Trong suốt gần 25 năm Bashar al-Assad làm tổng thống Syria, ông luôn có một người bên cạnh: phu nhân Asma, sinh ở Anh quốc.
Vị tổng thống 59 tuổi này từng đại diện cho một Syria hiện đại hóa nhưng rồi trở nên kín tiếng kể từ khi cuộc nội chiến tàn khốc ở đây nổ ra vào tháng 3/2011.
Sinh ra tại khu Acton, phía tây London, cha mẹ là người Syria – một bác sĩ tim mạch và một nhà ngoại giao – Asma Akhras học trường tư thục và bạn bè thường gọi bà là “Emma”.
Sau đó, bà theo học ngành khoa học máy tính tại trường King’s College danh tiếng ở London rồi làm việc trong ngân hàng đầu tư. Chính tại London, bà đã gặp ông Assad – một bác sĩ phẫu thuật mắt có trình độ chuyên môn, đang học ở London vào thời điểm đó.
Asma chuyển đến Syria vào năm 2000 và kết hôn với ông Assad trong năm đó – chỉ vài tháng sau khi ông kế nhiệm cha mình là Hafez al-Assad để làm tổng thống nước này.
Họ có ba người con – hai nam, một nữ – tất cả đều đã trưởng thành.
Công cụ quan hệ công chúng
Trong nhiều năm, phương Tây hy vọng việc bà Asma được hưởng nền giáo dục Anh quốc có thể thúc đẩy cải cách chính trị ở Syria.
Một công ty quan hệ công chúng của Anh được thuê để giúp bà trở thành gương mặt đại diện cho Syria trên trường quốc tế.
Hồi năm 2012, một nguồn tin nói với BBC rằng ông Assad kết hôn với bà Asma khi biết rằng bà sẽ là một “tài sản” quý giá nhằm thể hiện một diện mạo mới mẻ, hiện đại cho quốc gia Trung Đông này.
Nhiều người khi đó cũng coi cuộc hôn nhân này là cơ hội để kết hợp lợi ích của cả nhóm Sunni chiếm đa số trong nước mà bà Asma thuộc về và nhánh Alawite mà ông Assad là thành viên.
Tuy nhiên, nguồn tin cũng cho rằng cách tiếp cận của bà đối với vai trò đệ nhất phu nhân đã gây ra căng thẳng trong gia đình Assad, đặc biệt là với chị gái của tổng thống, Boushra, và mẹ của ông, Anisseh, những người không mấy quan tâm đến quan hệ với công chúng.
Chiến lược quan hệ công chúng đã đạt được một số thành công. Vào tháng 2/2011, tạp chí Vogue của Mỹ đã xuất bản một bài viết về bà với nhan đề Bông hồng giữa sa mạc.
Bài viết này – sau đó đã bị thu hồi trên cả báo in và trực tuyến – mô tả bà là “một người đẹp mảnh mai, chân dài tay thon, có tư duy phân tích bài bản, ăn mặc giản dị, tinh tế” cũng như “quyến rũ, trẻ trung và rất trang nhã”.
Tác giả bài viết – nhà báo Juliet Joan Buck – đã bày tỏ sự hối hận về tác phẩm này, nói rằng sự nghiệp của bà đã bị “hoen ố” và quyết định chấm dứt sự hợp tác với Vogue.
Chỉ một tháng sau khi bài viết được đăng tải, ông Assad đã đàn áp dã man một cuộc nổi dậy ôn hòa ủng hộ dân chủ, gây ra một cuộc nội chiến tàn khốc mà tới nay khiến hơn nửa triệu người thiệt mạng và 12 triệu người khác phải bỏ nhà ra đi.
Gần một năm sau, vào tháng 2/2012, bà Asma lần đầu bình luận công khai về cuộc chiến nổ ra ở Syria, chỉ nói rằng bà “cảm thông với các nạn nhân của bạo lực”.
Một tuyên bố gửi đến tờ The Times của Anh quốc tái khẳng định sự ủng hộ của bà đối với người chồng:
“Tổng thống là tổng thống của Syria, không phải của một nhóm người nào đó trong nước, và Đệ nhất Phu nhân ủng hộ ông trong vai trò đó.”
Cùng năm, trong một đòn giáng khác vào hình ảnh của bà trước công chúng, các nhà hoạt động đã tiết lộ hàng ngàn email riêng tư được cho là của gia đình Assad, cho thấy bà Asma đam mê hàng xa xỉ.
Các email này, lần đầu do The Guardian tiết lộ, cho thấy dường như bà Asma khi đó đang tìm mua một đôi giày cao gót 16 cm có giá 5.000 USD (gần 127 triệu đồng, tỷ giá hiện tại), ngay khi mà đất nước đang phải đối mặt với tình hình bất ổn gia tăng.
Theo ước tính của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ năm 2022, giá trị tài sản ròng của gia đình Assad vào khoảng 1-2 tỷ USD.
Bản thân bà Asma đã bị EU trừng phạt hồi tháng 3/2012. Bà không lên tiếng trên phương tiện truyền thông nước ngoài từ đó cho tới năm 2016, khi trả lời kênh truyền hình Rossiya 24 do Nga hậu thuẫn rằng bà đã nhận được đề nghị rời khỏi Syria nhưng bà đã từ chối. Bà không cho biết những lời đề nghị này đến từ đâu.
“Tôi đã ở đây ngay từ đầu và chưa bao giờ nghĩ đến việc sẽ rời đến bất kỳ nơi nào khác. Đúng vậy, tôi đã được trao cơ hội đi khỏi Syria hoặc đúng hơn là chạy trốn khỏi Syria. Những lời đề nghị này bao gồm việc đảm bảo an toàn và bảo vệ các con tôi và thậm chí là an ninh tài chính. Không cần phải là thiên tài mới biết những người này thực sự muốn gì. Đó là một nỗ lực cố ý nhằm phá vỡ niềm tin của người dân vào tổng thống,” bà nói.
Định hình lại hình ảnh trước công chúng và chẩn đoán ung thư
Khi chiến tranh tiếp diễn, bà Asma đã đi đầu các hoạt động từ thiện, gặp gỡ gia đình của những người lính tử trận và điều hành Syria Trust for Development, một tổ chức phi chính phủ lớn điều phối các hoạt động viện trợ.
Năm 2018, bà được chẩn đoán mắc bệnh ung thư vú và trải qua quá trình điều trị khối u ác tính giai đoạn đầu. Một năm sau, bà công khai tuyên bố mình đã bình phục hoàn toàn.
Hồi tháng 5/2024, văn phòng tổng thống Syria cho biết bà Asma được chẩn đoán mắc bệnh bạch cầu. Một thông cáo cho hay bà sẽ bắt đầu một phác đồ điều trị đặc biệt, buộc phải cách ly và tạm ngưng các hoạt động với công chúng.
Vai trò đệ nhất phu nhân của bà đã kết thúc đột ngột khi ông Assad bị lật đổ vào hôm 8/12 sau khi lực lượng nổi dậy chiếm giữ thủ đô Damascus.
Gia đình Assad hiện đang ở Nga – một đồng minh chủ chốt của chế độ cũ – nơi họ được cấp quyền tị nạn chính trị, theo truyền thông nhà nước Nga.
