- Tác giả,Abdujalil Abdurasulov
- Vai trò,BBC News, Kyiv
- 26 tháng 11 2023
Liệu một cuộc bầu cử tổng thống có thể diễn ra khi một quốc gia đang lâm vào chiến tranh hay không?
Trong nhiều tháng qua, Ukraine đã bị rơi vào một cuộc tranh cãi ‘nảy lửa’ liên quan đến chuyện quốc gia này có thể tiến hành một cuộc bầu cử tổng thống vào năm sau 2024 như kế hoạch ban đầu hay không.
Tất cả các cuộc bầu cử – bao gồm bầu cử tổng thống – bị cấm theo thiết quân luật hiện đang được ban bố tại Ukraine, sau khi Nga tiến hành một cuộc xâm lược toàn diện vào quốc gia này vào tháng 2/2022.
Nhiều người ở Ukraine phản ứng giận dữ trước ý tưởng này, lo ngại một cuộc bầu cử có thể làm xao nhãng nỗ lực tranh đấu vì sự tồn vong của dân tộc.
Căng thẳng hạ nhiệt sau khi Tổng thống Volodymyr Zelensky hồi tháng 11 tuyên bố đây “không phải là thời điểm thích hợp” để tiến hành bầu cử.
Thế nhưng vấn đề này dường như chưa hề kết thúc, và ‘đổ thêm dầu vào lửa’ đối với cuộc đối đầu chính trị chưa từng thấy ở Ukraine kể từ khi cuộc xâm lược toàn diện của Nga bùng phát.
Thế nhưng một trong những động lực lớn nhất cho tranh cãi này lại không nằm ở Ukraine, mà là từ Mỹ.
Chính trị đảng phái tại Mỹ
Cuộc thảo luận về các cuộc bầu cử tại Ukraine một phần bị thúc đẩy từ các chính trị gia của Washington, ngay trước bầu cử tổng thống Mỹ năm 2024, đặc biệt từ một nhóm nhỏ bên trong nội bộ Đảng Cộng hòa, Olha Aivazovska, chủ tịch mạng lưới giám sát bầu cử Opora cho biết.
Bà đưa ra lập luận rằng một số thành viên Đảng Cộng hòa cực hữu đang sử dụng vấn đề này để biện minh cho ý muốn ngăn chặn nguồn viện trợ quân sự dành cho Ukraine.
Và những tiếng nói này ngày càng trở nên mạnh mẽ hơn. Trong bối cảnh những quan điểm theo chủ nghĩa cô lập của Donald Trump đang giành được sức ảnh hưởng ngày càng to lớn hơn trong nội bộ Đảng Cộng hòa, vấn đề về sự hậu thuẫn dành cho Ukraine – theo một cách không mong muốn – đã trở thành một vấn đề trong nền chính trị nội bộ của Hoa Kỳ và sự chia rẽ đảng phái.
Mặc dù nhiều thành viên Đảng Cộng hòa ủng hộ Ukraine, “điều này không đồng nghĩa phe cực hữu của đảng này sẽ không sử dụng chủ đề nhằm vào Ukraine vào năm sau [trong suốt] cuộc bầu cử tổng thống tại Mỹ,” bà Aivazovska nói.
Họ đang thực hiện chuyện này. Hồi đầu tháng, Vivek Ramaswamy, đang tranh cử vị trí ứng viên tổng thống của đảng Đảng Cộng hòa, tuyên bố rằng Ukraine “không phải là một hình mẫu của nền dân chủ” và “đang đe dọa không tổ chức bầu cử vào năm nay nếu Mỹ không rót thêm tiền”.
Thượng nghị sĩ Lindsey Graham từ Đảng Cộng hòa cũng có ý tưởng này khi trong chuyến đi đến Kyiv hồi tháng 8, ông nói rằng Ukraine phải tiến hành cuộc bầu cử tổng thống vào năm 2024.
