- Tác giả,Sarah Rainsford
- Vai trò,Phóng viên Đông Âu
- Warsaw
- 2 tháng 9 2024
Vào đầu tháng 8, Pablo González đã được đưa ra khỏi một nhà tù ở Ba Lan và được đưa đến Moscow trên một chiếc máy bay chở các đặc vụ nằm vùng, các tin tặc của Nga và một sát thủ cho cơ quan tình báo Nga FSB.
Đón họ tại sân bay là một đội bảo vệ quân sự, thảm đỏ và Vladimir Putin – người đã cảm ơn họ về sự phục vụ trung thành đối với đất nước.
Đoạn video quay cảnh đêm ấy tại Moscow cho thấy ông González mỉm cười khi bắt tay Tổng thống Putin dưới chân cầu thang máy bay. Với bộ râu đen, đầu cạo trọc bóng loáng, ông ta mặc một chiếc áo phông kiểu phim Chiến tranh giữa các vì sao (Star Wars) với dòng chữ: “Đế chế của bạn cần bạn.”
Được bạn bè người Nga gọi là “Pablo, nhà báo xứ Basque”, người đàn ông 42 tuổi này là một phần của cuộc trao đổi tù nhân lớn giữa các tù nhân phương Tây bị giam giữ trong các nhà tù của Nga và những người bất đồng chính kiến với chính quyền Nga.
Trong nhóm được Vladimir Putin trả tự do từ nhà tù Nga có hai nhà hoạt động đối lập mà González bị cáo buộc là đã do thám.
Ông ta đã bị bắt ở Ba Lan vào năm 2022 với cáo buộc làm gián điệp.
“Tôi bắt đầu nghi ngờ vào năm 2019. Nó chợt lóe lên trong đầu tôi,” Zhanna Nemtsova chia sẻ với tôi trong cuộc phỏng vấn đầu tiên về người đàn ông đã do thám cô.
Hai người gặp nhau vào năm 2016 tại một sự kiện về cuộc điều tra vụ sát hại cha cô. Boris Nemtsov, một người phản đối Vladimir Putin kịch liệt, đã bị ám sát một năm trước đó, ngay bên cạnh điện Kremlin.
Con gái ông – bản thân cũng là một người chỉ trích Putin mạnh mẽ – cuối cùng đã chuyển đến châu Âu để đảm bảo an toàn.
Hôm đó ở Strasbourg (Pháp), Pablo González đã đề nghị phỏng vấn Nemtsova cho một tờ báo ở vùng Basque. Thoạt tiên cô từ chối. Nhưng nhà báo này – người Tây Ban Nha gốc Nga – dần trở thành một người thường xuyên xuất hiện trong vòng kết nối quan hệ của cô: tham gia sự kiện, thu âm phỏng vấn, giao lưu.
Nhìn lại, Nemtsova nhớ lại việc cô dần trở nên cảnh giác.
“Tôi đã chia sẻ sự nghi ngờ của mình với vài người và họ nói kiểu như, ‘Làm gì có chuyện vớ vẩn như thế chứ!’ Có khi người ta nghĩ bạn là đồ điên nếu như bạn nêu lên một điều gì đấy. Họ có thể nghĩ bạn hoang tưởng.
“Nhưng tôi đã hoàn toàn đúng.”
Đó là lý do tại sao giờ đây cô quyết định lên tiếng công khai.
“Tôi muốn những người khác phải rất cẩn thận,” Zhanna Nemtsova giải thích. “Mối đe dọa không chỉ là thứ bạn đọc trong sách hoặc xem trên phim. Nó ở ngay cạnh bên.”
Ông González chỉ chính thức bị buộc tội làm gián điệp một tuần sau khi đã rời Ba Lan, bay đến Moscow trong cuộc trao đổi tù nhân vào đầu tháng 8. Tính đến thời điểm được phóng thích, ông ta đã bị giam giữ hơn hai năm, chờ ngày xét xử.
