Cuối tháng 10/2024, phó chủ tịch Quân ủy Trung ương Trung Quốc Trương Hựu Hiệp (Zhang Youxia) công du Việt Nam. Vì sao quan chức quân sự cao cấp cao nhất của Trung Quốc đến Hà Nội vào thời điểm này?
Đăng ngày: 31/10/2024
Nhân vật số hai của Quân ủy Trung ương Trung Quốc Trương Hựu Hiệp đến Việt Nam theo lời của bộ trưởng Quốc Phòng Việt Nam Phan Văn Giang, phó bí thư Quân ủy Trung ương. Trong chuyến đi hai ngày (24 – 26/10), ông Trương Hựu Hiệp đã được tất cả các lãnh đạo cao cấp nhất Việt Nam tiếp, từ tổng bí thư Tô Lâm, chủ tịch nước Lương Cường vừa nhậm chức đến thủ tướng Phạm Minh Chính.
Theo thông báo của bộ Quốc Phòng Trung Quốc hôm 26/10, được báo Hồng Kông South China Morning Post dẫn lại, tướng Trương Hựu Hiệp bày tỏ mong muốn « thúc đẩy quan hệ quân sự song phương phát triển lành mạnh và ổn định ». Trong dịp này, hai bên đã ký kết ý định thư giữa bộ Quốc Phòng hai nước về tăng cường hợp tác quốc phòng và một thỏa thuận về hợp tác Biên phòng.
Chuyến công du nước ngoài thứ ba của nhân vật thân tín của Tập Cận Bình
Chuyến đi của ông Trương Hựu Hiệp, rõ ràng nằm trong xu thế tăng cường quan hệ song phương về chính trị và quốc phòng, diễn ra sau chuyến đi Việt Nam hồi tháng 4/2024 của bộ trưởng Quốc Phòng Đổng Quân (Dong Jun). Lãnh đạo bộ Quốc Phòng Trung Quốc và bộ trưởng Quốc Phòng Việt Nam đã ký kết biên bản ghi nhớ về thiết lập đường dây nóng giữa Bộ Tư lệnh Chiến khu Nam Bộ của Quân đội Trung Quốc và hải quân Việt Nam nhằm quản lý rủi ro xung đột ở Biển Đông. Tuy nhiên, điểm đặc biệt khiến báo Hồng Kông South China Morning Post chú ý : đây là lần thứ ba phó chủ tịch Quân ủy Trung ương Trương Hựu Hiệp công du nước ngoài kể từ khi nhậm chức hồi 2017. Tướng Trương Hựu Hiệp đã đến Nga năm 2017 và một lần nữa hồi năm ngoái.
Phó chủ tịch Quân ủy Trung ương Trương Hựu Hiệp, sinh năm 1950, được tái bổ nhiệm sau Đại hội đảng Cộng sản Trung Quốc năm 2022 tuy đã quá tuổi về hưu. Theo nhận định của chuyên gia Lyle J. Morris, Trung tâm nghiên cứu về Trung Quốc (thuộc Asia Society Policy Institute), viên tướng họ Trương được coi là một trong những người thân tín nhất của Tập Cận Bình.
Trong quân đội Trung Quốc, tướng Trương Hựu Hiệp được coi là một chỉ huy quân sự kỳ cựu, có kinh nghiệm trận mạc, từng tham gia cuộc chiến tranh biên giới Việt – Trung 1979. Nhân vật số hai của Quân ủy Trung ương Trung Quốc cũng có mối quan hệ thân thiết lâu đời với Tập Cận Bình, thân phụ của Trương Hựu Hiệp là chỉ huy Quân đoàn Đông Bắc của đảng Cộng sản Trung Quốc trước khi đảng giành được chính quyền, còn Tập Trọng Huân, cha của Tập Cận Bình là chính ủy. Việc nhân vật số hai của Quân ủy Trung ương Trung Quốc đến Việt Nam vào thời điểm này ắt hẳn phải mang đến những thông điệp mới từ Bắc Kinh.
Xác lập một « mô hình Việt Nam » để hạ hỏa các tranh chấp ở Biển Đông ?
Theo nhận định của một chuyên gia về quan hệ quốc tế Trung Quốc, ông Zhu Feng, Khoa Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Nam Kinh (Trung Quốc), được SCMP trích dẫn, Bắc Kinh có thể tìm cách thiết lập một « mô hình Việt Nam » để giảm bớt căng thẳng với các quốc gia khác về tranh chấp lãnh thổ trên tuyến đường thủy và tránh tình trạng đối đầu như đang diễn ra với Philippines, một bên yêu sách khác tại Biển Đông. Ông Zhu Feng cho rằng việc cải thiện quan hệ với Việt Nam « có thể giúp ngăn chặn các tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông trở thành một nguồn gây bất ổn trong khu vực và ảnh hưởng đến an ninh của Trung Quốc ».
Trên thực tế, chuyến đi của Trương Hựu Hiệp diễn ra khoảng một tháng sau biến cố tàu công vụ Trung Quốc bị cáo buộc tấn công tàu cá Việt Nam tại quần đảo Hoàng Sa, mà Hà Nội đòi hỏi chủ quyền và Bắc Kinh kiểm soát trên thực tế. Cuộc tấn công khiến 10 thủy thủ Việt Nam bị thương, trong đó có hai người bị thương nặng, tàu bị đập phá và tước đoạt trang thiết bị, bị phía Việt Nam coi như một bước leo thang mới trong các hành động bạo lực của Trung Quốc đối với ngư dân Việt Nam hoạt động tại Biển Đông. Đây cũng được coi là một hành động tiêu biểu cho « chiến thuật vùng xám » của Trung Quốc tại Biển Đông : Lấn dần từng bước mà không sử dụng đến quân đội.
Kéo Việt Nam khỏi các nỗ lực của Philippines
Tình hình Biển Đông trong thời gian qua đang có nhiều thay đổi, đặc biệt với việc Philippines gia tăng hợp tác với Mỹ, trực tiếp tuyên chiến với « chiến thuật vùng xám » của Trung Quốc từ đầu năm nay. Manila đã ngay lập tức lên án các hành động bạo lực của Trung Quốc nhắm vào ngư dân Việt Nam ở Hoàng Sa. Cũng trong thời gian này, Việt Nam có một số bước tiến nhằm siết chặt quan hệ với Mỹ về mặt quốc phòng. Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Phan Văn Giang có chuyến công du Mỹ hồi tháng 9, tiếp theo việc Mỹ và Việt Nam nâng quan hệ lên tầm Đối tác Chiến lược toàn diện, tức quan hệ hợp tác cao nhất với Việt Nam từ 2023.
Theo chuyên gia Malcolm Davis, một nhà phân tích cấp cao thuộc Viện Chính sách Chiến lược Úc, được SCMP trích dẫn, chính sách của Bắc Kinh hiện nay là tăng cường sách lược « chia để trị », xoa dịu Hà Nội nhằm tách Việt Nam ra khỏi các nỗ lực lập một mặt trận đoàn kết chống lại các hoạt động bành trướng của Trung Quốc ở Biển Đông. Malcolm Davis nêu giả thiết : Bằng cách ký kết một thỏa thuận hợp tác về an ninh với Việt Nam, Bắc Kinh có thể khiến Hà Nội bớt phần ủng hộ Manila, ngay cả khi Trung Quốc có hành động hung hăng với Philippines, ví dụ như tại Bãi Cỏ Mây, nơi mà từ nhiều năm nay Trung Quốc đang gia tăng áp lực.
