Virus tấn công bất thường vào trẻ nhỏ sau dịch Covid-19

• Sophie Hardach
• BBC Future

56 phút trước

Các bác sĩ từng biết rằng RSV (viết tắt của cụm từ tiếng Anh \”respiratory syncytial virus\”), tức là virus hợp bào hô hấp), vốn là loại virus theo mùa thường gây bệnh khi đông tới, nhưng trong vài tháng gần đây ở Bắc Bán cầu, số ca nhiễm RSV đã tăng nhiều một cách đáng ngạc nhiên.

Trong đầu năm 2021, các nhân viên tại Bệnh viện Nhi Maimonides ở Brooklyn, New York bắt đầu cảm thấy nhẹ nhõm hơn nhưng vẫn thận trọng.

Số ca nhiễm Covid-19 trong thành phố đang giảm dần. Nhờ tác dụng phụ của các biện pháp giãn cách xã hội, đeo khẩu trang và rửa tay, số lượng tiếp nhận các ca nhiễm virus khác, chẳng hạn như cúm, cũng giảm đi nhiều.

Nhưng rồi vào tháng Ba, ngày càng có nhiều em nhỏ và trẻ sơ sinh đến bệnh viện, trong đó có những bé bị khó thở.

Các bé đều bị nhiễm RSV, một tác nhân phổ biến gây ra các vấn đề về phổi trong mùa đông.

Vào thời điểm tháng Ba trong năm, các ca RSV đáng lẽ phải trên đà giảm, vậy mà năm nay các ca lại tăng đột biến.

Trong những tháng sau đó, số ca nhiễm RSV trái mùa tăng vọt, làm gián đoạn mùa hè ở những nơi cách đó rất xa, như miền nam Hoa Kỳ, Thụy Sĩ, Nhật Bản và Vương quốc Anh.

Hậu quả gián tiếp của đại dịch Covid-19

Các bác sĩ nói rằng hoạt động kỳ lạ của virus này có vẻ là hậu quả gián tiếp của đại dịch Covid-19.

Năm ngoái, các biện pháp phong tỏa và giữ gìn vệ sinh đã ngăn chặn sự lây lan của virus corona và cả các loại virus khác như RSV. Và do đó, trẻ em mất đi cơ hội hình thành khả năng miễn dịch chống lại virus.

Khi các biện pháp được nới lỏng, RSV dễ dàng gây bệnh cho một nhóm lớn trẻ sơ sinh và trẻ em, dẫn đến sự gia tăng số ca nhiễm đột ngột vào những thời điểm không ai ngờ.

Một loại virus khá dễ phòng ngừa trước đây đã trở thành nhân tố khiến các bệnh viện và gia đình không kịp trở tay. Các đợt bùng phát trái mùa khiến cho khoa nhi ở các bệnh viện trở nên quá tải, các gia đình rơi vào tình trạng báo động, và nó cho thấy Covid-19 và các biện pháp có liên quan đã định hình lại thế giới sâu sắc như thế nào.

Đối với nhân viên y tế tuyến điều trị trực tiếp, những gì xảy ra quả thật đầy gay cấn.

\”Khoa hồi sức tích cực (ICU) của chúng tôi một lần nữa trở nên quá tải, lần này không phải do Covid mà là do một loại virus khác,\” Rabia Agha, giám đốc khoa bệnh truyền nhiễm tại Bệnh viện Nhi Maimonides, nhớ lại. Vào lúc đỉnh dịch, hồi đầu tháng Tư, phần lớn trẻ em phải nằm ICU đều nhập viện do nhiễm RSV.

Trên khắp thế giới, virus này đã tấn công mạnh mẽ vào các nhóm trẻ em vốn đã được che chắn kỹ càng khỏi các bệnh truyền nhiễm trong nhiều tháng và giờ đây đột nhiên bị tiếp xúc với RSV.

\”Virus này làm chúng tôi bất ngờ. Chúng tôi đều biết là cần đề phòng nó, nhưng không ngờ số ca nhiễm lại nhiều đến vậy,\” Christoph Berger, trưởng khoa bệnh truyền nhiễm và dịch tễ học bệnh viện tại Bệnh viện Nhi Đại học Zurich, nói.

Tại bệnh viện của ông, các ca nhiễm RSV thường đạt cao điểm trong tháng Giêng và gần như không có ca nào trong các tháng hè, từ tháng Sáu đến tháng Tám.

Năm nay, suốt mùa đông không có ca nhiễm nào nhưng bắt đầu tăng mạnh vào tháng Sáu, sau đó vọt lên 183 ca nhiễm vào tháng Bảy, cao hơn so với các ca nhiễm mùa đông những năm trước.

\”Các giường bệnh trong bệnh viện chúng tôi đều kín, giường nào cũng là bệnh nhi, quả là một thách thức,\” Berger nhớ lại những ngày đỉnh dịch, hồi tháng Bảy.