Trong suốt thời gian trên, các công tố viên Ba Lan đã lảng tránh trả lời câu hỏi về vụ án và quy trình tố tụng. Các nguồn tin tình báo vẫn giữ im lặng. Luật sư người Ba Lan đầu tiên đại diện cho González nói rằng ông ta không thể bình luận.
Vào thời điểm bị bắt, González đã sống ở Warsaw ít nhất ba năm, phần lớn thời gian này ông ta ở với bạn gái người Ba Lan. Ông ta là một nhà báo tự do, chủ yếu làm việc cho báo chí tiếng Tây Ban Nha.
Ông ta đã đưa tin từ chiến trường ở Nagorno-Karabakh và đã đi đến Ukraine. Có thời điểm, ông ta tham gia một chuyến đi của giới truyền thông tới Syria do Bộ Quốc phòng Nga tổ chức, mà cơ quan này thì luôn chọn lọc rất kỹ những người được phép tham gia.
Vào năm 2022, González đã bị tạm giữ một thời gian ngắn tại Ukraine, mặc dù cơ quan an ninh SBU của nước này không tiết lộ bất kỳ chi tiết nào. Sau đó, vào ngày 28 tháng 2, González bị bắt ở Przemysl, miền đông Ba Lan, nơi ông ta đang tham gia nhóm báo chí đưa tin về cuộc chiến toàn diện của Nga nhằm vào Ukraine.
Nguyên nhân cụ thể dẫn đến vụ bắt giữ này chưa được công bố.
Năm ngoái, Zhanna Nemtsova đã được cho xem bằng chứng về các hoạt động của ông González như một phần của cuộc điều tra hình sự.
“Tôi không nghi ngờ gì việc ông ta là gián điệp. Tôi chắc chắn 100%,” cô nói với tôi trong tuần qua.
Do đã cam kết không tiết lộ thông tin, nên Nemtsova không thể chia sẻ chi tiết về bằng chứng. Thế nên cô phải chứng kiến mọi người tiếp tục khẳng định González vô tội.
“Điều đó rất đáng sợ. Chúng ta không nên xem nhẹ chuyện này. Những người này không có lương tâm. Họ coi chúng ta là kẻ thù của họ,” cô cảnh báo, ám chỉ đến các điệp viên tình báo Nga.
Mặc dù Nemtsova nói rằng cô chưa bao giờ tin tưởng González hay coi ông ta là một người bạn thực sự, ông ta vẫn xoay xở để thâm nhập vào vòng kết nối của cô. Ngay từ đầu, ông ta đã báo cáo thông tin về nhóm của cô, cô cho biết.
“Ông ta có thể rất quyến rũ, biết cách giao tiếp với mọi người, khiến họ cảm thấy thoải mái.”
Chồng cũ của Nemtsova là Pavel Elizarov cũng đồng ý về điểm này. Elizarov và González đã “khá thân thiết trong một thời gian.” Elizarov thường đến thăm González ở Tây Ban Nha, nói chuyện chính trị và đi du lịch. Elizarov đã giới thiệu bạn bè mình với González.
Ilya Yashin, một nhà hoạt động nổi bật khác, đã đi xem một trận bóng đá với González ở Tây Ban Nha và thậm chí cùng đi mua áo khoác. Khi González được thả trong cuộc trao đổi tù nhân, ông Yashin là một trong những người được trao đổi: ông đã bị chính quyền Nga giam giữ sau khi lên án chiến tranh ở Ukraine.
Vadim Prokhorov, luật sư của gia đình Nemtsov, nhớ lại một chi tiết khác.
“Ông ta uống rượu giống người Nga,” ông Prokhorov nói với tôi. “Ông ta đô rất cao, uống hoài mà không sao cả. Lẽ ra chúng tôi phải nghi ngờ ông ta ngay từ hồi đó!”
Chúng tôi đã đề nghị phỏng vấn González qua vợ ông ta, người sống ở Tây Ban Nha và là người ủng hộ nhiệt tình nhất của ông ta. Đến nay, ông ta vẫn chưa trả lời.
