Chỉ một ngày sau khi các tàu của Hải Quân Nga cập cảng La Habana, Cuba, hải quân Mỹ điều tàu ngầm hạt nhân USS Helena đến Vịnh Guantanamo, đông nam Cuba. Nga thường xuyên viếng thăm hữu nghị Cuba, nhưng Washington đề cao cảnh giác sau khi Matxcơva dọa trang bị vũ khí cho nhiều nước để « tấn công các mục tiêu của phương Tây ». Công luận Cuba, vẫn bị khủng hoảng tên lửa hồi năm 1962 ám ánh, lo ngại bị lôi vào vòng xoáy trong cuộc đọ sức Nga-Mỹ.
Đăng ngày: 14/06/2024
Hãng tin Mỹ AP đưa tin tàu ngầm tấn công sử dụng năng lượng hạt nhân USS Helena đã hiện diện tại căn cứ hải quân ở Guantanamo « trong khuôn khổ chuyến viếng thăng thường kỳ » từ hôm 13/06/2024, nhưng tin này được đưa ra chỉ một ngày sau khi 2 tàu chiến của Nga, cùng một tàu kéo cứu hộ và một tàu chở dầu dừng lại tại thủ đô Cuba trong 5 ngày, từ 12 đến 17/06/2024.
Cụm tàu này của Nga vừa hoàn tất chương trình diễn tập trong vùng biển Đại Tây Dương. Các giới chức quân sự Mỹ chờ đợi sau chặng dừng tại La Habana, tàu Nga trực chỉ Venezuela, tiếp tục hiện diện ở vùng biển Caribê « suốt mùa hè này và dường như chuẩn bị cho một cuộc tập trận được dự trù vào mùa thu năm nay ».
Trước mắt Lầu Năm Góc không xem sự hiện diện của tàu chiến Nga tại Cuba, cách bờ biển Florida của Mỹ chưa đầy 150 km, là một mối « đe dọa », nhưng Washington luôn « theo dõi chặt chẽ mọi hoạt động của tàu chiến nước ngoài gần các vùng biển của Hoa Kỳ ».
Hải Quân Nga phô trương thanh thế
Đội tàu của Nga tới Cuba gồm có tàu khu trục Đô Đốc Gorshkov, tàu ngầm hạt nhân Kazan. Cả hai được tàu chở dầu Pashin cùng với tàu kéo cứu hộ Nikolai Chiker hộ tống. Mọi chú ý đã tập trung vào tàu khu trục Gorshkov và tàu ngầm hạt nhân Kazan của Nga. Theo các thông tin chính thức của Nga, Gorshkov là một biểu tượng của lớp tàu khu trục cùng tên có khả năng « phóng tên lửa siêu thanh nhắm vào các mục tiêu trên đất liền và trên biển ». Matxcơva xem đây là « công cụ răn đe hữu hiệu ».
Còn tàu ngầm K-561 Kazan được mệnh danh là « viên ngọc sáng giá nhất của Hải Quân Nga » hiện nay. Đây là lớp tàu ngầm tấn công Yasen –M sử dụng năng lượng hạt nhân đời mới nhất của Nga, có khả năng hoạt động ở độ sâu 520 mét và liên tục trong 100 ngày. Hơn nữa mỗi đơn vị trong số 4 chiếc tàu ngầm K-561 Kazan đang phục vụ trong lực lượng Hải Quân Nga, đều được trang tên lửa chống hạm Kalibr, với tầm bắn hơn 2000 km. Thêm một chi tiết từ phía các chuyên gia Pháp tiết lộ : tên lửa Kalibr có khả năng mang đầu đạn quy ước và đầu đạn hạt nhân. Về phía Liên Minh Bắc Đại Tây Dương NATO, sự hiện diện của tàu ngầm Kazan nhậy cảm ở chỗ : « lớp Yasen-M đặc biệt hiệu quả ».
Nga chọn thời điểm « nhậy cảm » thăm Cuba
Bối cảnh và thời điểm chuyến viếng thăm Cuba của tàu chiến Nga gây nhiều lo ngại.