Và Tổng thống Zelensky hiểu là ông cần giải quyết những tiếng nói ngày càng mạnh hơn từ Mỹ: đồng minh chính của Ukraine, và nguồn viện trợ quân sự của Mỹ mang tính sống còn cho Ukraine trong cuộc chiến chống quân xâm lược Nga.
“Có một vài điều có thể gây chia rẽ sự hậu thuẫn của Mỹ [dành cho Ukraine],” ông Zelensky nói trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình Ukraine hồi tháng 8. “Một trong số đó là bầu cử, bởi vì, như tôi biết, đã có những tiếng nói [phản đối tiếp tục sự hậu thuẫn] ngay bên trong Đảng Cộng hòa.”
Cho đến gần đây, ông Zelensky đã không bác bỏ các cuộc bầu cử ngay lập tức. Ông đã liệt kê tất cả các thách thức – như an ninh, luật pháp, nguồn tiền – và cho biết thêm ông “đã sẵn sàng” ra tranh cử trong nhiệm kỳ lần hai nếu cuộc bầu cử diễn ra ngay trong thời chiến.
Trong một phỏng vấn mới đây trên truyền hình Ukraine, ông Zelensky nói ông “muốn [tổ chức bầu cử] trong vòng một năm hoặc bất kỳ nơi nào được yêu cầu.”
Hồi đầu tháng, Ngoại trưởng Ukraine Dmytro Kuleba tuyên bố ông Zelensky đang “cân nhắc những mặt lợi và hại khác nhau” nếu tiến hành cuộc bầu cử tổng thống trong thời chiến.
Sự phản pháo từ trong nước
Thậm chí khi thiết quân luật được thay đổi để cho phép tiến hành bỏ phiếu, sẽ có nhiều rào cản để tiến hành bầu cử.
An ninh là vấn đề quan trọng nhất. Việc số người dân đã phải rời bỏ nhà cửa ra đi cũng là vấn đề khác.
“Không thể tiến hành bầu cử trong thời chiến khi hàng triệu người dân phải đi tị nạn hoặc bị mất nhà cửa,” nghị sĩ Olena Shulyak, người đứng đầu đảng cầm quyền ‘Người phụng sự của Nhân dân’ cho biết.
“[Không thể tiến hành bầu cử] khi chúng tôi không thể đảm bảo an ninh cho người dân, khi binh sĩ của chúng tôi… không thể đi bầu hoặc được đề cử trở thành ứng viên tổng thống.”
Các thách thức khác bao gồm những trường học – nơi thường được sử dụng là địa điểm bỏ phiếu – đã bị hư hại, hệ thống đăng ký cử tri lỗi thời, quyền lợi bị giới hạn vì thiết quân luật và thiếu nguồn tiền.
Các chuyên gia đồng thuận rằng với tình trạng hiện tại, việc tổ chức các cuộc bầu cử công bằng và tự do với một quy trình chính trị mang tính cạnh tranh là không khả thi.
Không ngạc nhiên khi ý tưởng về tiến hành bầu cử tổng thống tại Ukraine lại bị phản đối sâu sắc. Một cuộc điều tra do Viện Xã hội học Quốc tế (International Institute of Sociology) tại Kyiv tiến hành hồi tháng 11 cho thấy hơn 80% người trả lời muốn cuộc bầu cử diễn ra chỉ sau khi cuộc chiến tranh hiện nay kết thúc.
Các nghị sĩ từ cả hai đảng cầm quyền và đối lập đều lặp lại tuyên bố việc tổ chức bầu cử vào năm sau là sai lầm.
Nhưng những tuyên bố không rõ ràng của Tổng thống Zelensky về khả năng tiến hành cuộc bầu cử đã vấp phải sự phản phán ngay từ trong nước.
Các chính trị gia đối lập và truyền thông bắt đầu thông tin về việc chính quyền đang chuẩn bị để tiến hành các cuộc bầu cử tổng thống vào năm 2024. Một số chính trị gia thậm chí tuyên bố kế hoạch ra tranh cử tổng thống.