Thay vào đó, ông ta xuất hiện trên truyền hình do Kremlin kiểm soát. Trong phóng sự, ông ta đi dạo qua một khu ngoại ô ở Moscow, kể lại bằng thứ tiếng Nga hoàn hảo chuyện hồi nhỏ chơi trò trượt bằng thùng các tông.
Ông ta giải thích rằng tên khai sinh của mình là Pavel Rubtsov – vẫn là tên trong hộ chiếu Nga của ông ta.
Ông ta trở thành Pablo González khi chuyển đến Tây Ban Nha cùng mẹ vào năm 1991. Ông của ông ta đã được di tản đến Liên Xô trong cuộc Nội chiến Tây Ban Nha, nên Pavel và mẹ ông đủ điều kiện được cấp quốc tịch Tây Ban Nha.
Tất cả điều này làm cho ông ta trở thành ứng viên lý tưởng để tuyển mộ cho tình báo Nga, nhưng đài truyền hình nhà nước của Nga nói rằng Ba Lan không có bằng chứng nào về điều đó.
“Họ đã đe dọa và gây áp lực đối với tôi,” González nói, với giọng nói cực kỳ trầm. “Tôi hỏi họ, ‘Tôi đã làm gì?’ và họ nói, ‘Ông biết mà.’ Nhưng tôi không biết gì cả.”
Không ai mà tôi đã phỏng vấn mô tả González là người hâm mộ Putin, mặc dù Zhanna Nemtsova nói rằng cô và ông ta thuộc về “những phía khác nhau trong phổ chính trị”.
“Tôi không cảm nhận được bất kỳ dấu hiệu nào về sự ủng hộ Nga từ ông ta,” một đầu mối người Ba Lan nói.
Nhưng trên truyền hình Nga, González rõ ràng là rất hào hứng khi mô tả việc gặp “Vladimir Vladimirovich Putin” tại sân bay Vnukovo ở Moscow.
González kể rằng ông ta vừa đi xuống cầu thang máy bay vừa “luyện tập” cách chào tổng thống của mình. “Tôi muốn chắc chắn rằng đó là một cái bắt tay mạnh mẽ và đàn ông,” González giải thích và cười lớn.
BBC chưa có quyền truy cập trực tiếp vào bất kỳ tài liệu nào trong vụ án này. Nhưng chúng tôi đã phỏng vấn các nguồn tin đáng tin cậy, và những thông tin từ họ, khi kết hợp lại, cho thấy Pablo González đã báo cáo về một số người ở châu Âu.
Khi ông ta bị giam giữ, các nhà điều tra Ba Lan đã phát hiện ra các báo cáo chi tiết về các hoạt động, thông tin liên lạc và hồ sơ của những người này kéo dài qua nhiều năm.
Các nhà hoạt động đối lập Nga là một mục tiêu, bao gồm những người gần gũi với Zhanna Nemtsova. Có một báo cáo về ít nhất là một công dân Ba Lan, cũng như các sinh viên của một khóa học mùa hè về báo chí do Nemtsova tổ chức. Các nhà điều tra cũng phát hiện ra các thư điện tử mà González đã sao chép từ một máy tính xách tay mà ông ta đã được cho mượn.
Chúng tôi không biết những báo cáo này đã được gửi cho ai, nhưng chúng liệt kê các khoản chi phí phát sinh trong việc thu thập thông tin, bao gồm chi phí vận chuyển. “Có rất nhiều chi tiết, bao gồm cả những gì họ ăn trưa,” BBC được nghe thuật lại.
Nguồn tin ấy cho biết, trong một số trường hợp, có ai đó đã thêm câu hỏi vào, dường như đó là một nhân vật cấp trên đang muốn làm rõ thêm thông tin.
Một trong những báo cáo này liên quan đến chuyến đi của Bộ Quốc phòng Nga đến Syria mà González đã tham gia, mặc dù trọng tâm chính là chỉ trích bộ này vì tổ chức chương trình không tốt.
Bản cáo trạng chính thức buộc tội González với tội danh làm gián điệp – cụ thể là cung cấp thông tin tình báo, phát tán thông tin sai lệch và “thực hiện công tác trinh sát” cho tình báo quân đội Nga, GRU.
