Một chính quyền độc tài, tình trạng nghèo đói kinh niên, biên giới hở, nhiều vùng nhạy cảm cho tư tưởng Hồi giáo cực đoan… Là nơi xuất thân của các nghi phạm trong vụ tấn công rạp ca nhạc Crocus City Hall, gần Matxcơva, được tổ chức Nhà nước Hồi giáo nhận trách nhiệm, Tadjikistan gần một thập kỷ qua là một trong những nơi ươm mầm thánh chiến chính ở Trung Á.
Đăng ngày: 27/03/2024
Từ khi xảy ra vụ tấn công khủng bố tại rạp hát ở ngoại ô Matxcơva khiến hơn 140 người thiệt mạng, ông Vladimir Putin vẫn tránh bình luận về trách nhiệm của nhóm Nhà nước Hồi giáo, nhưng hôm 25/03 lần đầu tổng thống Nga đã xác định thủ phạm của vụ tấn công Matxcơva là phần tử « Hồi giáo cực đoan ». Trong khi đó Kiev phủ nhận mọi can dự vào vụ khủng bố, báo chí chính thức Nga đã tiết lộ những tay súng tấn công Crocus City Hall là người gốc Tadjikistan, một nước cộng hòa Trung Á trong Liên Xô cũ, có hơn chục triệu dân trong đó đa số là người Hồi Giáo.
Hôm Chủ nhật, tổng thống Tadjikistan Emomali Rakhmon, trong một cuộc nói chuyện điện thoại với đồng nhiệm Nga đã khẳng định rằng những kẻ « khủng bố không có quốc tịch, tổ quốc cũng như không theo tôn giáo nào ». Về phần mình, Kremlin chỉ thông báo sự hợp tác « chặt chẽ » giữa hai nước trong lĩnh vực chống khủng bố sẽ được « tăng cường ».
Nhiều chỉ huy cao cấp Daech đếb từ Trung Á
David Gaüzère, nhà nghiên cứu thuộc Trung tâm nghiên cứu tình báo Pháp và lãnh đạo Trung tâm Quan sát các Xã hội Trung Á, cho biết ông không mấy bất ngờ thấy những thành phần thánh chiến người Tadjikistan trên tuyến đầu của một cuộc tấn công khủng bố quy mô lớn như vậy.
« Phải thừa nhận là Tadjikistan từ hơn một thập kỷ qua đang đối mặt với tình trạng cực đoan hóa trong một bộ phân dân, ở trong và ngoài đất nước. Thậm chí người ta thấy nhiều người Tadjikistan là những chiến binh tinh nhuệ của Daech. Một số trong họ còn là những cận vệ của Abou Bakr al-Baghdadi, người tuyên bố thành lập Nhà nước Hồi giáo – Daech. »
Giống như nhiều nước cộng hòa Liên Xô cũ ở Trung Á, Tadjikistan « là một nơi nuôi dưỡng thánh chiến », Wassim Nasr, nhà báo của France 24 chuyên gia về các phong trào thánh chiến nhấn mạnh. Ông giải thích thêm : « về mặt lịch sử vùng này bị tác động rất nhiều bởi các chiến dịch tuyển mộ của các nhóm thánh chiến, ngay cả trước khi Nhà nước Hồi giáo thành lập và chiếm cứ tại Syria và Irak. Vào thời điểm đó, người ta nhận thấy có một làn sóng nhiều gia đình hàng chục người từ các nước Trung Á này kéo sang lãnh thổ do Daech kiểm soát từ năm 2013 ».
Năm 2017, trung tâm nghiên cứu khủng hoảng quốc tế International Crisis Group (ICG) ước tính có khoảng từ 2000 đến 4000 kiều dân Tadjikistan, Kirghizstan, Kazakhstan, Turkmenistan và Uzbekistan đã gia nhập hàng ngũ của tổ chức Nhà nước Hồi giáo tại Irak và Syria. Họ tham gia đội ngũ chiến binh và cả một số lãnh đạo hàng đầu.
Nhà báo Nassim Nasr cho biết : “ Nhiều chỉ huy của Daech xuất thân từ Trung Á đã thăng tiến thành công nhờ có năng lực quân sự được tích lũy từ thời Liên Xô. Một số khác được đào tạo chống khủng bố từ chính người Mỹ, thí dụ như cựu đại tá Gulmurod Khalimov, chỉ huy lực lượng đặc nhiệm Tadjikistan đã gia nhập IS năm 2015 và trong một video nhân vật này còn kêu gọi đồng bào theo ông. »
Đóng tại Afghanistan gần biên giới Pakistan, nhóm Nhà nước Hồi giáo Khorasan (IS-K) , « từ năm 2015 đã lập ra một điểm cố định trong vùng để thu hút chiến binh thánh chiến cho Daech ».