Bệnh viện của ông đã phải chuyển bớt các bệnh nhi gồm cả trẻ sơ sinh bị nhiễm RSV đến các bệnh viện khác còn chỗ. Một số bệnh viện khác của Thụy Sĩ cũng rơi vào tình huống tương tự.

Với các bệnh viện này, RSV gây ra vấn đề trầm trọng hơn so với virus corona trong mùa hè ở Thụy Sĩ.

\”Chúng tôi hầu như không có ca Covid nào trong thời gian đó cả,\” Berger nói. Chỉ có một số ít các em nhập viện do Covid và hồi phục khá nhanh. \”Những bé nhiễm RSV xuất viện chậm hơn,\” ông cho biết.

Bản thân việc lây nhiễm RSV không phải là điều gì đáng báo động. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ, hầu hết trẻ em đều sẽ mắc bệnh này trong thời gian các em chưa đến hai tuổi.

Đa số sẽ giống như bị cảm lạnh: bị sổ mũi và ho, sau đó tự khỏi. Nhưng ở một số trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, nó có thể gây viêm tiểu phế quản, là sự viêm sưng các phần dưới của phổi. Trẻ có thể bị khó thở và bỏ ăn.

Khoảng 1-2% trẻ sơ sinh dưới 6 tháng tuổi nhiễm RSV phải nhập viện và thở ôxy qua mặt nạ hoặc đặt ống thở trong mũi để giúp các bé hồi phục.

Một số bé phải ăn qua ống sonde dạ dày. Với sự hỗ trợ của máy móc, hầu hết các bé khỏe hơn sau vài ngày.

Trước đại dịch virus corona, các bệnh viện thường định kỳ chuẩn bị cho đợt bùng phát RSV trước mùa đông.

Những bệnh nhân có nguy cơ cao nhất, chẳng hạn như trẻ sinh non và những người các vấn đề về tim phổi, có thể được bảo vệ bằng palivizumab, một mũi tiêm kháng thể giúp chống lại virus.

Việc tiêm phòng cần được thực hiện hàng tháng trong suốt mùa RSV – đây là một lý do khác giải thích vì sao việc chuẩn bị cho các đợt bùng phát là rất quan trọng.

Đại dịch đã làm thay đổi diễn tiến nhịp điệu theo mùa và vai trò của nó trong sự phát triển bình thường của hệ miễn dịch ở trẻ em.

\”Nhờ các biện pháp phòng chống Covid, mọi người đã không gặp gỡ trực tiếp, không đi du lịch, đeo khẩu trang cẩn thận và thực hiện giãn cách xã hội,\” Agha nói.

\”Điều đó thực sự đã giúp ngăn chặn Covid cũng như tất cả các virus khác. Vì vậy, nguyên một mùa RSV đã biến mất. Như vậy nghĩa là bạn không sản sinh kháng thể chống lại nó và các bà bầu cũng không tạo ra kháng thể để truyền lại cho các em bé.\”

Kết quả là, những đứa trẻ này trở nên đặc biệt dễ bị tổn thương trước RSV khi thế giới mở cửa trở lại.

Dữ liệu từ các quốc gia khác nhau cho thấy có một khoảng trống trong khả năng miễn dịch do mất đi một mùa RSV.

\”Số ca bệnh tăng mạnh nhất ở trẻ một tuổi, những bé đã lỡ một mùa RSV vào mùa thu đông năm ngoái,\” các quan chức từ Cơ quan Y tế Công của xứ Anh (England) cho biết trong một email gửi BBC mô tả những đợt bùng phát (RSV) tại các vùng ở Anh trong mùa hè.

Một mùa RSV bị bỏ qua làm tăng số lượng trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dễ mắc bệnh, vì nó bao gồm cả những trẻ được che chắn, bảo vệ trong mùa đông cũng như những trẻ được sinh ra trong mùa đông.

Điều đó khiến virus này trở nên mạnh hơn khi nó bùng phát.

Tại Tokyo, các nhà nghiên cứu đã báo cáo lượng tăng hàng năm cao nhất số ca nhiễm RSV kể từ năm 2003, là thời điểm họ bắt đầu ghi chép dữ liệu.

Họ cho rằng sự gia tăng số người dễ mắc RSV trong đại dịch hẳn đã góp phần gây ra đợt bùng phát lớn bất thường trong năm nay.

Các khía cạnh khác của tình hình dịch lây nhiễm virus mới vẫn chưa được làm rõ, chẳng hạn như câu hỏi vì sao sự lây nhiễm RSV lại tăng mạnh khi các biện pháp chống Covid được nới lỏng, nhưng bệnh cúm mùa – có vẻ như đang yếu đi – thì không tăng lây nhiễm.

Mô hình chính xác của đợt bùng phát RSV trái mùa cũng có khác biệt giữa các quốc gia.

Agha và nhóm của bà ở Brooklyn nhận thấy đợt bùng phát của họ nghiêm trọng một cách bất thường, ảnh hưởng đến trẻ ở độ tuổi nhỏ hơn nhiều so với bình thường và tỷ lệ trẻ phải nằm điều trị hồi sức tích cực cao hơn.

