6 tháng 2 2024
Trong hơn một năm qua, Nga đã cho phóng thích tù nhân để chiến đấu ở Ukraine cùng lời hứa ân xá và trả tự do sau sáu tháng, ngay cả đối với những tù nhân phạm tội bạo lực.
Tuy nhiên, thỏa thuận này đã không còn nữa, theo phát hiện của BBC.
Giờ đây, họ không còn được ân xá, phải đối mặt với những điều kiện khắc nghiệt hơn và phải chiến đấu cho đến khi chiến tranh kết thúc thay vì được về nhà sớm.
“Nếu bạn đăng ký tham gia bây giờ thì hãy chuẩn bị để chết,” một người đàn ông tên Sergei viết trong một nhóm chat của những cựu tù nhân Nga chiến đấu ở Ukraine.
Ông nói rằng mình là thành viên của một đơn vị mới tên “Storm V” từ tháng 10 – đây là đơn vị mà các tù nhân hiện được phân công tới.
“Trước đây bạn chỉ phải gắng trụ trong sáu tháng. Nhưng bây giờ, bạn phải chiến đấu cho tới khi chiến tranh kết thúc,” ông viết.
Hoạt động chiêu mộ tù nhân hàng loạt bắt đầu vào mùa hè năm 2022 và do Yevgeny Prigozhin, từng là lãnh đạo nhóm lính đánh thuê Wagner, tổ chức.
Khi đó, tù nhân được hứa hẹn xóa án, ân xá và trở về nhà sau sáu tháng trên chiến trường.
Trước khi chết trong vụ tai nạn máy bay vào tháng 8/2023, Prigozhin cho biết gần 50.000 tù nhân Nga đã được đưa ra tiền tuyến theo thỏa thuận này – các nhà hoạt động nhân quyền cũng trích dẫn con số tương tự.
Hàng ngàn tù nhân trong số đó đã thiệt mạng. Tuy nhiên, hàng chục tội phạm bạo lực đã trở về nhà, một số tái phạm và thậm chí giết người.
Khi tiếp quản chiến dịch này vào tháng 2/2023, Quân đội Nga ban đầu cũng có những ưu đãi tương tự như của Prigozhin.
Tuy nhiên, thỏa thuận này đồng nghĩa với việc tù nhân được thả ra để chiến đấu có thể về nhà sau sáu tháng và ở vào vị trí được ưu đãi hơn binh lính thông thường.
Điều này gây bất bình cho những binh lính được huy động trước đó và gia đình của họ.
Giờ đây, những điều kiện mới dành cho tù nhân đã phần nào khắc phục sự mất cân bằng đó và trở nên khắc nghiệt hơn rất nhiều.
Từ tin nhắn trong các ứng dụng nhắn tin và các trao đổi với người thân của binh lính, BBC có thể xác nhận rằng binh sĩ thuộc các đơn vị Storm V hiện đang phục vụ dọc tiền tuyến – từ Zaporizhzhia ở miền nam đến Bakhmut ở miền đông Ukraine.
Một phụ nữ từ vùng Transbaikal ở Viễn Đông Nga, người muốn giữ kín danh tính, cho biết chồng bà đã được tuyển vào một trong những đơn vị Storm V đầu mùa thu năm 2023.
Bà không tiết lộ chồng mình từng phạm tội gì, nhưng cho biết đó là “một tội nghiêm trọng”.
Bà nói họ đã cùng nhau quyết định rằng chồng bà sẽ chiến đấu ở Ukraine, tin rằng điều này sẽ giúp ông nhanh chóng được trả tự do.
“Tháng Hai này lẽ ra đã là 15 năm từ khi ông ấy bị kết án. Ông ấy lẽ ra còn phải ngồi thêm bốn năm nữa,” bà nói.
“Điều kiện trong nhà tù ổn định. Ông ấy đã có thể tiếp tục thụ án, nhưng đây là cách duy nhất để nhanh chóng đưa ông ấy trở về nhà.”
Bà nói hợp đồng của chồng bà với Bộ Quốc phòng Nga là một năm, không phải là sáu tháng như của các tù nhân khác trước đó.
Và khi hợp đồng hết hạn, ông ấy sẽ không được ân xá và trở về nhà ngay lập tức vì hợp đồng “sẽ được gia hạn tự động”.
Các bài đăng trên mạng xã hội từ những người Nga có người thân đang phục vụ trong các đơn vị Storm V cũng nói rằng họ phải ở lại tiền tuyến cho tới khi cái mà Moscow gọi là “chiến dịch quân sự đặc biệt” kết thúc.
Tù nhân được cảnh báo về điều khoản này khi họ ký hợp đồng.
Đây là kết quả của một sắc lệnh của Vladimir Putin vào tháng 9/2022, quy định rằng một hợp đồng hết hạn trên thực tế sẽ không chấm dứt và sẽ được gia hạn.