Chúng tôi không biết còn có bằng chứng nào khác không, nhưng giá trị của những thông tin mà ông ta thu thập được về phe đối lập Nga vẫn chưa rõ.
Tôi được cho biết rằng một số báo cáo rất “cẩu thả” và bao gồm thông tin lấy từ internet. “Một số báo cáo dài dòng, lên đến 10 trang thay vì một trang. Có lẽ để lấy thêm kinh phí,” nguồn tin nhận định.
Phần đầu tiên khớp với những nhận xét từ một người bạn thân của González, người đã nói với tôi rằng ông ta “có hơi lười biếng”.
BBC cũng hiểu rằng độ chính xác của các báo cáo này đã giảm rõ rệt sau năm 2018, khi các ghi chú hoặc chỉnh sửa từ một sĩ quan cấp trên hoặc người phụ trách trở nên ít hơn. Có thể là sự trùng hợp, nhưng đó là thời điểm có nhiều nhân vật tình báo Nga bị trục xuất khỏi châu Âu, sau khi điệp viên hai mang Sergei Skripal và con gái ông ta bị đầu độc ở thành phố Salisbury của Anh.
Mặc dù các nhà hoạt động Nga đã giao du với “Pablo, nhà báo xứ Basque” rất sốc khi biết ông ta đã phản bội, họ nghĩ rằng ông ta chưa truy cập được vào các thông tin nhạy cảm.
“Chúng tôi không quen chia sẻ thông tin này với bất kỳ ai, vì chúng tôi luôn biết rằng chúng tôi có thể gặp phải những vấn đề như vậy,” Zhanna Nemtsova xác nhận.
“Mọi thứ mà chúng tôi nói với ông ta thì chúng tôi cũng có thể nói với bất kỳ ai một cách công khai,” chính trị gia đối lập Vladimir Kara-Murza nói với tôi sau khi ông được thả trong cuộc trao đổi tù nhân cùng thời điểm.
Một nguồn tin đã cố gắng làm nhẹ các bằng chứng chống lại González khi mô tả nội dung của các báo cáo là “không quan trọng”. Nhưng Nemtsova – người có cha bị sát hại ở Moscow vì lập trường chính trị của ông – hoàn toàn không đồng ý.
“Những lời nói của ông ta quan trọng đối với GRU [tình báo quân đội Nga]. Chúng có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Điều này không có nghĩa là chính bản thân Pablo gây ra thiệt hại. Nhưng họ có những người khác thực hiện điều này.
“Đó là lý do tại sao đây là một vấn đề nghiêm trọng.”
Khi González bị bắt giữ, đã có một làn sóng phản đối việc cáo buộc một nhà báo tội làm gián điệp. Liên minh Châu Âu đã bày tỏ sự lo ngại sâu sắc về tình hình pháp quyền dưới thời chính phủ Ba Lan trước đây, trong khi các tổ chức như Nhà báo Không Biên giới lên tiếng kêu gọi rằng cần đưa González ra xét xử, cho phép ông ta được tự bảo vệ mình trước bất kỳ bằng chứng nào, hoặc trả tự do cho ông ta.
“Tôi từng nghĩ có thể họ đã nhầm lẫn trong vụ bắt giữ này,” một nhà báo Ba Lan từng biết González nhớ lại những nghi ngờ ban đầu của mình. “Tôi từng nghĩ có thể chỉ là để chứng tỏ chính phủ đang làm gì đó về vấn đề Nga.”
Do việc González chưa bao giờ bị kết án, những người ủng hộ mạnh mẽ nhất của ông ta vẫn cho rằng Ba Lan đã hành xử bất công. Tuy nhiên, hầu hết những người này đều đã tắt tiếng sau khi diễn ra vụ trao đổi tù nhân vào tháng trước và nghi lễ chào đón ở Moscow.
Đằng sau việc lần đầu tiên trùm tình báo vào Bộ Chính trị Trung Quốc26 tháng 10 năm 2022
Chính phủ Tây Ban Nha từ đầu đã giữ im lặng trước công chúng về vụ án này.