Thế nhưng ở Úc, nó lại ảnh hưởng đến trẻ ở nhóm tuổi lớn hơn trước đây.

Berger nói rằng các đợt bùng phát mùa hè ở Thụy Sĩ không nghiêm trọng hơn các đợt bùng phát thường thấy vào mùa đông.

Một câu hỏi lớn là mô hình mới này có ý nghĩa gì trong những tháng tới. Một mùa hè với số ca tăng đột biến không có nghĩa là các ca sẽ giảm bớt khi trời trở lạnh. Và ở một số khu vực, các ca nay đang bắt đầu tăng lên, vào đầu mùa thu.

\”RSV và tình trạng viêm tiểu phế quản mà nó gây ra chắc chắn là trọng điểm mà hiện tại các bệnh viện nhi đang chuẩn bị sẵn sàng tiếp nhận và điều trị,\” Sophia Varadkar, phó giám đốc y tế và chuyên gia tư vấn thần kinh nhi khoa tại Bệnh viện Nhi Great Ormond Street ở London nói.

Tại bệnh viện của bà, số ca bệnh bắt đầu tăng và bà dự kiến là sẽ có thêm nhiều ca trong các tuần tới.

Đối với những ai đang chăm sóc trẻ sơ sinh, RSV có thể đáng lo hơn là Covid-19, Varadkar nói.

\”Nhìn chung, Covid đối với trẻ em không phải là một căn bệnh ghê gớm. Nó không khiến cho nhiều trẻ em thực sự bị bệnh nặng. RSV có nguy cơ gây bệnh nặng hơn, ảnh hưởng đến nhiều trẻ em hơn và chúng tôi chắc chắn biết rằng nó khiến nhiều em bệnh nặng,\” bà nói.

Với việc trường học mở cửa trở lại, các loại virus trong đó có cả RSV sẽ có nhiều cơ hội hơn để lây lan. Nhưng hành vi của người lớn thậm chí đóng vai trò quan trọng hơn.

Ở Thụy Sĩ, các vườn trẻ và nhóm mẫu giáo vẫn mở suốt mùa đông và trẻ em thì không đeo khẩu trang. Vậy nhưng hầu như không có em nào bị nhiễm RSV hay cúm trong mùa đông năm đó, có lẽ là các biện pháp giữ gìn vệ sinh của người lớn đã giúp bảo vệ trẻ nhỏ.

\”Mọi người luôn cho rằng trẻ em lây bệnh cho người lớn, nhưng nếu bạn nghĩ kỹ lại, điều đó không đúng, mà là ngược lại mới phải,\” Berger nói.

\”Khi người lớn và trẻ lớn đeo khẩu trang, thực hiện giãn cách xã hội và rửa tay thường xuyên, cả cúm và RSV đều không xuất hiện. Và khi các biện pháp đó được lơi lỏng thì virus lây lan trở lại, khiến cho nhiều trẻ nhỏ phải nhập viện.\”

Ngay cả sau đợt tăng đột biến vào mùa hè, bệnh viện của ông vẫn tiếp tục thận trọng. \”Tôi không hình dung ra dịch bệnh này sẽ tiến triển như thế nào, và liệu đã hết ca nhiễm bệnh chưa, chưa biết chừng chúng ta sẽ phải chứng kiến một đợt dịch nữa vào mùa đông – tôi không biết.\”

Rửa tay và giữ cho trẻ nhỏ dễ bị tổn thương tránh xa những người đang bị sổ mũi hoặc ho có thể giúp giảm lây lan bệnh. Điều này cũng có thể giảm bớt sức lây lan của dịch RSV, đảm bảo các bệnh viện có nguồn lực để điều trị cho tất cả các trẻ em bị bệnh.

\”Đối với hầu hết trẻ em, RSV là một bệnh nhẹ, chỉ cần được cha mẹ chăm sóc, vỗ về trẻ và cho ăn uống nhiều bữa hơn, giữ yên tĩnh, một ít thuốc hạ sốt khi thân nhiệt tăng là tất cả những gì chúng cần,\” Varadkar ở London chia sẻ.

Nhưng nếu em bé khó thở hoặc bỏ ăn, hoặc cha mẹ cảm thấy có điểm bất thường, họ cần sự trợ giúp của bác sĩ, bà nói.

Tại Bệnh viện Nhi Maimonides ở Brooklyn, đỉnh đợt bùng phát RSV đã qua. Nhưng Agha nhận ra một bài học lớn hơn dành cho các bệnh viện đang điều chỉnh để thích nghi với thế giới hậu Covid-19.

\”Bài học cho chúng tôi là sự chuẩn bị luôn rất quan trọng,\” Agha nói. \”Đây không phải là thời điểm giống như hai năm trước. Cuộc sống đã thay đổi, thế giới đã thay đổi, những loại virus này đang tiến hóa và hoạt động theo những cách không thể ngờ tới.\”