Giờ đây, cách duy nhất để tù nhân được thả là nhận được một bằng khen cấp nhà nước, mất khả năng chiến đấu, đạt đến một độ tuổi giới hạn, hoặc chiến tranh kết thúc.
Thay vì được ân xá, cựu tù nhân nay chỉ được “trả tự do có điều kiện” vào cuối kỳ quân ngũ. Điều này có nghĩa là nếu họ bị kết án một tội mới, án phạt mới cũng sẽ phản ánh bản án trước đó.
Tổng thống Putin không còn tham gia trực tiếp vào việc ký ân xá. Điều này có nghĩa truyền thông sẽ ít đưa tin hơn về việc ông ký ân xá cho những người bị kết án giết người và phạm tội tình dục.
BBC đã xem xét rất nhiều bài đăng trong các phòng chat từ những người đàn ông cho biết đã từng ở tiền tuyến khi tham gia các đơn vị này.
“Các điều kiện có vẻ tốt hơn một chút. Bạn được nhận lương đầy đủ, giống như trong quân đội, và tất cả các lợi ích và phụ cấp khác,” một tù nhân viết.
“Cơ hội sống sót của bạn là khoảng 25%. Tôi là lính xung kích được năm tháng rồi. Trong trung đội khoảng 100 người của chúng tôi, chỉ có 38 người còn sống,” một người khác nói.
Nhiều lính Storm V được huấn luyện tại một trường bắn đôi khi chỉ 10 ngày trước khi được cử đi.
Có hàng chục trường hợp tù nhân được đưa lên tiền tuyến chỉ sau ba đến năm ngày huấn luyện.
Trong khi đó, lính nghĩa vụ của Liên Xô ở Afghanistan được huấn luyện tới sáu tháng trước khi ra trận.
Kể từ tháng 1/2023, BBC Nga đã hợp tác với trang web Mediazona và một nhóm tình nguyện viên để xác định danh tính của những binh lính Nga thiệt mạng trong chiến tranh.
Hơn 8.000 tù nhân đã thiệt mạng khi chiến đấu ở Ukraine, và ít nhất 1.100 người trong số họ thuộc các đơn vị Storm V hoặc các đơn vị mà Storm V thay thế.
BBC chỉ đưa vào cơ sở dữ liệu của mình những tù nhân có bản án được phán quyết công khai của tòa án.
Tuy nhiên, không phải tất cả các phán quyết đều được số hóa và không phải tất cả các trường hợp tử vong đều được báo cáo.
Trên thực tế, số lượng tù nhân tử vong được ước tính cao hơn rất nhiều.
Việc xác định số người thiệt mạng là vô cùng khó khăn, đặc biệt khi nhiều người chết nhưng không được tìm thấy.
Nhiều gia đình vẫn đang tìm kiếm những binh lính đã mất liên lạc từ mùa hè năm ngoái.
“Địa ngục này sẽ không bao giờ kết thúc. Tôi chưa từng nghĩ mình sẽ vui mừng chỉ vì tìm thấy xương của con trai. Chỉ để chôn cất nó,” một người mẹ viết trong phòng chat.
Trước đây, thông tin trên thẻ quân nhân của tù nhân không phải luôn được nhập vào cơ sở dữ liệu quân đội, nhưng điều đã thay đổi – các thành viên của đơn vị Storm V hiện được coi là nhân viên quân sự thay vì tình nguyện viên.
Nhiều binh lính Storm V sống sót đã bị quân đội Ukraine bắt giam. BBC đã xem các video cho thấy các tù nhân chiến tranh bị thẩm vấn.
Trong một video, một người đàn ông nói rằng mình đã bị tù vài lần kể từ năm 2014 vì tội gây thương tích và trộm cắp.
BBC sau đó đã xác định được danh tính và các bản án của người đàn ông này dựa vào hồ sơ tòa án.
Người này đã ký hợp đồng vào tháng 10 với Bộ Quốc phòng và ra thẳng tiền tuyến từ một nhà tù được bảo vệ an ninh nghiêm ngặt.
Sau đó, khi bị bắt và tra hỏi, ông ta kể rằng các binh lính Storm V thường được cử đi tham gia các cuộc “tấn công vô nghĩa” mà chỉ một vài người sống sót trở về.
Ông ta nói rằng nếu từ chối đi, họ sẽ bị nhốt trong một cái hầm và không được cho ăn.
Lời kể của ông khớp với lời của những người khác, trong đó có một phụ nữ từ Siberia, người nói với BBC rằng chồng bà đã kể lại những điều tương tự.
Trong một phòng chat, Sergei thảo luận về số phận của những tù nhân Nga vẫn đang chiến đấu trong các đơn vị Storm V giống mình.
“May mắn là không đủ,” ông viết về cơ hội sống sót của mình ở tiền tuyến.
“Tôi biết rằng rồi mình sẽ không thể sống sót,” ông nói.