Do các lãnh đạo của Taliban Afghanistan, những người tuyên thệ trung thành với Abou Bakr al-Baghdadi, lập ra nhánh Daech này đã công khai coi Nga là mục tiêu tấn công. Nhóm này đã bị tình báo Mỹ nghi là thủ phạm tấn công Matxcơva hôm 22/03. Ngay từ hôm 07/03, đại sứ quán Mỹ tại Nga đã cảnh báo các công dân của mình rằng họ « đang theo dõi rất kỹ các thông tin, theo đó những thành phần cực đoan có kế hoạch chuẩn bị tấn công vào các tụ điểm lớn ở Matxcơva, trong đó có cả các buổi hòa nhạc ».
Sau vụ khủng bố 22/03, Washington cho biết đã thông báo trực tiếp cho Matxcơva những thông tin trên, theo nhật báo New York Times. Hôm thứ Hai (25/03), tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết tình báo Pháp cũng đánh giá nhóm này « đã lên kế hoạch và thực thi vụ khủng bố này ». Chính phủ Pháp đã hành động, trong cuộc họp tối Chủ nhật tổng thống Pháp còn cho biết nhánh Daech này nhiều tháng gần đây đã có những âm mưu tấn công nước Pháp. Đó chính là lý do chính phủ Pháp quyết định nâng mức báo động khủng bố lên cao nhất.
Chế độ Tadjikistan bị đe dọa
Theo ông David Gaüzère, vụ khủng bố Matxcơva cho thấy Daech đã hồi sinh và có khả năng tấn công vào nơi nào chúng muốn nhờ các chi nhánh khác nhau như IS-K. Ông nhận định : « Ngay cả Tadjikistan cũng không nằm ngoài đe dọa thánh chiến. »
Ông nhắc lại là vào năm 2018, nhiều vận động viên đua xe đạp đã bị tấn công và sát hại gần Danghara, nằm ở phía đông nam thủ đô Douchanbé. Năm 2019, một cuộc nổi dậy trong nhà tù Vakhdat, cách thủ đô hơn chục km do con trai của Gulmurod Khalimov tiến hành. Tại Syria Gulmurod Khamimov được coi như là thủ lĩnh chiến tranh của Daech.
Chuyên gia về Hồi giáo ở Trung Á này còn nhận định, cuộc xâm lược Ukraina của Nga là một yếu tố khơi dậy trở lại hoạt động và mối đe dọa thánh chiến trong vùng.
« Từ khi Liên Xô sụp đổ, Nga kiểm soát biên giới giữa Tadjikistan-Afghanistan bằng cách triển khai một sư đoàn bộ binh cơ giới 201 với gần 7000 quân nhằm ngăn chặn những kẻ khủng bố Afghanistan xâm nhập vào Tadjikistan. Tuy nhiên, Điện Kremlin đã rút các đơn vị quân này đưa sang Ukraina khiến biên giới trở nên rỗng và do đó tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các nhóm thánh chiến xâm nhập và hoạt động trên đất Tadjikistan hoặc trong các quốc gia nói tiếng Nga và cả Nga”.
Tình hình hiện tại gây lo lắng cho chế độ chuyên quyền của tổng thống Emomali Rakhmon, cầm quyền từ 2012. Các chuyên gia đã coi nước này là một mắt xích yếu trong vùng trước mối đe dọa thánh chiến.
« Mục tiêu cuối cùng của Daech là thành lập vương quốc Hồi giáo toàn cầu, trong khi chờ đợi tại chỗ, lực lượng thánh chiến Tadjikistan tìm cách lật đổ chính quyền hiện nay để thành lập một quốc gia Hồi giáo, David Gaüzère nhận định. Thế nhưng cơ sở hậu thuẫn cho Emomali Rakhmon hiện tại bị thu nhỏ đến mức mà nay trong phe của mình tổng thống cũng bị chống đối. »
Chuyên gia David Gaüzère kết luận : « Chế độ độc tài kiệt lực này vẫn tồn tại chỉ nhờ vào sự cai trị tàn ác và bởi vì nó được Nga hậu thuẫn, chắc chắn ngày nào đó nếu Puin rời khỏi quyền lực, theo cách tự nhiên, chế độ này sẽ sụp đổ chỉ vài tuần sau đó và rất có thể đất nước này sẽ rơi vào tay Hồi giáo cực đoan ».
(Theo france24.com)