Do Cuba là đồng minh của Liên Xô trong chiến tranh lạnh, La Habana và Matxcơva có một mối quan hệ « lâu đời », Hải Quân Nga thường xuyên dừng lại các bến cảng Cuba trong các chương trình « viếng thăm hữu nghị ». Điện Kremlin cũng đã nhiều lần nhắc nhở đến mối liên hệ truyền thống và lịch sử này giữa hai nước như hồi năm 2015 chỉ một ngày trước khi phái đoàn Mỹ và Cuba chính thức đàm phán thiết lập bang giao, tàu chiến của Nga cũng đã dừng lại tại La Habana, hay như năm 2019 khi căng thẳng giữa Washington và La Habana dâng cao dưới thời tổng thống Trump.
Đây cũng không là lần đầu tiên Nga tập trận trong vùng biển Caribê hay bắn tên lửa gần các vùng lãnh hải của Hoa Kỳ : năm 2020, đáp trả chiến dịch Ocean Shield của NATO, Nga đã điều tàu chiến đến ngoài khơi bang Alaska và trong cuộc tập trận lần đó, Hải Quân Nga đã bắn hai tên lửa nhưng không gây nên sự cố.
Vậy lần này có gì khác ?
Về bối cảnh : Nga điều tàu chiến sang vùng biển Caribê chưa đầy 10 ngày sau khi tổng thống Joe Biden cho phép Ukraina sử dụng vũ khí do Mỹ viện trợ để « bảo vệ Kharkiv » bắn vào một số mục tiêu quân sự trên lãnh thổ Nga. Lập tức Matxcơva đáp trả qua tuyên bố của tổng thống Vladimir Putin dọa cung cấp vũ khí « cho nhiều quốc gia để nhắm vào các quyền lợi của phương Tây ». Tàu chiến của Nga tiến vào bến cảng La Habana sau khi vừa hoàn tất một loạt các bài tập mô phỏng phóng tên lửa « với mức độ chính xác cao và tên lửa có tầm bắn hơn 600 km » như chính bộ Quốc Phòng Nga đã loan báo và được hãng tin Mỹ AP trích dẫn. Cần biết rằng bờ biển Florida của Mỹ chỉ cách Cuba chưa đầy 150 km.
Do vậy Lầu Năm Góc xem sự hiện diện của tàu chiến Nga tại Cuba là một vấn đề « nghiêm trọng ». Mỹ đã điều 5 tàu chiến, trong đó có ba tàu khu trục để theo dõi các hoạt động của cụm tàu Nga. Phát ngôn viên Bộ Quốc Phòng hôm 12/06/2024, bà Sabrina Singh tuy nhiên khẳng định đây không là một mối « đe dọa » đối với an ninh của Hoa Kỳ. Cố vấn an ninh quốc gia của Nhà Trắng Jake Sullivan được Reuters trích dẫn cho rằng « không có bằng chứng (Nga) chuyển giao tên lửa cho Cuba, nhưng Washington luôn đề cao cảnh giác ». Tương tự như vậy, phát ngôn viên của tổng thống Putin, Dmitri Peskov cũng cho rằng Washington không cần phải « lo lắng » về chuyến viếng thăm Cuba của Hải Quân Nga.
Đúng vào lúc tàu chiến Nga sắp cập bến thủ đô La Habana thì tại thủ đô Matxcơva, ngoại trưởng Sergei Lavrov tiếp đón trọng thể đồng cấp Cuba Bruno Rodriguez Parrilla, cảm ơn thái độ của Cuba ngay từ đầu chiến tranh Ukraina.
Tháng 5 vừa qua chủ tịch Miguel Diaz Canel đã sang Nga nhân lễ kỷ niệm 79 năm chiến thắng Đức Quốc Xã, chấm dứt Thế Chiến Thứ Hai. Theo hãng thông tấn TASS, lãnh đạo Cuba đã « cầu chúc Nga chiến thắng trên mặt trận Ukraina ».
Công luận Cuba không an tâm
Điều đó dường như không cấm cản một phần công luận Cuba không mấy an tâm. Tuần báo Courrier International của Pháp tổng hợp một số thông tin trên các phương tiện truyền thông ở La Habana minh chứng cho điều này.
