân đồng minh phương Tây.
Chừng 600 cựu binh Nazi người Ukraine đã được Canada đón về, và Yaroslav Hunka la một trong số đó.
Cần nhìn lại công bằng lịch sử và rút ra bài học
Tổ chức Do Thái Canada CIJA đã lên án vụ “ca ngợi kẻ cựu binh Nazi” và yêu cầu rà soát lại để không có chuyện tương tự xảy ra.
Hiện vẫn có những người Ukraine coi các binh sĩ theo phát-xít trong Thế Chiến II là anh hùng “chiến đấu chống Liên Xô, vì độc lập dân tộc”, và tượng của họ được dựng ở Ukraine ngày nay.
Thế nhưng, ông Michael Mostyn, từ hội Do Thái Canada B’nai Brith bác bỏ nhận thức này.
Ông nói với đài BBC, “tựu trung lại thì đơn vị SS số 14 là Nazi”.
Theo ông, cần nâng cao hiểu biết chung ở Canada về lịch sử vì người Canada ít biết về lịch sử nước họ, và lịch sử châu Âu.
Một nhân vật khác, là Roman Shukhevych, cựu binh SS trong Binh đoàn Galizien, có tượng đặt cạnh một trụ sở của kiều dân Ukraine ở Edmonton, Canada.
Một số người Ukraine cho rằng Shukhevych đã chiến đấu chống lại quân Liên Xô vì độc lập của Ukraine.
Báo Rzeczypospolita ở Ba Lan thì viếtcó thể người Canada không rõ các chi tiết liên quan đến vụ Hunka nhưng ông Zelensky thì phải biết hơn về lịch sử nước của ông.
Bản thân ông Zelensky có ông là sĩ quân Hồng quân người Do Thái, tham chiến chống lại phát-xít Đức.
Những người bào chữa cho quá khứ Nazi của đồng hương họ trong Thế Chiến II thì chỉ ra rằng hàng triệu người Ukraine đã chiến đấu trong hàng ngũ quân đội Liên Xô, và chỉ có một số nhỏ theo Đức Quốc xã.
Phái dân tộc chủ nghĩa Ukraine cho rằng chính các cuộc “diệt chủng bằng nạn đói Holodomor” mà Liên Xô gây ra trước đó, thời Stalin, làm hàng triệu nông dân Ukraine bị chết, đã khiến những thanh niên muốn chống lại Liên Xô bước qua lằn ranh sang hàng ngũ Nazi.
Tuy thế, cách nói này không giải thích được vì sao đơn vị SS người Ukraine lại quá tích cực sát hại người Do Thái và thường dân Ba Lan, trong lúc lực lượng đồng minh của Hitler người Hungary, Romania, Ý không làm như vậy khi cùng quân Đức đánh sang Liên Xô và Đông Âu.
Sau vụ việc trong Quốc hội Canada, Chủ tịch Hạ viện nước này đã phải từ chức.
Chính phủ Ba Lan qua lời bộ trưởng Przemyslaw Czarnek cho biết họ sẽ điều tra xem Yaroslav Hunka có mặt trong một cuộc thảm sát người Ba Lan ở Huta Pieniecka ngày 28/02/1944 cùng Binh đoàn SS Galizien hay không.
Các sử liệu Ba Lan, Israel và Mỹ đưa ra con số ước tính thường dân bị giết tại đó trong một ngày là khoảng từ 500 tới 1.200.
Giống như các nước châu Âu khác và Israel, Ba Lan có luật yêu cầu dẫn độ để xử bất cứ cựu binh Nazi, cựu cai tù trại tập trung nào từng gây án với thường dân, tù binh trong Thế Chiến II.
Tuyên truyền của Điện Kremlin
Toàn bộ vụ việc nói trên cũng đang giúp cho Điện Kremlin đẩy mạnh diễn ngôn rằng Kyiv theo chủ nghĩa Nazi, điều các nước châu Âu đồng minh của Ukraine đều bác bỏ.
Theo GS David Marples, chuyên gia về lịch sử Đông Âu ở ĐH Alberta, Canada thì sang thế kỷ 21, cuộc tranh luận về lịch sử này trở nên phức tạp hơn bởi tuyên truyền của Nga.
Nga cáo buộc bịa đặt chính phủ Ukraine là Nazi để bào chữa cho cuộc xâm lăng tháng 2/2022.
GS Marples nóđúng là chủ nghĩa cực hữu vẫn tồn tại ở Ukraine, nhưng nó nhỏ hơn tuyên truyền của Nga cố thuyết phục người ta tin.
Nga sử dụng một diễn ngôn đã đơn giản hóa quá mức, ông cho biết.
Và hiện nay, không có một quan chức dân cử Ukraine nào có liên hệ với bất cứ một nhóm cực hữu nào.
Trong Thế Chiến II không chỉ có một nhóm Ukraine đi theo phát-xít Đức mà còn có cả lực lượng của người Nga, do Andrey Vlasov, một cựu tướng Hồng quân – tù binh đi theo Đức, lập ra và chỉ huy.
Quân đội Tự do Nga (ROA) gồm vài chục nghìn quân do Andrey Vlasov lập ra dưới cờ của quân đội Đức, gồm các tù binh Liên Xô nói tiếng Nga, đã gây ra nhiều tội ác ở Ba Lan. Sau chiến dịch Prague năm 1945 y bị Liên Xô bắt và xử tử.