“Nhưng cuộc trao đổi tù nhân đó, và sự tiếp đón González, là câu trả lời cho tất cả,” một quan chức ở Madrid nói với tôi. Vị quan chức này nói rằng, sẽ rất lạ nếu Vladimir Putin – một kẻ đàn áp truyền thông tự do – lại “cứu” một nhà báo bình thường.
Vài tuần sau khi González được đưa về Moscow, vụ bê bối gián điệp vẫn đang gây rắc rối cho cô Nemtsova.
Vào năm 2018 và 2019, quỹ mà cô thành lập sau cái chết của cha mình đã mời “Pablo, nhà báo xứ Basque” đến Prague để nói chuyện về tác nghiệp báo chí trong chiến tranh. Khóa học mùa hè dành cho các nhà báo trẻ được Đại học Charles đăng cai tổ chức.
Hiện các phương tiện truyền thông Czech đã tuyên bố rằng học viện này đã bị “xâm nhập”, từ đó một nghiên cứu sinh tiến sĩ đã viết một bức thư thống thiết gửi đến Khoa Nghệ thuật của Đại học Charles, cảnh báo rằng Quỹ Nemtsov có thể là mối đe dọa an ninh “cho toàn bộ Cộng hòa Séc”.
Người viết thư, nghiên cứu sinh tiến sĩ Aliaksandr Parshankou, đã đề nghị đình chỉ chương trình Thạc sĩ Nghiên cứu Nga được nhóm của cô Nemtsova hỗ trợ để chờ kết quả điều tra. Parshankou nói với BBC rằng khóa học này “về bản chất là điểm thu hút đối với Putin” và kêu gọi gắn cảnh báo rằng sự an toàn của sinh viên “không thể được đảm bảo”.
Cô Nemtsova gọi những cáo buộc của nghiên cứu sinh kia là “vô căn cứ và có tính thao túng” và Parshankou thừa nhận rằng anh ta không có bằng chứng cụ thể. Nhưng quỹ này là một phần di sản của cha Nemtsova và cô lo sợ rằng mục đích là để “đuổi chúng tôi ra khỏi khoa”.
“Tôi là nạn nhân của gián điệp,” cô phản đối. “Điều này có thể xảy ra với những người như tôi, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng tôi là một mối đe dọa đối với Cộng hòa Séc.”
Pablo González đã được Nga đưa trở lại Moscow, nơi hộ chiếu của ông ta xác định ông ta là Pavel Rubtsov.
Tây Ban Nha không tước bỏ quốc tịch công dân, ngay cả với những người bị nghi ngờ gián điệp. Nhưng González sẽ phải nộp đơn lại để xin cấp hộ chiếu Tây Ban Nha.
Khả năng ông ta đến Tây Ban Nha có vẻ rất mong manh trong khi vụ án gián điệp vẫn còn mở ở Liên minh châu Âu. Chưa rõ vụ án này sẽ kéo dài bao lâu.
Về việc thăm các con trai của ông ta ở đó, một quan chức ở Madrid đã nói rõ: “Họ có thể tự do đến thăm ông ta ở Moscow.”
Khi một đặc vụ tình báo bị lộ diện, các lựa chọn nghề nghiệp và di chuyển của họ sẽ bị hạn chế.
Các công dân Nga khác đi theo con đường tương tự về sau đã xuất hiện liên tục trên truyền hình do nhà nước kiểm soát. Có lẽ Pablo sẽ đổi tên thành Pavel và ca ngợi Vladimir Putin nhiều hơn.
Còn về Zhanna Nemtsova, cô thừa nhận rằng cô hiện càng cẩn trọng hơn về những người mình giao tiếp.
“Giờ đây tôi luôn nghĩ về an ninh,” cô nói với tôi. “Trước đây tôi cũng đã lo về an ninh của bản thân, bởi thế nên tôi đã rời khỏi Nga. Nhưng khi tới châu Âu thì tôi không nghĩ về an ninh. Nhưng giờ đây, tất nhiên là tôi sẽ lo về an ninh. Tôi sẽ rất cẩn thận.”