Trước khi tàu của Nga cập bến, bộ Quốc Phòng Cuba trong một thông cáo đã nhấn mạnh : « không một tàu nào có mang tên vũ khí hạt nhân » và sự hiện diện của tàu chiến Nga « không là một mối đe dọa đối với khu vực ». Báo Granma của Cuba gián tiếp thừa nhận : La Habana tìm cách trấn an Hoa Kỳ do Washington không được thông báo trước về chuyến viếng thăm « hữu nghị » của tàu Nga trong vùng biển Caribê.
Trang mạng Cubanet, hoạt động tại thủ đô La Habana trích dẫn lời một cựu quan chức từng phục vụ trong bộ Nội Vụ thì đây rõ ràng « là một thông điệp mang tính chiến thuật và chiến lược của Putin » nhắm vào Hoa Kỳ.
Chương trình bằng tiếng Tây Ban Nha của đài truyền hình Mỹ CNN cũng quan niệm là « trong bối cảnh căng thẳng Nga-Mỹ hiện nay, sự hiện diện của tàu chiến Nga trong hải phận Cuba nhằm giúp Matxcơva phô trương sức mạnh tại một khu vực chỉ cách bở biển Florida có 144 km », như thể viếng thăm Cuba là cái cớ để điện Kremlin nhắc nhở Washington về khả năng phá rối lợi hại của Nga, kể cả ở những vùng vốn được coi là thuộc ảnh hưởng của Mỹ.
Hãng tin Mỹ AP trích lời Benjamin Gedan, giám đốc điều hành khoa nghiên cứu về châu Mỹ Latinh trực thuộc trung tâm Wilson Center, trụ sở tại Washington coi đây là cơ hội để Vladimir Putin nhắc nhở chính quyền Biden rằng Mỹ « không thể thoải mái khi mà các đối thủ của mình lai vãng gần các hải phận » của Hoa Kỳ và ngay cả trong vùng biển Caribê, nước Nga của Putin cũng có những đồng minh, là Cuba và Venezuela, Matxcơva « sát cánh » với La Habana và Caracas. Tại Venezuela, tổng thống Nicolas Maduro chuẩn bị tái tranh cử thêm một nhiệm kỳ 3 vào cuối tháng 7/2024.
Nga dùng đòn tâm lý ?
Bên cạnh những tuyên bố nói trên, một số nhà quan sát ghi nhận từ 6 thập niên qua, Mỹ luôn áp dụng các biện pháp phong tỏa Cuba cả về tài chính lẫn thương mại. Chính quyền Trump đã xóa tan mọi hy vọng tan băng nhen nhúm dưới thời tổng thống Barack Obama. Donald Trump thậm chí đặt Cuba vào danh sách đen các quốc gia ủng hộ khủng bố. Người kế nhiệm ông, Joe Biden đến gần hết nhiệm kỳ dường như không quan tâm đến Cuba.
Do vậy một số nhà quan sát chờ đợi Nga sẽ hiện diện « khá lâu » trong vùng biển Caribê. Hải Quân Mỹ thừa nhận Nga « đang chuẩn bị một loạt các cuộc tập trận chung trên biển và trên không với Cuba và Venezuela (…) thậm chí là có thể triển khai luôn cả máy bay ném bom loại TU 160 Blackjack » trong các chương trình sắp tới.
Một số khác không loại trừ khả năng, càng gần đến bầu cử tổng thống Mỹ, chủ nhân điện Kremlin càng muốn khơi lại giai đoạn « khủng hoảng tên lửa Cuba » hồi năm 1962 để răn đe.
Hơn 60 năm trước, trong hai tuần lễ từ ngày 14/10/1962 đến ngày 28/10/1962 suýt nổ ra Thế Chiến thứ ba, khi máy bay dọ thám của Mỹ phát hiện Matxcơva và La Habana bí mật xây dựng một số căn cứ để sử dụng phóng tên lửa đạn đạo trên lãnh thổ Cuba, có thể bắn trúng tới lãnh thổ của Hoa Kỳ. Chính quyền Castro yêu cầu đồng minh Liên Xô khai hỏa, Matxcơva bắn hạ một máy bay do thám của Mỹ …. nhưng rồi ngày 28/10/1962 chính quyền Khroutchev đấu dịu. Liên Xô đồng ý rút tên lửa khỏi lãnh thổ Cuba. Đổi lại Mỹ cũng cũng có cử chỉ tương tự tại Thổ Nhĩ Kỳ và nhất là cam kết không tấn công quê hương của Fidel Castro…
