October 12, 2024
Khi ông Tô Lâm được bầu làm Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam vào tháng 8 năm 2023, nhiều người đồn đoán rằng chính sách đối ngoại của Việt Nam có thể sẽ chuyển hướng, đặc biệt là trong mối quan hệ với Trung Quốc. Ông Tô Lâm, trước đây từng giữ chức Bộ trưởng Công an, nổi tiếng với các chính sách đàn áp những người bất đồng chính kiến và có lập trường cứng rắn về việc ngăn chặn “các cuộc cách mạng màu,” tương tự như Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Tuy nhiên, đến nay, vẫn chưa có dấu hiệu cho thấy ông Lâm sẽ thay đổi chính sách ngoại giao truyền thống của Việt Nam.
Chính sách đối ngoại của Việt Nam luôn được định hình bởi Ban Chấp hành Trung ương Đảng và đã được thể hiện rõ trong Sách trắng Quốc phòng năm 2019. Theo đó, Việt Nam khẳng định giữ lập trường không liên minh quân sự và phát triển các quan hệ quốc phòng một cách thận trọng với các nước, tùy thuộc vào tình hình cụ thể. Quan trọng hơn, chính sách “đu dây” trong ngoại giao của Việt Nam, giữ cân bằng giữa các nước lớn, đã đem lại nhiều lợi ích cho quốc gia này.
Ví dụ điển hình là việc Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang, chỉ trong vòng vài ngày sau khi có chuyến thăm lịch sử tới Mỹ, đã tham dự Diễn đàn Hương Sơn tại Bắc Kinh và gặp gỡ các quan chức quốc phòng Trung Quốc. Điều này cho thấy sự khéo léo trong việc duy trì cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc, hai cường quốc có ảnh hưởng lớn tới khu vực.
Chuyến thăm Trung Quốc đầu tiên của ông Tô Lâm với tư cách Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam cũng không phải là một sự bất ngờ hay dấu hiệu nghiêng về Trung Quốc, bởi chuyến đi này đã được lên kế hoạch từ trước, tuân theo một quy trình ngoại giao thông lệ của các nhà lãnh đạo Việt Nam. Các chuyến công du nước ngoài đầu tiên của họ thường diễn ra tại Lào và Campuchia, và Trung Quốc luôn nằm trong số những điểm đến kế tiếp.
Việc ông Lâm không thăm Washington, D.C. trong chuyến đi tới Mỹ để dự Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đã được nhiều người coi là một tín hiệu ngoại giao quan trọng gửi tới Trung Quốc, khẳng định rằng Việt Nam vẫn giữ lập trường trung lập và không nghiêng hẳn về phía Mỹ. Trong khi ở New York, ông Lâm cũng không đưa ra những thay đổi đáng chú ý nào về chính sách, mà chỉ nhắc lại các luận điểm ngoại giao quen thuộc của Việt Nam, không báo hiệu về bất kỳ sự tự do hóa hay cải cách kinh tế mới nào.
Quan hệ của Việt Nam với Nga là một khía cạnh đáng chú ý khác trong chính sách đối ngoại. Mặc dù Việt Nam khẳng định trung lập trong cuộc xung đột Nga – Ukraine, nhưng việc Hà Nội duy trì hợp tác chặt chẽ với Nga, đặc biệt trong lĩnh vực quân sự, đã khiến nhiều người lo ngại. Việt Nam vẫn phụ thuộc lớn vào vũ khí Nga và gần đây đã ký một thỏa thuận nhằm né tránh các lệnh trừng phạt của Mỹ, cho phép sử dụng lợi nhuận từ một liên doanh dầu khí ở Siberia để mua vũ khí mới từ Nga. Điều này đặt Việt Nam vào thế tiến thoái lưỡng nan, bởi việc ủng hộ Nga có thể gây ra những tiền lệ nguy hiểm liên quan đến chủ quyền, nhất là trong bối cảnh lịch sử Việt Nam từng bị Trung Quốc đô hộ hơn một nghìn năm.
Trong các cuộc gặp gỡ với cộng đồng doanh nghiệp Mỹ, mặc dù Việt Nam có tham vọng lớn trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo và sản xuất chip, ông Lâm không đạt được các thỏa thuận đầu tư đáng kể. Nguyên nhân là do Việt Nam còn nhiều hạn chế về cơ cấu, bao gồm thiếu hụt lao động lành nghề, tình trạng thiếu điện, tham nhũng, và sự chậm trễ trong việc thực thi chính sách của chính phủ.
Chuyến thăm chính thức của ông Tô Lâm tới Cuba, diễn ra sau chuyến đi Mỹ, là một biểu tượng mang ý nghĩa hoài niệm và tình cảm, hơn là thực tế kinh tế. Thương mại song phương giữa Việt Nam và Cuba chỉ đạt 155 triệu USD, nhưng chuyến thăm này thể hiện lòng biết ơn của Việt Nam đối với sự ủng hộ của Cuba trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Chuyến thăm cũng đánh dấu kỷ niệm 65 năm quan hệ ngoại giao giữa hai nước.
Trong bối cảnh phức tạp của quan hệ quốc tế, Việt Nam vẫn kiên định với chính sách ngoại giao trung lập, duy trì sự cân bằng giữa các cường quốc và không tham gia vào các liên minh quân sự, đồng thời tiếp tục theo đuổi con đường xã hội chủ nghĩa trong ngoại giao, bất chấp những áp lực và thay đổi của thế giới.