Đồn đoán gia tăng về khả năng sư ủng hộ dành cho ông Zelensky sẽ giảm sút bởi vì thế bế tắc trên chiến trường, và bởi vì ông ấy muốn tổ chức cuộc bầu cử vào năm 2024 như kế hoạch trong lúc tỷ lệ ủng hộ của ông ấy vẫn còn cao.
Trong một nỗ lực để phá vỡ những lời đồn, ông Zelenky đã có bài phát biểu trên truyền hình hồi đầu tháng 11, và tuyên bố đây “không phải là thời điểm thích hợp để tiến hành bầu cử”.
“Chúng ta phải quyết định rằng đây là thời điểm phòng vệ, chiến đấu, vì vận mệnh của quốc gia và người dân phụ thuộc vào chuyện này,” ông nói.
Khi nào Ukraine sẽ tiến hành bầu cử?
Alina Zagoruyko, một nghị sĩ và người đứng đầu ủy ban nghị viện về bầu cử và trưng cầu ý dân, lập luận rằng ông Volodymyr Zelensky sẽ vẫn là tổng thống chính danh thậm chí sau khi nhiệm kỳ của ông ấy kết thúc vào mùa xuân năm sau.
Điều khoản 108 của Ukraine nêu rằng một người đứng đầu nhà nước vẫn thực thi nghĩa vụ của mình cho đến khi có một tân tổng thống nhận nhiệm sở.
Nhưng nếu cuộc chiến tranh này kéo dài lâu hơn, thì sau đó ở một thời điểm nào đó “đây có thể trở thành một vấn đề và chúng tôi cần phải xem các khả năng tiến hành cuộc bầu cử thậm chí trong những điều kiện như vậy,” bà Zagoruyko nói.
Mặc dù vậy hầu hết các chính trị gia và chuyên gia đều đồng ý rằng họ cần phải bắt đầu chuẩn bị cho các cuộc bầu cử thời hậu chiến vào lúc này.
Nhiều làng mạc và thị trấn như Bakhmut và Avdiivka đã trở thành đống đổ nát. Hầu hết cư dân tại đây đã chết hoặc phải lưu bạt trên khắp đất nước hoặc xa hơn thế. Cơ sở hạ tầng phục vụ bầu cử đã bị phá hủy. Tiến hành bầu cử tại các khu vực này sẽ vô cùng thách thức thậm chí ngay trong thời bình.
Một vấn đề khác là các cử tri. Trong số tám triệu người tị nạn Ukraine, nhiều người không thể trở về quê hương nhanh chóng thậm chí sau khi cuộc chiến tranh kết thúc.
Vì vậy chính quyền phải đồng thuận với các chính phủ nước ngoài về việc mở rộng các địa điểm bỏ phiếu ở nước ngoài, Olena Shulyak cho biết.
“Chúng ta cần phải thảo luận những cách khác nhau để bầu cử, như gửi phiếu bầu qua bưu điện hoặc bỏ phiếu trên mạng. Tất cả những điều này đòi hỏi phải có thay đổi về mặt luật pháp.”
Nhưng các nghị sĩ cũng ngần ngại thảo luận về những vấn đề này bởi vì những sự kiện như vậy được xem như chuẩn bị bầu cử trong chiến tranh. Người dân ngay lập tức cáo buộc các chính trị gia phản bội quốc gia của họ. Trong bối cảnh bước tiến trên tiền tuyến bị chững lại, mối lo ngại về việc đánh mất sự thống nhất của quốc gia ngày càng tăng cao.
Hầu hết các đảng phái tại Ukraine và các nhóm chính trị dường như đồng thuận rằng họ không thể chìm ngập vào cuộc tranh cãi chính trị trong thời bình khi còn đang phải chiến đấu với Nga.
Nhưng nếu cuộc chiến tranh này kéo dài lâu hơn, thì việc duy trì sự đồng thuận sẽ càng trở nên khó khăn hơn, một phần xuất phát từ các nền chính trị ở những quốc gia đối tác Phương Tây của Ukraine.
Tường thuật bổ sung do Anastasia Levchenko thực hiện.
